Aşağıaydere
| Aşağıaydere | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Aşağıaydere Aşağıaydere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 2300 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 122 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Aşağıaydere, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıaydere ile Yukarıaydere köylerinin eski ortak adı Tsurmani'dir.[4] Gürcüce bir yer adı olan Tsurmani (წურმანი), Türkçeye Zurman (زورمان) olarak girmiştir. Aşağıaydere köyü, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Zurman-i Süfla (زورمان سفلا) geçer.[5] Rus idaresi ise, Aşağı Zurman (Zurman-i Süfla) köyünü 1886 yılında Nijniy Tsurmal (Нижний Цурмал: Aşağı Tsurmal) adıyla kaydetmiştir.[6] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Aşağı Surmal (آشاغی سورمال) olarak geçmesi, köyün adının zaman içinde değiştiğini göstermektedir.[7]
Aşağıaydere, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti'de yer alır. Köyde megalit kalelere ait kalıntılar, buranın eski çağlardan itibaren yerleşme olduğunu göstermektedir.[8] Osmanlılar Eruşeti bölgesini ve köyü, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı Tsurmani / Zurman adı taşıyan üç köy bulunuyordu. Zurman-i Süfla (Aşağı Zurman), Zurman-i Ulya (Yukarı Zurman) ve Zurman-i Vasat (Orta Zurman) adlarını taşıyan bu üç yerleşme de Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde boş olarak kaydedilmiştir. Bu üç köyün Osmanlıların Gürcülerden bölgeyi ele geçirmesi sırasındaki savaştan dolayı boşalmış olduğu tahmin edilmektedir. Aşağı Tsurmani ile Yukarı Tsurmani köylerinin 19. yüzyılda yeniden meskun hale gelmiş olduğu çeşitli kayıtlardan anlaşılmaktadır.[5]
Ruslar 93 Harbi'nin ardından Eruşeti bölgesini de kapsayan Tao-Klarceti'yi ele geçirince, Aşağıaydere köyü de Rus hâkimiyetine girdi. Rus idaresi Aşağıaydere köyünü Nijniy Tsurmal (Aşağı Tsurmal), Yukarıaydere köyünü de Verhniy Tsurmal (Yukarı Tsurmal) adıyla kaydetmiştir. Orta Tsurmani (Zurman-i Vasat) adlı yerleşmenin bu sırada ortadan kalkmış olduğu anlaşılmaktadır. Aşağı Tsurmal köyü, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Sors nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biri olan Aşağı Tsurmani'de, tamamı "Türk" olarak kaydedilmiş 141 kişi yaşıyordu.[6] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 184, 1906'da 222 kişiye ulaşmıştır.[9]
Aşağı Tsurmal köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla, Aşağı Surmal köyünü de kapsayan Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[10]
Aşağı Tsurmal köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nayihesine bağlıydı.[7] 1935 genel nüfus sayımında "Aşağı sürmal" adıyla kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti. Bu sırada köyde 373 kişi yaşıyordu.[11] Tsurmani / Zurman / Sürmal "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Aşağıaydere olarak değiştirilmiştir.[12]
Aşağıaydere köyünde megalit bir kalenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bu kalıntılar köyün kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre Aşağıaydere'de eski bir kilise de bulunuyordu; ancak bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır.[8]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıaydere köyü, Ardahan il merkezine 49 km, Hanak ilçe merkezine 21 km uzaklıktadır.[13]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 122[2] |
| 2021 | 143[2] |
| 2020 | 144[2] |
| 2019 | 144[2] |
| 2018 | 139[2] |
| 2017 | 126[2] |
| 2016 | 123[2] |
| 2015 | 141[2] |
| 2014 | 138[2] |
| 2013 | 144[2] |
| 2012 | 132[2] |
| 2011 | 130[2] |
| 2010 | 130[2] |
| 2009 | 131[2] |
| 2008 | 138[2] |
| 2007 | 133[2] |
| 2000 | 213[13] |
| 1990 | 450[14] |
| 1985 | 653[15] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Aşagiaydere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Hanak Aşağıaydere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 190 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 543". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ a b ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ a b 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019, s. 21 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 30" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 609". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021.
- ^ a b "Aşağıaydere Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.