مخدوم جہانیاں جہاں گشت

مخدوم سید جہانیاں جہاں گشت بخاری
جہانیاں جہاں گشت دا مزار
جہانیاں جہانگشت
تریخ پیدائش	1308ء اچ
تریخ وفات	1384ء اچ
قابل احترام	اسلام (سہروردیہ)
متاثر شخصیتاں	جنوبی ایشیائی تصوف

مخدوم سید جہانیاں جہانگشت بخاری (1308ء توں 1384ء) برصغیر دے مشہور صوفی بزرگ سن ۔ اینہاں دی اولاد ۔بخاری کہلاندی اے ۔ آپ 19 جنوری 1308 مطابق 14 شعبان 707 ھجری نوں بہاولپور لاگے اچ چ جمے ۔ اینہاں دے والد سید احمد کبیر حضرت سید جلال الدین سرخ بخاری دے سبتوں نکے پتر سن،^[۱] جہڑۓ بخارا توں 630 ھجری(1232 عیسوی) چ موجودہ پاکستان دے علاقے بھکھر چ آئے سن ۔

مخدوم جلال الدين حسین المعروف جہانياں جتھ‏ے گشت سلسلہ سہروردیہ د‏‏ی نمایاں ترین شخصیت ني‏‏‏‏ں۔

اپنے دورکے تمام حکمراناں اُتے آپ دا زبردست اثر سی ہر بادشاہ آپ دے سامنے سر تسلیم خم کرنے کواپنی سعادت سمجھدا سی

ناں

اپنے دادے وانگ اینہاں دا اصل ناں وی جلال الدین سی پر اینہاں دے بوہت سارے سفراں تے پاندھاں پاروں اینہاں نوں 'جہان گشت دے ناں نال جانیا جان لگا ۔

آپ دا ناں سید حسین سی دینی مرتبے دے اعتبار تو‏ں جلال الدین تے طریقت وچ مخدوم جہانیاں تے جتھ‏ے گشت ھوئے ،اس لئی اپنے تمام القابات دے نال آپ دا مکمل ناں سید حسین جلال الدین المعروف مخدوم جہانیاں جتھ‏ے گشت ھوا ،

ولادت

اُنہاں د‏‏ی ولادت باسعادت 14 شعبان المعظم 707ھ بمطابق 7 فروری 1308ء بروز جمعرات اوچ وچ ہوئی۔ ناں نامی انہاں دے جد امجد دے اسم گرامی اُتے جلال الدین رکھیا گیا لیکن عام طور اُتے ’’مخدوم جہانیاں جتھ‏ے گشت ‘‘ دے ناں تو‏ں معروف ني‏‏‏‏ں۔

آپ دا خاندان دو پشتاں تو‏ں برصغیر وچ رشد وہدایت دا مرکز بنا ھوا سی چنانچہ تعلیم و تربیت اچ وچ ھی مکمل د‏‏ی گویا اپنے والد بزرگوار سلطان سید احمد کبیر بخاری رح تو‏ں علوم ظاہری و باطنی وچ کمال حاصل کیہ تسيں دا مطالعہ بہت عمیق و وسیع سی آپ نکتہ رس احادیث دے عالم ،حافظ قرآن ماہر علم الکلام تے حد درجہ روشن دماغ سن شیريں کلامی اخلاق کریمانہ تے اوصاف حمیدہ دے مالک سن خطاطی تے خوشنویسی وچ آپ نو‏‏ں خاص مقام حاصل سی خط بہانہ وچ قران پاک د‏‏ی اک نقل موجودہ سجادہ نشین دے کت‏ب خانے وچ اج وی محفوظ ھے جو کہ آپ د‏‏ی مہارت د‏‏ی منہ بولدی تصویر ھے

علوم ظاہری و باطنی

علوم ظاہری دے حصول دے بعد آپ نے راہ سلوک وچ قدم رکھیا۔ پہلے اپنے والد احمد کبیرسے خرقہ خلافت حاصل کيتا۔ دوسرا خرقہ حضرت شیخ رکن الدین تو‏ں پایا۔ انہاں خرقہ ہائے خلافت دے علاوہ وی آپ نے بوہت سارے بزرگاں تو‏ں خرقہ حاصل کرنے دا ذکر کيتا اے جنہاں وچ شیخ قوام الدینؒ، شیخ قطب الدین منورؒ، شیخ نصیر الدین چراغ دہلی ؒ، شیخ عبد اللہ یافعیؒ، شیخ عبد اللہ مطریؒ، شیخ ابواسحق گازرونی ؒ، شیخ امام الدین ؒ، سید حمید حسنیؒ، شیخ شرف الدین محمود شاہ تستریؒ، سید احمد کبیر رفاعیؒ، شیخ نجم الدین صنعانی ؒ، شیخ نجم الدین کبریؒ، شیخ اوحد الدین حسینی ؒ تے شیخ نور الدین ؒ ؒ شامل ني‏‏‏‏ں۔ حضرت مخدوم نے سیرو سیاحت بہت فرمائی تے تقریباً تمام ملکاں اسلامی وچ گھوم فیر کر علمائے عظام تے صوفیائے کرام تو‏ں فیوض و برکات حاصل کیتے۔ ايس‏ے لئی جتھ‏ے گشت دے لقب تو‏ں مشہور ہوئے۔ انہاں نو‏ں اس تمام سفر وچ کم وبیش دس بارہ سال لگے ہون گے کیونجے اوہ ست سال مکہ معظمہ تے دو سال مدینہ منورہ وچ رہ‏‏ے۔ جنہاں شہراں تے علاقےآں وچ آپ دا جانا ثابت اے انہاں وچ مکہ معظمہ، مدینہ منورہ، یمن، عدن، دمشق، لبنان، مدائن، شوکارہ، بصرہ، کوفہ، شیراز، تبریز، خراسان، بلخ، نیشاپور، سمرقند، گازرون، احساء، قطیف، بحرین، غزنی، ملتان، بکھر، الور، ٹھٹہ تے دہلی وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

جیون

حضرت سید جلال الدین بخاری مخدوم جہانیاں قدس سرہٗ نے ساری دنیا د‏‏ی سیر کيت‏ی سی تے تمام مشائخ وقت تو‏ں نعمت و خلافت حاصل کيتی سی۔ آخر عمر وچ آپ اوچ شریف تشریف لے گئے جو آپ دا آبائی وطن اے تے ايس‏ے جگہ ۱۵ ذی الحجہ تے دوسری روایت دے مطابق دس ماہ مذکور برورز چہار شنبہ عید قربان دے دن ۷۸۵؁ھ وچ سلطان فیروز شاہ تغلق دے عہد حکومت وچ آپ دا وصالہويا تے آپ اوتھے اوچ شریف[1]ماں دفن ہوئے۔ جتھ‏ے آپ دا مزار قبلۂ حاجات خلائق ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی عمر شریف ہفتا دو ہشت (اٹھتّر) سال سی۔ آپ د‏‏ی ولادت باسعادت شب برأت ماہ شعبان المبارک ۷۰۷؁ھ وچ واقعہ ہوئی حضرت اقدس دا سلسلۂ نسب حضرت سید جعفر مرتضیٰ بن امام علی نقی رضی اللہ عنہ تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔

مراۃ الاسرار وچ لکھیا اے کہ آپ اپنے والد سید احمد کبیر قدس سرہٗ دے مرید سن ۔ تے حضرت شیخ رکن الدین ابو الفتح بن شیخ صدر الدین بہاؤ الدین زکریا ملتانی قدس اسرارہم تو‏ں وی خرقۂ خلافت حاصل کيتا سی۔ بعض کہندے نيں آپ شروع تو‏ں حضرت شیخ رکن الدین ابو الفتح دے مرید وخلیفہ سن ۔ آپ دے دادا حضرت سید جلال الدین گلِ ِِ سرخ حضرت شیخ بہاء الدین زکریا ملتانی قدس سرہٗ دے مرید وخلیفہ سن ۔ اس کتاب وچ ایہ وی لکھیا اے کہ حضرت مخدوم جہانیاں نو‏‏ں تمام چہار دہ سلاسل تے اک گروہ دے مشائخ د‏‏ی صحبت نصیب ہوئی تے تیس تو‏ں زیادہ مشائخ تو‏ں خرقۂ خلافت حاصل کيتا۔

آخر آپ نے حضرت شیخ نصیر الدین چراغ دہلوی قدس سرہٗ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوک‏ے سلسلۂ عالیہ چشتیہ وچ خلافت حاصل کيتی۔ تے بیشمار ظاہری وباطنی نعمتاں تو‏ں نوازے گئے۔ اس تو‏ں آپ نو‏‏ں اس قدر تمکین تے جمیعت حاسل ہوئی کہ بعد وچ ہور مشائخ د‏‏ی صحبت د‏‏ی ضرورت نہ رہی۔اس دے بعد آپ ہدایت خلق وچ مشغول ہوگئے تے اک جتھ‏ے آپ تو‏ں فیض یاب ہويا۔ اس راقم الحروف نے آپ نے مشائخ تو‏ں سُنا اے کہ حضرت مخدوم جہانیاں اُتے نسبت قادریہ غالب سی۔ چنانچہ ایہی نسبت قادریہ جو ساڈے شیخ حضرت عبدالقدوس گنگوہیکو حضرت شیخ درویش دے ذریعےحضرت مخدومجہانیاں تو‏ں حاصل ہوئی سی در اصل مشائخ قادریہ دے ذریعہ حضرت مخدوم جہانیاں نو‏‏ں حاصل ہوئی۔ تے ایہ سلسلہ مشائخ قادریہ حضرت غوث الاعظم محی الدین شیخ عبدالقادر جیلانی قدس سرہٗ تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ حضرت مخدوم جہانیاں دے کرامات و کمالات اس قدر زیادہ نيں کہ اس مختصر کتاب وچ انہاں دتی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔

کتاب سیر الاقطاب وچ لکھیا اے کہ حضرت شیخ جلال الدین پانی پتی دے چالیس خلفائے کامل سن ۔ آپ دے خلیفہ اول واکمل حضرت شیخ احمد عبد الحق ردولوی قدس سرہٗ نيں۔

اس دور دے بادشاہ

حضرت مخدوم جہانیاں ؒ نے ست بادشاہاں دا دور حکومت دیکھیا جنہاں وچ علاؤالدین خلجی، شہاب الدین خلجی، قطب الدین مبارک شاہ، ناصر الدین خسرو، غیاث الدین تغلق، محمد بن تغلق تے فیروز شاہ تغلق شامل ني‏‏‏‏ں۔ محمد تغلق دے عہد وچ آپ شیخ الاسلام وی مقرر ہوئے تے سیوستان دے علاقے وچ چالیس خانقاہاں دا نظام آپ دے سپرد کيتا گیا۔ البتہ مخدوم جہانیاںؒ جلد ہی شیخ الاسلام دے عہدے تو‏ں سبکدوش ہوئے گئے تے شیخ رکن الدین ؒ د‏‏ی خواب وچ زیارت تے نصیحت اُتے عمل کردے ہوئے حج اُتے تشریف لے گئے۔ فیروز شاہ تغلق تو‏ں البتہ آپ دے تعلقات بہت اچھے سن ۔ سندھ دے معاملات تے ٹھٹہ د‏‏ی مہم دے دوران حضرت مخدوم جہانیاں جتھ‏ے گشتؒ نے فیروز شاہ، جام جونہ تے جام بانبھیہ دے درمیان مصالحانہ کوششاں دے حوالے تو‏ں اہ‏م کردار ادا کيتا۔ حضرت مخدوم ہر دوسرے تیسرے سال دہلی تشریف لے ک‏ے جاندے تے اوتھ‏ے خاصے دن قیام فرماندے۔ الدر المنظوم تو‏ں انہاں دے دہلی دے قیام تو‏ں متعلق کئی معلومات اسيں تک پہنچک‏ی ني‏‏‏‏ں۔

رشدو ہدایت

حضرت مخدوم جہانیاں جہاں گشت ؒ د‏‏ی تمام زندگی رشد وہدایت تو‏ں عبارت سی۔ سفر و حضر وچ تبلیغ و ارشاد دا سلسلہ جاری رہندا۔ اوچ د‏‏ی خانقاہ وچ مریدین و طالبین دا کثیر مجمع ہُندا۔ دور دور تو‏ں طالبانِ علم و نظر اکتساب فیض دے لئی حاضر ہُندے۔ علما دین، مفتیان شرع تے مشائخ کرام وی آپ دے تبحر علمی دے پیش نظر مختلف مسائل شریعت و تصوف دا حل آپ تو‏ں کراندے۔ مخدوم جہانیاں جتھ‏ے گشتؒ پیروی شریعت و سنت د‏‏ی ہمیشہ تلقین فرماندے۔ خود اتباع سنت وچ شدت تو‏ں عمل پیرا رہندے۔ فرماندے کہ جو شخص گفتار و کردار و رفتار وچ متبع سنت نئيں اوہ ولی نئيں ہوئے سکدا۔ فرماندے سن کہ سنت د‏‏ی احتیاط ایسی کرنی چاہیے کہ موت د‏‏ی حالت وچ وی سنت د‏‏ی اتباع وچ کمی نہ ہوئے۔

خلفاء و مریدین

جوخانقاہ وچ رہ کرسلوک د‏‏ی منازل طے کردے تے خرقہ خلافت و اجازت حاصل ک‏ر ک‏ے سلسلہ د‏‏ی اشاعت وچ مشغول ہوئے جاندے۔ اس طریقہ کار دے توسط تو‏ں حضرت مخدوم دے خلفاء اورفیر انہاں دے فیض یافتگان پنجاب، سندھ، یو۔ پی، بہار، بنگال، گجرات، کٹھیا واڑ، دکن، مدراس وغیرہ وچ پھیل گئے۔ استو‏ں علاوہ اکثر تھ‏‏اںو‏اں اُتے حضرت مخدوم د‏‏ی اولاد دا سلسلہ وی پھیلیا۔ حضرت مخدوم کسی شخص دے اسلام لیانے دے بعد اس د‏ی باحسن وجوہ تربیت فرماندے سن تاکہ اس شخص د‏‏ی تبلیغ تو‏ں اس دا پورا قبیلہ یا پوری قوم مسلما‏ن ہوئے جائے۔ آپ دے دست حق پرست اُتے اسلام قبول کرنے والےآں وچ پنجاب دے بعض اہ‏م قبیلے مثلاً نون تے کھرل خصوصیت تو‏ں قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔

وصال

حضرت مخدوم د‏‏ی عمر78 برس د‏‏ی ہوئی۔ سال وفات 785ھ/1384ء ا‏‏ے۔ (10 ذی الحجہ) 3فروری دا دن سی۔ عید قربان چہار شنبہ سی۔ نماز دوگانہ ادا کرنے دے بعد طبیعت زیادہ خراب ہوئے گئی تے غروب آفتاب دے نال رشد و ہدایت، فلاح و خیر تے علم و فضل دا ایہ آفتاب ہمیشہ دے لئی غروب ہوئے گیا۔ آپ دا مزار اوچ وچ واقع ا‏‏ے۔^[۲]

اولاد

آپ کے تین صاحبزادے ھوئے

• ۱سید محمد
• ۲سید عبداللہ قتال
• ۳سید ناصر الدین محمود

آپ کے بیٹے سید ناصر الدین محمود کثیر الاولاد تھے جس کی وجہ سے ان کو نر بخاری بھی کہا جاتا ھے دراصل حضرت مخدوم جہانیاں کے یہی وہ فرزند ارجمند ھیں جن کی اولاد سے برصغیر کاگوشہ گوشہ منور ھے

1. Marat-e-Jalali (مرآت جلالی) by Syed Khalil Ahmed Bukhari Hassami , First Edition 1918, Allahabad, Second Edition 1999, Karachi.
2. یادگار سہروردیہ،ابو الفیض قلندر علی سہرردی،صفحہ 206،حسیب خاور سہروردی لاہور

حوالے

1. http://www.scribd.com/doc/13137344/History-of-forefather-of-Sadat-Bukhari see page 60 and 64
2. http://randomhouseindia.wordpress.com/2009/10/06/musharraf-ali-farooqi-a-journey-to-europe-via-the-sun-and-mount-qaf/ Archived 2016-03-07 at the وے بیک مشین