Łażany

Łażany

wieś
Dawny wygląd pałacu w Łażanach
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Żarów
Liczba ludności (III 2011)	631[2]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-130[3]
Tablice rejestracyjne	DSW
SIMC	0857114
Położenie na mapie gminy Żarów Łażany
Położenie na mapie Polski Łażany
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Łażany
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Łażany
50°57′29″N 16°29′12″E/50,958056 16,486667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Łażany (niem. Laasan^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Żarów. Położona jest w rozległej dolinie w sąsiedztwie rzeki Strzegomki.

Demografia

Wejście do pałacu

Łażany to niewielka miejscowość położona w Gminie Żarów. Wieś liczy obecnie (III 2011 r.) 631 mieszkańców, w tym: 319 kobiet (50,55% ogółu mieszkańców) i 312 mężczyzn.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Historia

Wieś powstała pod koniec XII w.^{[potrzebny przypis]}

Most żelazny

 Osobny artykuł: Most w Łażanach.

W Łażanach 30 lipca (lub 20 maja^[5]) 1796 otwarto pierwszy na kontynencie europejskim (poza Wielką Brytanią^[6]) most żelazny, którego konstrukcję wyprodukowano rok wcześniej (1795) w hucie w Ozimku. Most ten przetrwał prawie 150 lat, funkcjonował aż do roku 1945^[7]. Istnieją dwie hipotezy dotyczące okoliczności zniszczenia mostu (zawalenie w wyniku wjazdu radzieckiego czołgu lub wysadzenie w powietrze przez Niemców cofających się przed Armią Czerwoną za linię Strzegomki). Tymczasem już przed 1939 ze względu na przestarzałą konstrukcję i ograniczoną nośność planowano przeniesienie mostu do jednego z parków we Wrocławiu.

Konstrukcję żeliwną mostu o łącznej masie 47 ton^[5] zamówił w hucie „Małapanew” hrabia Niclas August von Burghaus, Graf zu Laasan-Peterwitz. Most posiadał konstrukcję jednoprzęsłową, szkieletową. Łuki miały długość 15 metrów. Całość składała się z pięciu łuków w rozstawie 1,35 metra. Elementy mostu przetransportowano do Łażan jesienią 1795, a w ciągu 10 wiosennych tygodni kolejnego roku przeprowadzono montaż. Prace nad zleceniem nadzorował hrabia Friedrich Wilhelm von Reden, a projektował (wraz z opracowaniem technologii wykonania, odlewu, transportu i montażu) John Baildon^[8] Most kosztował znaczną na owe czasy kwotę 20 tysięcy złotych marek (z czego sam ustrój nośny – połowę)^[5].

W związku z inauguracją mostu Niclas von Burghaus zamówił u wrocławskiego medaliera Kőniga artystyczny stempel, którym wybito następnie znaczną liczbę okolicznościowych, pamiątkowych medali ze srebra i miedzi z przedstawieniem mostu i jego podstawowych parametrów^[5].

W 1995, podczas prac związanych z regulacją rzeki Strzegomki, na jej dnie odnaleziono, a następnie wydobyto części mostu o masie ok. 3 ton (barierki, płyty pomostów, dźwigary łukowe, belki gzymsowe). Kolejne elementy mostu (o masie 5 t) wydobyto w 2003 i złożono w Żarowie, udaremniając próby wywiezienia jego elementów przez złomiarzy.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[9]:

• kościół filialny pw. Bożego Ciała, z XIII w., 1569 r.
• zespół pałacowy:
  • ruiny pałacu w Łażanach z początku XVIII w., zbudowanego na planie czworokąta z wewnętrznym dziedzińcem, powstał na miejscu dawnego zamku wodnego, którego początki sięgają XIV wieku.
  • park, z początku XIX w.

Kamieniołom granodiorytu w Łażanach

Ok. 500 m na północ od wsi znajduje się kopalnia Łażany II. Zakład eksploatuje złoże zlokalizowane w obrębie granitoidowego masywu Strzegom-Sobótka. W kamieniołomie na potrzeby produkcji kruszyw budowlanych wydobywa się średniokrystaliczny granodioryt hornblendowo-biotytowy, któremu w mniejszych ilościach towarzyszy drobnokrystaliczny tonalit augitowo-hornblendowo-biotytowy^[10][11]. Ponadto w obrębie granodiorytów stwierdzono porwaki (ksenolity) skał osłony masywu - hornfelsy, skały węglanowe (wapienie krystaliczne, marmury) oraz skały wapniowo-krzemianowe (skarny)^[10][12]. W 2019 roku w kopalni "Łażany II" dokonano ciekawego odkrycia mineralogicznego^[13]. W obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego (MgAl
2O
4) – minerału z grupy tlenków. Odkrycie w kopalni Łażany II jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej^[14]. Do chwili odkrycia spinel właściwy w Polsce był znany jedynie z osadów rzecznych, np. w osadach Izery na Hali Izerskiej czy Kaczawy w Złotoryi.^[15]

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 72006
2. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 702 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
5. Głomb Józef: Most przez stary Kanał Kłodnicki w Gliwicach, w: „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, tom III, Gliwice 1990, s. 120.
6. Pierwszy w ogóle most żelazny w historii (Iron Bridge) zbudowano w 1779 r. nad rzeką Severn w miejscowości Ironbridge w hrabstwie Shropshire w Walii.
7. Mosty i wiadukty, Kolekcja Nasza Polska tom 48, De Agostini W-wa 2012.
8. 220 rocznica budowy mostu żelaznego na Strzegomce. fundacjatb.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-16)]..
9. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 172. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
10. Majerowicz A. (1966) Granitoidy z Łażan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Archiwum Mineralogiczne, vol 26, nr 1–2, str. 339–375
11. Turniak K.,Mazur S., Domańska-Siuda J., Szuszkiewicz A. (2014)SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe, Lithos, vol. 208–209, str. 415–429
12. Majerowicz A., Mierzejewski M. (1995) Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84. tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzego-–Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84.
13. Spinel z Łażan koło ŻarowaAGATOWCY [online], com.pl [dostęp 2024-04-26]  (pol.).
14. Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl₂O₄) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
15. Żaba J. Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf SA, Chorzów, 2014, str. 418–419

Bibliografia

• Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl₂O₄) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
• Majerowicz A. (1966) Granitoidy z Łażan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Archiwum Mineralogiczne, vol 26, nr 1–2, str. 339–375
• Majerowicz A., Mierzejewski M. (1995) Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84.
• Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 33.
• Turniak K.,Mazur S., Domańska-Siuda J., Szuszkiewicz A. (2014)SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe, Lithos, vol. 208–209, str. 415–429
• Żaba J. Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf SA, Chorzów, 2014, str. 418–419