Masakr u Blagaju
Masakr u Blagaju su izvršile ustaše nad Srbima iz Veljuna i okoline koji je trajao od 6. do 8. maja 1941. godine. Bio je prvi masovni zločin genocida nad Srbima na Kordunu. Bio je to organizovan zločin planiran u samom vrhu ustaške organizacije i počinjen sa genocidnom namerom istrebljenja srpskog stanovništva na teritoriji NDH. U ovom zločinu oko 530 muškaraca iz Veljuna i okoline pohvatano je ili domamljeno na prevaru u zgradu žandarmerijske kasarne i škole u Hrvatskom Blagaju i usmrćeno je na zverski način hladnim oružjem, osim jedne grupe koja je bila streljana.
Posle Drugog svetskog rata ovaj zločin je detaljno rekonstruisan od strane Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača i od strane drugih državnih organa (OZNA), prvenstveno zahvaljujući priznanjima pohapšenih ustaša koji su učestvovali u hapšenju i ubijanju stanovnika kotara Veljun. Pokolj u Blagaju predstavlja jedan od najbolje rekonstruisanih ustaških zločina 1941.
Krajem aprila 1941. u župnom stanu župnika Blaža Tomljenovića u Hrvatskom Blagaju održan je sastanak ustaškog tabornika za opštinu Veljun, veljunskog učitelja Ivana Šajfara i mlinara Josipa Paunovića. Dogovoreno je da se ubije mlinar Josip Mraunac, Hrvat po nacionalnosti, i njegova porodica, i da se za to ubistvo okrive Srbi iz Veljuna. Ovaj događaj je trebalo iskoristiti za raspirivanje nacionalne mržnje i kao izgovor odnosno povod za zločine nad Srbima.
Nekoliko dana kasnije na sastanku 35 ustaša u Karlovcu, kojim je rukovodio ustaški oficir Zdravko Karlović, Josip Paunović je izložio ovaj plan, koji je jednoglasno prihvaćen. Sastanku je prisustvovao ustaša Milan Boneta, koji je o ovome posle rata dao izjavu istražnim organima.
Noću između 4. i 5. maja 1941. godine, ova grupa se dovezla u Hrvatski Blagaj, gde se sastala sa Šajfarom, župnikom Tomljenovićem, Paunovićem i još nekim ustašama. Jedan deo ustaša razmešten je kao obezbeđenje, a u kuću Josipa Mraunca ušli su Josip Paunović, Pero Grašić Čigrija i Blaž Tomljenović. Oni su zaklali Josipa (39), njegovu ženu Mariju (34), majku Anu (69) i sinove — Ivana (16) i Nikolu (5). Dvanaestogodišnja Milka skočila je kroz prozor u reku Koranu i po noći uspjela da prepliva i da dođe do prvih kuća u Blagaju i ispriča tragediju svoje porodice.
Ustaška vlast u Karlovcu u saradnji sa ustaškim stanom u Slunju imenovala je „istražnu komisiju“ da na licu mesta utvrdi činjenično stanje,. Međutim, i pre bilo kakvih „rezultata istrage“, otpočela je orkestrirana kampanja.
Zagrebački list "Hrvatski narod" objavio je vest — "Srpski razbojnici umorili su na zvjerski način uglednog Josipa Mravunca i četiri člana obitelji njegove":
U noći od utorka na srijedu dogodilo se u Hrvatskom Blagaju nezapamćeno krvoproliće. Četa srpskih razbojnika upala je u mlin Hrvata Jose Mravunca. Srpski razbojnici napali su Mravunca otvoreno, izboli ga noževima tako da je nesrećni čovjek odmah umro. Osim toga ubili su njegovu ženu Katu, majku Anu, petnaestogodišnjeg sina Ivana, četvorogodišnjeg sina Nikolu. Razbojnici su ostavili mrtvo tijelo u mlinu, a ostale članove obitelji pobacali u rijeku Koranu. Također su u Koranu bacili njegovu ćerku Milku koja je bila još živa, pa se spasila plivanjem. Razbojnici su ukrali 3000 dinara. Vlasti su tom prilikom proveli svestranu istragu, pa se očekuje da će ovo krvoproliće doskora biti potpuno razjašnjeno i zasluženo kažnjeno.
Masovno hapšenje Srba na području opštine Veljun ustaše su otpočeli 6. maja 1941. godine, na Đurđevdan. Iz Zagreba, u Hrvatski Blagaj, su stigla dva kamiona ustaša, pod komandom Ivana Šarića, sa kojim se vratio i župnik Tomljenović. Obrazovano je pet ustaških grupa da po selima opštine Veljun hapse Srbe. Najpre su pohapšeni istaknuti ljudi, a zatim su pohvatani svi muškarci od 16 do 60 godina koje su ustaše zatekle. Ustaše su ljudima govorili da ne dozvole da ih vode, nego da sami idu na Veljun ukoliko se osećaju nevinim. Mnogi su poslušali. Na taj način pohvatano je iz veljunske opštine ukupno 625 Srba, od kojih su njih 95, većinom staraca, pustili, a ostalih 530 odveli u Hrvatski Blagaj i tamo zatvorili u školu. U hapšenju i ubijanju muškaraca u Veljunu i okolnim selima učestvovale su i domaće ustaše iz Hrvatskog Blagaja i Slunja.
Hapšenja su vršena u sledećim selima: Veljun, Crno Vrelo, Veljunska Glina, Cvijanović Brdo, Gornji Poloj, Donji Poloj, Šljivnjak.
Posle rata su preživeli svedoci dali zajedničku izjavu:
Sjutradan, na Svetog Đorđa, tj. na 6. maja 1941. godine po naređenju ustaškog povjerenika Šajfara Ivana, učitelja iz Veljuna, žandarmi su uhapsili Dobrosavljević Branka, sveštenika iz Veljuna; Manojlović Manu, trgovca i gostioničara u Veljunu; Duduković Todu, opštinskog načelnika u Veljunu; Vučković Ljubu, zemljoradnika iz Glinice; Stojića Milu, opštinskog stražara; Lovrić Lazu i njegovog sina Milu, zemljoradnika iz Cvijanovića Brda. Isti dan poslije podne uhapsili su: Dobrosavljević Nebojšu, studenta prava, sina sveštenika Dobrosavljevića, te više drugih čijih se imena sada više ne sjećamo. Taj dan su žandarmi otišli u Poloj, srez Vojnić, i tamo pokupili oko 50 Srba i dotjerali ih u Veljun. Svi ovi Srbi bili su ispočetka zatvoreni u podrumu žandarmerijske kasarne, gdje su ih ustaše iz Hrvatskog Blagaja tukle.
– Zajednička izjava grupe svedoka
U Zagrebu je obrazovan „izvanredni sud“, koji su sačinjavali: predsjednik Josip Rukavina, Grga Ereš, Mirko Mikac, Zdravko Berković, dr Ivan Gromes, Vlado Singer i Ivan Beltehan. Sud je izašao u Hrvatski Blagaj, pa je insceniran privid sudskog postupka. Prema izjavi Grge Ereša, uhapšeni su još pre „sudskog postupka“ bili mučeni:
U Veljunu smo našli grupe ustaša. U razgovoru sa Šajfarom Ivanom rečeno nam je da treba da sprovedemo istragu nad 150 ljudi (uhapšenih), koji su organizovali četnički ustanak i ubili jednu hrvatsku obitelj ... Počeli smo sa radom. Ljude koje smo pozivali i saslušavali bili su strašno izmučeni i iznakaženi od batina, a po čitavom tijelu su bili poprskani krvlju[2]
Dovedena je i preživela Milka Mraunac radi navodnog prepoznavanja počinilaca. Iako nije nikog prepoznala,
... osuđena su 32 čovjeka na streljanje zato što su navodno ubili hrvatsku obitelj i zbog pokušaja četničkog ustanka dok su ostali uhapšenici oslobođeni. Osuđeni su tražili pomilovanje, a sud je odlučio da se molbe za pomilovanje upute u Zagreb na rješenje. Vjekoslav Luburić „Maks“ preuzeo je osuđenike i odveo do iskopane jame i dao da se postreljaju. Kasnije sam saznao da je Maks sve streljao ...[3]
Pohapšeni Srbi koji nisu osuđeni i streljani, u toku narednog dana i noći izvedeni su po grupama na obližnje pripremljeno stratište, gde su zverski poubijani.
Ustaša Janko Medved ovako je opisao masakr:
Prevezli smo oko 400 ljudi iz zatvora u Veljunu u školu u Blagaj. Tukli smo i mučili ljude od kojih je jedan dio od mučenja umro u zatvoru. Koliko se sjećam 8. maja ubijali smo ljude. Vodili smo 10 po 10 Srba do iskopane jame i tamo ih tukli krampovima, noževima i batinama. Kad smo ih dovezli do jame, komandovali smo da legnu, tako da smo od jednog do drugog išli i udarali po dva puta u glavu a zatim smo ih bacili u jamu. Bilo je ljudi koji su napola živi bačeni. Mene je dopao red na petu partiju u kojoj je bilo 12 ljudi, a svakoga je sprovodio po jedan ustaša. Sa mnom su sprovodili: ustaša Mika Štajduhar, Pero Grašić, Vale Paunović, Ivan Volf, Mate Štrk, Joso Marinac i još neki. Kad su Srbi legli kod jame prvi je uzeo željezni bat Pero Grašić i sa njim ubio četvoricu. Uzeo sam bat i ja i sam ubio ostalih 8 ljudi. Kada smo tako sve ljude poubijali, dr Nikola Zdunić dopremio je jedna kola živog kreča koji smo posuli po ljudima jer ih je bilo još dosta živih. Zatrpali smo jamu i zaigrali kolo ...
– Izjava Janka Medveda pred organima OZN-e u Karlovcu 21. 5. 1945., Historijski arhiv Karlovca
Od oko 530 zatočenika, preživeo je jedino Dušan Nikšić, koji je pre masakra uspeo da pobegne iz škole. Među pobijenima bila su dva pravoslavna sveštenika, kao i 17 članova Komunističke partije Hrvatske, među kojima i sekretar kotarskog komiteta KPH Slunj Nikola Kukić.
Ustaše su ovaj pokolj držale u tajnosti i proturale su glasine kako su uhapšeni odvedeni na rad u Nemačku. Istina o masakru otkrivena je tek u avgustu 1941. godine, kad su partizani zarobili Ivana Šajfara. Župnik Blaž Tomljenović zarobljen je od partizana 1942. godine i osuđen na smrt streljanjem.
Sem ustaše Janka Medveda, o zločinu u Blagaju maja 1941, svedočili su i druge zarobljene ustaše pred organima OZNE 1945, nakon zarobljavanja. Publikovana je izjava i priznanje zarobljenog ustaše Mile Abramovića, koji je priznao neposredno učešće u zločinu, kao što je to učinio i ustaša Janko Medved. Takođe, publikovana je izjava i Marije Šajfer, supruge ustaše Ivana Šajfera koja je svedočila o pozadini zločina. Sva tri svedočanstva, uključujući i izjavu Dušana Nikšića koji je uspeo da pobegne i tako preživi pokolj, publikovao je istoričar Đuro Zatezalo 2002. u knjizi: Radio sam svoj seljački kovački posao: Svjedočanstva o genocidu (Zagreb, 2002).
Na osnovu priznanja dvojice ustaša poznata su imena mnogih izvršilaca kao i inspiratora ovog zločina.
Ustaša Mile Abramović je 1945. dao sledeće priznanje:
Blagajski Hrvati ustaše su danju kopali jame u dolini pokraj škole blizu katoličke crkve i bezdane jame pokraj nje u koju su takođe bacali poklane Srbe. Dok su jedni klali i ubijali Srbe nad iskopanim jamama i bezdanom, drugi su držali okolo straže, udaljeni jedni od drugih oko 50 metara tako da nijedan Srbin ne bi pobjegao. Srbi su vođeni iz škole svezani dvojica po dvojica do jame i nad njom ubijani batovima i noževima. Nakon ubistva Slunjani su dovezli živoga vapna i posuli po ubijenim ljudima i jama je do jutra bila zatrpana u kojoj je bilo potučeno oko 500 muškaraca, a onda su blagajski seljaci izorali dolinu i zasijali zob po ubijenima.[4]
Veljunski masakr predstavljao je samo uvod u kontunuiranu praksu genocida nad Srbima u NDH. Tokom narednih meseci ustaški režim nastavio je sa masovnim zločinima genocida i na Kordunu i na celoj teritoriji NDH. Zločini su činjeni otvoreno, brutalno i masovno, bez ikakvih obzira, bez povoda ili obrazloženja, i bez ikakvog privida sudskog postupka. Prema evidenciji Državne komisije za popis žrtava rata, od fašista je u Veljunu stradalo ukupno 768 ljudi, od kojih je 55 poginula kao borci u Osmoj kordunaškoj diviziji NOVJ. Na celoj teritoriji Korduna broj žrtava fašizma iznosi 27.457, odnosno oko 30% predratnog stanovništva. Kao sećanje na ove događaje nastala je poznata narodna pesma "Na Kordunu grob do groba".
Poslije 1991. u Hrvatskoj se desio čitav niz napada na spomen obilježje žrtvama pokolja. Često je ispisivanje grafita i uriniranje na spomenik.[5]
- Dušan Baić: KOTAR VRGINMOST U NO BORBI 1941-1945, Općinski odbor Saveza boraca NOR-a, Vrginmost 1980.
- Đuro Zatezalo, Radio sam svoj seljački kovački posao: Svjedočanstva o genocidu, Zagreb, 2002. str. 14-28.
- ↑ Dušan Korać, Kordun i Banija u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji, Zagreb 1986., strana 107
- ↑ Izjava Grge Ereša, data organima UDB-e u Zagrebu 24. jula 1947., Milan Bulajić, Ustaški zločin genocida i suđenje Andriji Artukoviću 1986, knjiga II, strana 473, Beograd 1988.
- ↑ Izjava Grge Ereša, data organima UDB-e u Zagrebu 24. jula 1947., Milan Bulajić, Ustaški zločin genocida i suđenje Andriji Artukoviću 1986, knjiga II, strana 474, Beograd 1988.
- ↑ Đuro Zatezalo, Radio sam svoj seljački kovački posao: Svjedočanstva o genocidu, Zagreb, 2002. str. 14-28.
- ↑ „Opet divljanje u Veljunu - Ljudska prava - H-Alter”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-12. Pristupljeno 2012-11-05.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
