İkizdere, Damal

İkizdere
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde İkizdere
İkizdere
İkizdere
İkizdere'nin Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçeDamal
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
Rakım2300 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam97
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75110

İkizdere, Ardahan ilinin Damal ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkizdere köyünün eski adı Nunusi'dir. Nitekim 1574 tarihli Osmanlı icmal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de köyün adı Nunus (نونوس) olarak geçer.[3][4] Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli de yaşlı köylülere dayanarak Nunusi (ნუნუსი( adının Gürcü kadın adı Nunu'dan (ნუნუ) türediğini ve "Nunu'nun köyü" anlamına geldiğini yazar.[5] Bununla birlikte bu yer adı bazı kaynaklarda Munus (مونوس) şeklinde yazılmıştır.[6][7]

Nunusi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti'de yer alır. Eruşeti bölgesi, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkezi olarak bilinmektedir.[8] Nunusi köyü, erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü yönetimlerin egemenliğinde bulunuyordu. Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi.

Nunusi köyü, 1574 (Hicri 981) tarihli icmal defterine göre Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Küçük livasının Hoçvan nahiyesine bağlıydı. Hacı bin Halil adlı bir kişiye timar olarak verilmişti ve geliri 2.500 akçeydi.[3]

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Nunusi, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 18 haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi veren bu hanelerin reisleri Batata, Eliazar, Zakara, İona, Mirza, Abram, Gogiça, Papuna, Maisura gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyordu.[9]

Ruslar 93 Harbi'nde ele geçirdiğinde, köyün adı Nunus'a dönüşmüştü. Rus idaresinde Nunus, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Maçueti nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Köyde 1886 yılında 156 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti.[10] Rus idaresi sırasında Nunus'un nüfusu artmış, 1896'da 255 kişiye, 1906'da 304 kişiye ulaşmıştır.[11] Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli 1917 yılında Sakartvelo adlı gazetede köyde 32 hanede 352 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[12]

Nunusi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Nunus köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[13]

Nunusi köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nahiyesine bağlıydı.[14] 1935 genel nüfus sayımında Posof kazasına bağlı Damal nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 506 kişiden oluşuyordu.[15] Nunusi / Munus / Nunus "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla İkizdere olarak değiştirilmiştir.[16]

Ortadan kalkmış bir köy olan Kençeti (კენჭეთი), bugünkü İkizdere köyü sınırları içinde bulunuyordu.[17]

İkizdere'nin 3–4 km doğusunda megalit bir kalenin kalıntıları bulunmaktadır. Nunusi Kalesi veya Nunus Kalesi olarak bilinen yapı, orta büyüklükte kaba yonu taşlarla inşa edilmiştir. Günümüze kalan duvarların yüksekliği 1-1,5 metre, kalınlığı 2 metre kadardır. Kalenin güneydoğu kısmı daha iyi durumdadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre köyün merkezindeki caminin hemen yakınıda eski bir kilise bulunuyordu. Nitekim Konstantine Martvileli de 1917 yılında köyde kilise kalıntıları olduğunu belirtmiştir.[18][19]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkizdere köyü, Ardahan il merkezine 52 km, Damal ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.[20]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 97[2]
2021 104[2]
2020 101[2]
2019 112[2]
2018 117[2]
2017 125[2]
2016 131[2]
2015 136[2]
2014 139[2]
2013 131[2]
2012 144[2]
2011 144[2]
2010 153[2]
2009 155[2]
2008 163[2]
2007 169[2]
2000 224[20]
1990 435[21]
1985 607[22]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Ikizdere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 19 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Damal İkizdere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  3. ^ a b Yücel Öztürk, "527 numaralı Küçük Ardahan ve Kars livaları timar icmal defteri", 1992, s. 102. 20 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yükseklisans tezi
  4. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
  5. ^ "Konstantine Martvileli, Sakartvelo gazetesi, 30 Eylül 1917, s. 234" (PDF). 14 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  6. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი"), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 541". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024. 
  7. ^ ""ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ." (Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 266". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024. 
  8. ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  9. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 491; II. cilt (1941) s. 479; III. cilt (1958), s. 541". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  10. ^ ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  11. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
  12. ^ "Konstantine Martvileli, Sakartvelo gazetesi, 30 Eylül 1917, s. 234" (PDF). 14 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  13. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  14. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; hdl.handle.net isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 293" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  16. ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 733". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  17. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 186 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  18. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 44 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  19. ^ "Konstantine Martvileli, Sakartvelo gazetesi, 30 Eylül 1917, s. 234" (PDF). 14 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ekim 2021. 
  20. ^ a b "İkizdere Köyü". YerelNet.org.tr. 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  21. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  22. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]