Yanıklı, Artvin
| Yanıklı | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yanıklı Yanıklı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1283 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 323 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08100 |
Yanıklı, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yanıklı köyünün eski adı Çihishevi'dir. Çihishevi (ჩიხისხევი) adı, Tsihishevi'den (ციხისხევი) değişime uğramış olabilir. Gürcü tarihçi ve araştırmacı Zakaria Çiçinadze'nin köyün adını Tsihishevi (ციხისხევი) şeklinde yazmış olması, bu olasılığı desteklemektedir.[4][5] Gürcüce kale anlamındaki "tsihe" (ციხე) ile dere anlamındaki "hevi" (ხევი) kelimelerinden oluşan Tsihishevi, "kale dere" anlamına gelir.[6][7] Bu yer adı Türkçeye Çiğishav, Çıhıshev gibi değişik biçimlerde girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Osmanlıca kitabında Çikishav (چیقسحاو) olarak geçer.[8]
Çihishevi veya Tsihishevi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşeti bölgesinde Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi, önceden Gürcü tavadi olan İosebiti idi.[9]
Çihishevi veya Tsihishevi köyü, 1835 Osmanlı nüfus defterinde "Çihishev" şeklinde kaydedilmiştir. Bu tarihte Çıldır Eyaleti'nin İmerhevi sancağının köylerinden biriydi. Bu sırada Ustamisi de bu köye bağlı bir mahalle olarak yazılmıştır. Sadece erkek nüfusunun kaydedildiği köyde 48 hanede 139 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 278 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10]
Çihishevi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında Çihis-hevi (Чихис хевп) olarak kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Çihori nahiyesinin beş köyünden biriydi. Köydeki 69 hanede, 303'ü erkek ve 274'i kadın olmak üzere, 577 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Köye bağlı sekiz mahalle kaydedilmişti. Didvenahi mahallesinde 2 hane, Didubeti mahallesinde 4 hane, İşhinari mahallesinde 10 hane, Kokibereti mahallesinde 19 hane, Küçük Çihori mahallesinde 6 hane, Ustamisi mahallesinde 16 hane, Hozabiri mahallesinde 6 hane, Tzeldat mahallesinde 3 hane bulunuyordu.[11]
Rus idaresi sırasında Şavşeti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Çihishevi veya Tsihishevi'yi Gürcüce konuşulan köyler arasında saymış, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 10 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir.[4][5] 1904 yılında bölgeyi gezen Nikolay Marr ise, Şavşeti bölgesinde bu köyden daha kötü şartlara sahip bir başka yer olmadığını belirmiş, köyün yolunun olmadığını ve köylülerin çeşitli hastalıklarla boğuştuğunu yazmıştır.[12]
Çihishevi köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması'yla Artvin bölgesi ve Çihishevi köyü Türkiye'ye bırakıldı.[13][14]
Çihishevi köyü, Artvin livasında 1922 tarihinde yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 528 kişiden oluşuyordu. Ustamisi bu sırada ayrı bir köy olarak kaydedilmişti. Her iki köyün de nüfusu Gürcülerden oluşuyordu.[15] Çihishevi veya Çihishev Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yanıklı olarak değiştirilmişti.[8] Yanıklı köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetine bağlı Şavşat kazasının Meydancık nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 986 kişiye çıkmıştı.[16] 1965 genel nüfus sayımıdan 1.262 kişiden oluşan nüfusu içinde 381 kişi okuma yazma biliyordu.[17] Yanıklı köyü, 1993 tarihinde Şavşat kazasından alınıp Artvin ilinin merkez kazasına bağlanmıştır.[18]
Yanıklı köyünde bir kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Hozabiri Mahallesinde bulunduğu için Hozabiri Kilisesi olarak bilinen tek nefli bir yapıya sahip olan köy kilisesi günümüzde tamamen yıkılmıştır. Kale ise, Natsuhara denilen yerde bulunuyordu. Gürcüce “eski kale yeri” anlamına gelen “natsihara”dan (ნაციხარა) bozulmuş olan bu ad, burada bir kalenin bulunduğunu göstermektedir. Kale Çihishevi ile Şavşat Suyu arasında, büyük bir kayalık tepede yer alıyordu. Tamamen yıkılmış olan kalenin bulunduğu yerde sadece harç kalıntıları ile toprak kap parçalarına rastlanmıştır. Kalenin çok eski zamanlarda yıkılmış olma ihtimali vardır.[19][20]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyün merkezi Artvin il merkezine 65 km uzaklıktadır.[21]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılında yapılan bu sayıma göre köyde 69 hanede 577 kişi yaşamakta olup nüfusun tamamı Gürcülerden oluşmaktaydı. Hane başına ortalama 8,3 kişi düşmesi, bu tarihte yerleşimin kalabalık bir aile yapısına sahip olduğunu göstermektedir. Köyün nüfusu 1907 yılında 738 kişiye ulaşmıştır. Bu tarihte yerleşimin bağlı olduğu Çihori nahiyesinin toplam nüfusu 1.298 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık %43’ü yaşıyordu.[22][23]
Yerleşimin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre köyde 84 hanede 528 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 247’si kadın, 281’i erkekti. Hane başına düşen ortalama nüfus ise, 6,2 kişiye gerilemişti.[24] Köyün adının değiştirilmesinden bir yıl sonra 1926 yılında yapılan tespite göre ise, toplam nüfus 608’e, hane sayısı 87’ye ve hane başına düşen ortalama nüfus yaklaşık 7 kişiye yükselmişti. Bu nüfusun 293 kadın, 315’i de erkekti.[25] Köyün nüfusu hızlı biçimde artmaya devam etmiş, 1935 yılında 968 kişiye, 1960 yılında 1.372 kişiye yükselmiştir.[26][27]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 325[2] |
| 2020 | 323[2] |
| 2019 | 303[2] |
| 2018 | 337[2] |
| 2017 | 304[2] |
| 2016 | 330[2] |
| 2015 | 349[2] |
| 2014 | 374[2] |
| 2013 | 341[2] |
| 2012 | 390[2] |
| 2011 | 406[2] |
| 2010 | 418[2] |
| 2009 | 438[2] |
| 2008 | 486[2] |
| 2007 | 478[2] |
| 2000 | 733[21] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Yanikli, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Merkez Yanıklı Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020". 25 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, s. 140". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024.
- ^ a b "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 296". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024.
- ^ "ციხე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ხევი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 24 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 161.
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
- ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 167-171. 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1478". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024.
- ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri („შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები"), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 220. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2022.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 169" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2024.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 94, ISBN 9786055708856.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 133. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 172, 310, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ a b "Yanıklı Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;ethno-kavkaz.narod.ruisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 15, 51, ISBN 9789941485244.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 189, ISBN 9789944197526.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. s. 152. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. s. 313. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.