Hamamlı, Artvin

Hamamlı
Köy
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Hamamlı
Hamamlı
Hamamlı
Hamamlı'nın Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeMerkez
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • YöneticiMuhtar[3]
İhtiyar heyeti[3]
Rakım508 m
Nüfus
 (2021)
 • Toplam167
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08100
Hamamlı köyünde, 10. yüzyıldan kalma Doliskana Kilisesi. Fotoğraf: Niko Marr, 1904. Fotoğraf Marr'ın 1904 tarihli gezisinin notları olan Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (1911; Petersburg, Rusça; Gürcüce baskısı 2015, Batum) adlı kitaptan alınmıştır.
Hamamlı köyündeki en önemli tarihsel yapı Doliskana Kilisesi'dir.

Hamamlı, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamamlı köyünün en eski adı Doliskana’dır. Gürcüce bir yer adı olan Doliskana (დოლისყანა), yumuşak buğdayın bir türü olan “doli” (დოლი; Triticum vulgare var. ferrugineum) ile ekili alan, tarla anlamına gelen “kana” (ყანა) kelimelerinden oluşur. Doliskana bu buğdayın yetiştiği arazi, buğday tarlası anlamına gelir.[4] Doliskana, metatez yoluyla "Lodiskana" (ლოდისყანა) adından değişime uğramış da olabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze bir eserinde bu yer adını bu şekilde yazmıştır.[5] Lodiskana, "taşlı tarla" anlamına gelir. Bu yer adı Türkçeye Dolishana biçiminde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defteri ile 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Dolishana (دولسخانە) olarak geçer.[6][7]

Doliskana'daki 10. yüzyıldan kalma Gürcü manastırı, buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.[8] Yazılı kaynaklarda Doliskana adı ilk kez 9. yüzyılda geçer. Gürcü kral Aşot Kurapalati 826 yılında Doliskana köyünde öldürülmüştür. Doliskana Gürcistan Krallığı sınırları içindeyken, Kveli Kalesi Savaşı'nda II. Giorgi’nin yenilmesinden sonra Tao-Klarceti bölgesinin diğer yerleri gibi Büyük Selçuklu istilasına uğradı. Daha sonra birkaç kez el değiştiren bölge, Gürcü atabegleri yönetimindeyken 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçti. Bir süre sonra kurulan Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. Nitekim 1835 nüfus defterinde Doliskana, bu eyaletin Livane sancağına bağlı bir köydü. Livane sancağı ise, Berta ve Sinkot nahiyelerinden oluşuyordu. Vergi belirleme ve askere alma amacıyla Osmanlı idaresince sadece erkek nüfusun tespit edildiği 1835 yılında Doliskana köyünde 32 hanede 88 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Doliskana köyünün toplam nüfusunun 176 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[6]

Doliskana, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağına bağlı Livana kazası sınırları içinde yer alıyordu. Köyün nüfusu 25 hanede yaşayan 87 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresi bu tarihte de genel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Erkek nüfusu kadar kadın eklenince, Doliskana'da 174 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Bu salnameye göre iki köyün de başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık tarımın önemli kollarıdan biriydi. Hayvan varlığı olarak Doliskana'da 10 eşek, 30 öküz, 50 inek, 300 keçi ve 92 koyun tespit edilmiştir.[9]

Doliskana, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 21 Ocak 1878’de Osmanlı-Rus çarpışmalarına sahne oldu. Rusları Osmanlı ordusunun bu köyde yendikten sonra Artvin’e doğru ilerlediler. Bu savaşın sonunda Ruslar Tao-Klarceti bölgesini ele geçirdiler. Rus idaresinde Doliskana, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazada yer alan Berta nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi. Köyün nüfusu 216 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti.[10] Bununla birlikte, Orta Çağ'da önemli Gürcü dinsel merkezi olan Doliskana'da Şemekana (შემეყარა), Aho (ახო), Vake (ვაკე), Kedimağalı (ქედიმაღალა), Kutalevi (კუტალევი), Naurmevi (ნაურმევი), Sabeneti (საბენეთი), Pilalevi (ფილალევი), Zvari (ზვარი), Korkoti (კორკოტი), Çançahari (ჭანჭახარი), Çipnari (ჭიპნარი), Maçerevi (მაჭერევი), Memğvoti (მემღვოთი), Ardola (არდოლა), Bikinala (ბიკინალა), Kuslati (ქუსლათი), Unçipari (უნჩიფათი), Gogonevi (გოგენევი), Tetiti (თეთითი) gibi yer adları bugün de bilinmektedir.[11]

Dilbilimci ve tarihçi Nikolay Marr, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinde Grigol Hantsteli'nin inşasına öncülük ettiği kilise ve manastırları tespit etmek üzere seyahat ederken, Doliskana köyünde de uğramıştır. Marr 1904 tarihli günlüklerinde köylüleri Doliskana'yı Dolishana olarak adlandırdığını yazar. Ancak köyün sakinlerinin Gürcülerin buraya "Dolikana" dediğine dair sözlerini de eklemiştir.[12]

Doliskana, I. Dünya Savaşı’nın sonunda Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden bir süre sonra bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü kuvvetleri çekilince, Artvin ile Ardahan bölgeleri fiilen Türkiye’ye katıldı. Sovyet Rusya ile Anakara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Doliskana'nın da içinde yer aldığı Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[13]

Ertesi yılki Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Doliskana, bu livanın merkez kazasına bağlı Berta mahiyesinin bir köyüydü. Kötün nüfusu 15 hanede yaşayan 57 kişiden oluşuyordu.[14] Doliskana Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Hamamlı olarak değiştirildi. 1926 nüfus tahririne göre köyde 24 hanede 122 kişi yaşıyordu.[15]

Bugünkü Hamamlı köyünde Doliskana Manastırı'nın ayakta kalan tek yapısı, manastırın ana kilisesi olan Doliskana Kilisesi'dir. Kubbeli ve haç planlı kilise 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Kilisenin duvar resimlerinin bazı kısımları günümüze ulaşmıştır. 1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari, Doliskana Kilisesi’nin özellikle kubbe kasnağına ve dış kaplamasının güzelliğine dikkat çekmiştir. Güney duvarındaki kabartma erkek figürün kilisenin maketini elinde tutmuş olarak tasvir edilmiş olduğunu belirtir. Kilisenin ibadet yeri olan ana bölümü büyük ölçüde sağlamdır ve 1998’e kadar cami olarak kullanılmıştır.[16][17]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamamlı köyü, Artvin il merkezine 29 km uzaklıktadır. Karadeniz iklimi içinde kalan köyde zeytin yağı üretimi oldukça yoğun yapılmış olup bir dönem sonra barajın köyü alması ile birlikte bugün yapılmamaktadır. Ceviz, dut, kızılcık ağaçları yoğunluktadır. 1950'li yıllarda kalabalık bir nüfusu içinde barındıran köy, şimdilerde az sayıda haneyi barındırmaktadır.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 167[2]
2018 186[2]
2017 130[2]
2016 140[2]
2015 143[2]
2014 169[2]
2013 182[2]
2012 160[2]
2011 165[2]
2010 182[2]
2009 177[2]
2008 191[2]
2007 177[2]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Hamamlı, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n "Artvin Merkez Hamamlı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  3. ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024. Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir. 
  4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), 2019, Tiflis, s. 19 7 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-485-24-4.
  5. ^ "Zaka Çiçinadze, „ისტორია ოსმალეთის ყოფილ მუსულმან ქართველთ საქართველოსი" (Osmanlı Devleti'de Bulunan Eski Müslüman Gürcistan'ın Tarihi), Batum, 1911, s. 9". 7 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024. 
  6. ^ a b "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 52-54". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021. 
  7. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 356-357
  8. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 24, 136, ISBN 9789941478178.
  9. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 354-355
  10. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Dolis-hane köyü isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  11. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 184 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  12. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 400 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 9789941434112.
  13. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; II. cilt, s. 41.
  14. ^ "Nurşen Gök "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi sayı. 41 |sayfa= 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Eylül 2021. 
  15. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010, s. 141, ISBN 978-9944-197-52-6.
  16. ^ Niko Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürücüce), Batum, 2015, s. 401, ISBN 9789941434112.
  17. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 136, ISBN 9789941478178.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]