Beşağıl, Artvin
| Beşağıl | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Beşağıl Beşağıl'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1020 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 245 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08100 |
Beşağıl, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Beşağıl köyünün eski adı Beşauli ya da Beşavul’dur. Gürcüce kaynaklarda Beşauli / Beşavuli (ბეშაული / ბეშავული), Türkçe kaynaklarda ise Beşaul veya Beşavul şeklinde geçer. Nitekim 1835 tarihi Osmanlı nüfus defteri ile 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde Beşaul (بثاول) biçiminde yazılmıştır.[4][5] Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli Osmanlıca bir kitapta ise, Beşavul (بثاوول) olarak geçer.[6] Bu yer adı Gürcüce kaynaklarda Beşavri (ბეშავრი) şeklinde de yazılmıştır.[7]
Beşauli köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir.[8] Daha sonra bu bölge ve Beaşuli köyü, Osmanlıların Gürüclerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Çıldır Eyaleti'nin sınırları içinde yer almıştır. Nitekim Beşauli köyü, 1835 nüfus defterine göre de Çıldır Eyaleti'nin Livane sancağına bağlı bir köydü. Livane sancağı ise, Berta ve Sinkot nahiyelerinden oluşuyordu. Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit ettiği bu tarihte Beşauli köyünde 50 hanede 150 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Beşavul köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 300 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[9]
Beşauli, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağına bağlı Livana kazası sınırları içinde yer alıyordu. Köyün nüfusu 51 hanede yaşayan 169 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresi bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Beşauli köyünde yaklaşık 338 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Bu salnameye göre köydeki hayvan varlığı olarak 10 eşek, 70 inek, 8 at, 34 keçi ve 100 koyun kaydedilmiştir.[10]
Beşauli köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Beşaul (Бешаулъ) şeklinde kaydettiği köy, Artvin sanacağının Artvin kazasına bağlı Beşaul nahiyesinin dört köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Köydeki 59 hanede, 215'i erkek ve 187'si kadın olmak üzere 402 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Beşauli nahiyesi, Beşauli köyünün dışında, İrsa-Ahaldaba (İrsa ve Ahaldaba köyleri), Kvartshana ve Sinkoti köylerini kapsıyordu. Nahiyenin toplam nüfusu, tamamı Gürcü olmak üzere, 218 hanede meskun 1.736 kişiden oluşuyordu.[11] Satibe (სათიბე), Kaklevani (კაკლევანი), Somanisahlevi (სომანისახლევი), Sabaduri (საბადური), Kirianti (კირიანთი), Naplati ნაფლატი), Nabeğlavi (ნაბეღლავი), Kodziri (კოძირი) gibi bugün de kullanılan Gürcüce yer adları da köyün Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[12]
Beşauli köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Artvin sancağın ve köyü Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Beşauli köyünün de içinde yer aldığı Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[13][14]
Beşavul veya Beşauli Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Beş Ağıl (بش آغیل) olarak değiştirilmiştir. 1926 nüfus tahririne göre Beş Ağıl köyünde 75 hanede 206’i erkek ve 219’u kadın olmak üzere 425 kişi yaşıyordu.[6] 1940 gelen nüfus sayımında Beşağıl köyü, Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlıydı ve nüfusu 468 kişiye yükselmişti.[15] 1965 genel nüfus sayımında köyde 593 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 314 kişi okuma yazma biliyordu.[16]
Bugün de Gürcü nüfusunu barından Beşağıl köyünde, Ligani vadisindeki başka Gürcü köylerinde de var olan eski gelenekler varlığını korumaktadır. “Pate”, “Patma” ya da “Padiko” olarak bilinen teatral gösteriler, Beşağıl köyünde yaylacılık kapsamı içinde varlığını sürdürmektedir. Gürcüce yer ve bitki adları varlığını korumaktadır. Türkçenin etkisiyle biraz bozulmuş olsa da halkın günlük dilinde “kona” (კონა / demet), “tskaro” (წყარო / pınar), “çimuri” (ჭიმური / yağlı mısır ekmeği), “mohrakuli” (მოხრაკული / kavrulmuş), “sanahiro” (სანახირო / otlak), “samalavi” (სამალავი / saklanılacak yer, siper), “mtsvadi” (მწვადი / şiş, közde et), “soçi” (სოჭი / göknar) gibi kelimeler kullanılmaya devam etmektedir.[17][18]
Coğrafya ve ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Beşağıl köyü, Artvin kentinin kuzeyinde, kente yaklaşık 20 km uzaklıkta yer alır.[19] Artvin-Borçka arasında, Çoruh Nehri’nin sol yakasındaki bir yerleşme olan köyün kuzeyinde Erenler, güneyinde Bakırköy bulunmaktadır. Beşağıl'a Artvin-Borçka yolundan sapan bir yolla ulaşılmaktadır. Ayrıca Sümbüllü-Bakırköy yol güzergahı üzerinden de gidilmektedir. Coğrafi olarak yüksek dağ tepeleri arasındaki bir vadide, ormanlarla kaplı dağların eteğinde yer alır. Arazi yapısı dik olmasına rağmen tarıma elverişlidir. Köy nemli ve yağmurlu bir iklime, bol suya sahiptir. Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Büyük ve küçükbaş hayvancılık yapılır. Mısır, fasulye ve patates gibi ürünler yetiştirilir. Kiraz, üzüm, armut, elma, hıyar, biber ve domates, köyde yetişen meyve ve sebzelerin başında gelir. Peynir, tereyağı gibi süt ürünleri elde etmek için yazın yaylaya çıkma geleneği bugün de devam etmektedir. Beşağıl erikten yapılan, “çançur” olarak adlandırılan ve köydeki şenliklerde tüketilen rakısıyla da ünlüdür.[18]
Köyde uzun süre bakır fabrikasının faaliyet göstermesi ve fabrika bölgesinde hastane hizmetlerinin verilmesi Beşağıl’ı çevre köylerine kıyasla daha dışa açık bir köy haline getirmiştir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 228[2] |
| 2020 | 245[2] |
| 2019 | 276[2] |
| 2018 | 387[2] |
| 2017 | 186[2] |
| 2016 | 196[2] |
| 2015 | 195[2] |
| 2014 | 193[2] |
| 2013 | 205[2] |
| 2012 | 191[2] |
| 2011 | 188[2] |
| 2010 | 194[2] |
| 2009 | 186[2] |
| 2008 | 226[2] |
| 2007 | 78[2] |
| 2000 | 331[19] |
| 1990 | 388[19] |
| 1985 | 416[19] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Besagil, Turkey Page". Fallingrain.com. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Merkez Beşağıl Köy Nüfusu". Nufusune.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 164". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 354-355
- ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 112". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021.
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 330. 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 23/ 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 60-63". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 356-357
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1318-1321". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 182 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2023.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 166" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 86" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Roin Malakmadze, Ligani Vadisi (Gürcüce), Tiflis, 2008, s. 144-148, ISBN 9789994059881
- ^ a b Ömer Kamil Sayın, "Yarı Dağ” (Maryoba), Gerçek Edebiyat, 2017[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d "Beşağıl Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.