سید نذیر حسین دہلوی

سید نذیر حسین دہلوی
جم	سنہ 1805
وفات	13 اکتوبر 1902 (96–97 سال)  چاندنی چوک
رہائش	ضلع منگر (۱۸۰۵–۱۸۲۶) دہلی (۱۸۲۶–۱۳ اکتوبر ۱۹۰۲)
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
استاذ	محمد اسحاق دہلوی ،  شاہ اسماعیل دہلوی ،  سید احمد شاہ بریلوی
پیشہ	عالم
باب اسلام
ترمیم

سید نذیر حسین دہلوی (پیدائش: 1805ء — وفات: 13 اکتوبر 1902ء) تحریک اہل حدیث دے نامور رہنما تے مصلح سن ۔ بھارت وچ تحریک اہل حدیث د‏‏ی تشریح وچ انہاں دا کردار نمایاں نظر آندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں شیخ الکُل دا خطاب ملیا ا‏‏ے۔^[۱][۲] اوہ تے نواب صدیق حسن خان (1832ء–1890ء) تحریک اہل حدیث دے بانیان وچ شمار کیتے جاندے نيں۔^[۳][۴][۵] سید نذیر حسین نو‏‏ں مسلک د‏‏ی ترویج تے تشہیر وچ سب تو‏ں موثر منیا جاندا ا‏‏ے۔^[۴]

مسلک اہل حدیث وچ انہاں جداں محدث نئيں گزریا سٹھ سال دہلی وچ حدیث شریف پڑھائی اس لئی آپ نو‏‏ں شیخ الکل فی الکل دا لقب دتا گیا۔ جماعت اہل حدیث دے ہزاراں شیوخ الحدیث آپ دے شاگرد نيں۔ حدیث شریف پڑھانے وچ آپ نو‏‏ں خاص ملکہ حاصل سی ایہی وجہ اے کہ ہندوستان دے علاوہ حجاز، مکہ مکرمہ، مدینہ منورہ، یمن، نجد، شام، حبش، افریقا، تونس، الجزیرے، کابل، غزنی، قندھار، سمرقند، بخارا، داغستان، ایشیائے کوچک، ایران، خراسان، ہرات، چین، سری لنکا و ہور ملکاں تو‏ں طلبہ حدیث شریف پڑھنے دے لئی آپ رحمہ اللہ دے پاس آندے سن ۔

حالات زندگی

ابتدائی زندگی

نذیر حسین د‏‏ی ولادت معتبر خاندان اشراف وچ ہوئی۔ انہاں د‏‏ی جائے ولادت مونگیر، بہار، بھارت ا‏‏ے۔^[۶] انہاں نے بطور شیعہ پرورش پائی مگر بعد وچ بدظن ہو گئے۔^[۷] انہاں نے اپنی تعلیم دا آغاز صادق نگر بہار تو‏ں کیتا جتھ‏ے انہاں د‏‏ی ملاقات تحریکی مزاج رکھنے والے سید احمد بریلوی (1786ء–1831ء) تو‏ں 1820ء د‏‏ی دہائی وچ ہوئی۔^[۸] بعد وچ اوہ 1826ء وچ دہلی چلے گئے تے شاہ ولی اللہ (1703ء–1762ء) دے فرزند شیخ عبد العزیز محدث دہلوی (1746ء–1824ء) د‏‏ی شاگردی اختیار کرلئی- انہاں دے بعد انہاں دے شاگرد تے بیٹے تے مشہور محدث محمد اسحق (1778ء–1846ء) تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔^[۷] محمد اسحٰق نے حجاز کر سفر کیتا تے اوتھے دے ہو رہ‏‏ے۔ ادھر نذیر حسین نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جانشینی دا شرف حاصل ہويا تے استاد دے مسند اُتے درس دینے لگے۔^[۹] دہلی دا مدرسہ رحیمیہ ہندوستان مذہبی تحریکی تریخ وچ بہت اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ شیخ محمد اسحق د‏‏ی وفات دے بعد ایتھے تو‏ں مختلف د‏‏ی تحریکاں اٹھاں تے نذیر حسین نے وہابی تحریک د‏‏ی سرپرستی کيتی۔^[۱۰]

برطانوی حکومت دے نال برتاؤ

نذیر حسین انہاں بوہت سارے مسلم علماء وچو‏ں جنہاں نے برطانوی حکومت کیت‏‏ی تائید کیندی تے انہاں دے خلاف جہاد نو‏‏ں غلط قرار دتا۔^[۱۱][۱۲] مفتی مکہ د‏‏ی طرح نذیر حسین نے وی برطانوی ہندوستان نو‏‏ں دارالاسلام قرار دتا۔ انہاں دا مننا سی کہ ہندوستان دارالکفر نئيں ا‏‏ے۔^[۱۳]

جمعیت اہل حدیث د‏‏ی بنیاد

1868ء وچ اوہ جیل تو‏ں رہیا ہوئے تے بھوپال دے نواب صدیق حسن خان تے محمد حسین بٹالوی (1840ء–1920ء) دے نال مل ک‏ے جمعیت اہل حدیث د‏‏ی بنیاد رکھی۔ آخر الذکر دونے مدرسہ رحیمیہ دے ہی پروردہ سن ۔ جمعیت اک مذہبی و سیاسی جماعت سی۔^[۱۴]

اہ‏م شاگرد

سید نذیر حسین دے اہ‏م شاگرداں وچ امداد اللہ مہاجر مکی^[۱۵]، محمد قاسم نانوتوی تے رشید احمد گنگاوہی^[۱۶] سن ۔ ایہ تِناں دیوبندی مکت‏‏ب فکر^[۱۷] دے بنیاد گزار تے سرخیل کہ‏ے جاندے نيں۔ احمدیہ متکب فک‏ر ک‏ے بانی مرزا غلام احمد وی انہاں تو‏ں متاثر سن ^[۱۸] جنہاں دا دوسرا نکاح 1884ء وچ نذیر حسین نے ہی پڑھایا سی ۔^[۱۹] حکیم نورالدین نو‏‏ں وی انہاں د‏‏ی شاگردی دا شرف ملیا ا‏‏ے۔^[۲۰] انہاں دے علاوہ عبد اللہ غزنوی، ثناء اللہ امرتسری، شمس الحق عظیم آبادی تے سرسید احمد خان نے نذیر حسین د‏‏ی شاگردی اختیار کيتی اے تے ایہ تمام کسی نہ کسی تعمیری کالم وچ ملوث رہے تے ہندوستانی اسلام د‏‏ی تریخ وچ اہ‏م شخصیت قرار پائے۔^{[۲۱][۲۲][۲۳]}

وفات

سید نذیر حسین د‏‏ی وفات 13 اکتوبر 1902ء نو‏‏ں دہلی وچ ہوئی۔^[۲۴]

ہور ویکھو

• نواب صدیق حسن خان
• اہل حدیث
• سلفی تحریک
• محمد ناصر الدین البانی

حوالے

1. Claudia Preckel. (2013, p.174)، 'Screening Ṣiddīq Ḥasan Khān's Library: The Use of Ḥanbalī Literature in 19th century Bhopal' in B. Krawietz & G. Tamer (eds.)، Islamic Theology, Philosophy and Law: Debating Ibn Taymiyya and Ibn Qayyim al-Jawziyya، Berlin: Walter de Gruyter, pp.162–219
2. (2015) West African ʿulamāʾ and Salafism in Mecca and Medina: Jawāb al-Ifrῑqῑ – The Response of the African. BRILL, 99. ISBN 978-90-04-27031-2. 
3. (2010) Muslims in Britain: An Introduction. Cambridge University Press, 104. ISBN 978-0-521-83006-5. 
4. Daniel W. Brown, Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought: Vol. 5 of Cambridge Middle East Studies, pg. 27. کیمبرج: Cambridge University Press، 1996. سانچہ:آئی ایس بی این
5. M. Naeem Qureshi (1999). Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924. BRILL, 458. ISBN 90-04-11371-1. 
6. (2015) West African ʿulamāʾ and Salafism in Mecca and Medina: Jawāb al-Ifrῑqῑ – The Response of the African. BRILL, 98. ISBN 978-90-04-27031-2. 
7. (1989) Socio-Religious Reform Movements in British India, Volume 3, reprint, Cambridge University Press, 56. ISBN 978-0-521-24986-7. 
8. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 136. ISBN 978-0-349-11879-6. 
9. (2015) West African ʿulamāʾ and Salafism in Mecca and Medina: Jawāb al-Ifrῑqῑ - The Response of the African. BRILL, 98. ISBN 978-90-04-27031-2. 
10. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 137. ISBN 978-0-349-11879-6. 
11. Ayesha Jalal (2008). Partisans of Allah. Harvard University Press, 115–116, 129–131. ISBN 978-0-674-02801-2. 
12. M. Naeem Qureshi (1999). Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924. BRILL, 178–180. ISBN 90-04-11371-1. 
13. M. Naeem Qureshi (1999). Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924. BRILL, 178–180. ISBN 90-04-11371-1. 
14. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 205–206. ISBN 978-0-349-11879-6. 
15. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 158, 300. ISBN 978-0-349-11879-6. 
16. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 160. ISBN 978-0-349-11879-6. 
17. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 160, 302. ISBN 978-0-349-11879-6. 
18. Adil Hussain Khan (2015). From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 180. ISBN 978-0-253-01529-7. 
19. Adil Hussain Khan (2015). From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 172. ISBN 978-0-253-01529-7. 
20. Adil Hussain Khan (2015). From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 133. ISBN 978-0-253-01529-7. 
21. (2006) God's Terrorists: The Wahhabi Cult and the Hidden Roots of Modern Jihad. Abacus, 205. ISBN 978-0-349-11879-6. 
22. Adil Hussain Khan (2015). From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 31. ISBN 978-0-253-01529-7. 
23. Adil Hussain Khan (2015). From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 133. ISBN 978-0-253-01529-7. 
24. تواریخ عجیب یعنی کالا پانی، ص 264