Pirshagi aholi punkti

Pirshagi

Pirşağı
Ozarbayjon qishlog'i
Skyline of Pirshagi
Pirshagi
Gerb
40°29′32″N 50°8′20″E / 40.49222°N 50.13889°E / 40.49222; 50.13889
Mamlakat Ozarbayjon
{{{tuman_turi}}} Sabunchin
Hukumat
Asos solingan XVIII-asrning 2-yarmida
Avvalgi nomlari Pirshaga
Pirshagi xaritada
Pirshagi
Pirshagi

Pirshagi yoki Pirshagʻa[1] (ozarbayjoncha: Pirşağı, ozarbayjon kirill alifbosida Pirshaga[2] yoki Pirshagʻi[3]) — Boku shahrining Sabunchi tumanidagi shahar tipidagi aholi punkti. Bu dengiz sohilidagi iqlim kurorti[1] ham hisoblanadi.

Geografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pirshagi Bokudan 35 km shimolda, Absheron yarim orolining shimoliy sohilida joylashgan[1]. Qishloqning gʻarbida Absheron tumanidagi Goʻradil qishlogʻi, sharqida maʼmuriy jihatdan Bokuga boʻysunuvchi Kurdaxani qishlogʻi joylashgan.

Nomlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inqilobgacha boʻlgan adabiyotda bu aholi punkti nomi hozirgidek — Pirshagi[4][5]ga oʻxshab aytilgan, lekin baʼzida qoʻsh nom ham boʻlib, u oʻsha vaqtdagi imloga koʻra, Pirshagi (Pir-Shikak)[6], yoki Pirshagi (Pirshikak)[7][8] sifatida ham nomlangan. 1856-yilga moʻljallangan „Kavkaz taqvimida“ Mashtaga boʻlimining Pirshafiq qishlogʻi deb (mahalliy til alifbosida ﭘﻴﺮﺷﻔﻴﻖ) qayd etilgan[9].

B.V.Millerning 1920-yillar oxiridagi asarlaridan birida "Pir-Shaxi (qishloq) Pirshagi Bak. tuman"[10] degan nomlarini uchratish mumkin. Sovet davri adabiyotida Pirshagʻ[1] yuzuvlari ham qayd etilgan. Ozarbayjon kirill alifbosida esa Pirshag‘a[2], yoki Pirshag‘i[3] tarzida yozilgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVIII-asrning 2-yarmida Pirshagi qishlogʻi Boku xonligi[11] tarkibiga kirdi, u 1806-yilda Rossiya imperiyasi tarkibiga kirdi.

1846-yil 14-dekabrdagi oliy farmon bilan sobiq Boku xonligi hududini oʻz ichiga olgan Shemaxa viloyati tashkil etildi. 1859-yildagi Shamaxidagi vayronkor zilziladan keyin viloyat muassasalari Bokuga koʻchirildi va viloyat Boku deb oʻzgartirildi. Kelajakda Pirshagi viloyatining Boku tumanidagi shu nomdagi aholi punktlari qatoriga kiritilgan[6][7][8][12].

Bu hukumat qishlogʻi hisoblanar edi[6][8]. 1880-yillarda u alohida Pirshagin qishloq jamiyatini tashkil etdi[7]. XX-asr boshlarida Pirshagʻa Balaxano-Sabunchu militsiya boshligʻining 4-militsiya boʻlimi (Balaxani qishlogʻidagi uchastka boʻlimi) tarkibiga kirgan[13].

1920-yilda Boku shahrining Lenin tumani tashkil etildi (markazi Sabunchi). 1961-yil 1-yanvardan boshlab Pirshagin qishloq Soveti (qishloq kengashi) boʻlgan. Ushbu shahar hududiga tegishli boʻlgan 3 ta aholi punkti (Pirshagʻa qishlogʻi № 1 va 2-son baliqchilik sanoati qoshidagi aholi punktlari)[14] kiritilgan. 1977-yil 1-yanvarga kelib Pirshaga Bokuning Lenin tumanidagi alohida Pirshaginskiy qishloq kengashi boʻlib ajralib chiqadi[15].

Aholisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XX-asrning birinchi choragigacha Pirshagi aholisi koʻproq tatlar, juda kamdan-kam hollarda „tatarlar“ (yaʼni ozarbayjonlar) sifatida qayd etilgan. Jinsiy nisbatda XIX-XX-asrlarning ikkinchi yarmida ayollarga nisbatan erkaklarning ustunligi qayd etilgan.

XIX-asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1813-yil 30-apreldagi bayonotga ko‘ra (eski uslub) Pirshag‘dagi odamlar soni 98 ta[16] deb qayd etilgan. 1856-yilga oid „Kavkaz taqvimida“ Mashtaga uchastkasining Pirshafik qishlogʻida (mahalliy til alifbosida ﭘﻴﺮﺷﻔﻴﻖ) qayd etilgan boʻlib, bu qishloqda „tatarlar-shialar“ kopchilik boʻlib, oʻzlari tatarcha, yaʼni Ozarbayjon tilida soʻzlashgani keltiriladi[9].

Boku viloyatining 1859-1864 yillardagi kameral tavsifi boʻyicha tuzilgan 1870-yildagi aholi punktlari roʻyxatiga koʻra, tats-shialardan iborat 130 ta xonadon va 598[6] nafar aholi (347 erkak va 251 ayol) boʻlgan[6].

1879-yilda N.K.Zeydlits boshchiligida nashr etilgan „Kavkaz haqida maʼlumotlar toʻplami“ da nashr etilgan 1873-yildagi maʼlumotlarga koʻra, qishloq aholisi koʻpayib, allaqachon 626 kishini tashkil etgan (380 erkak va 246 ayol; jami 128 xonadon)[8].

1886-yildagi oila roʻyxatlari materiallarida Pirshagʻida 798 nafar aholi (459 nafar erkak va 339 nafar ayol; 149 nafar xonadon) va barcha shialar, shulardan davlat yerlarida 791 nafar dehqon (456 nafar erkak va 335 nafar ayol; 148 nafar xonadon) va 7 nafar (3 erkak va 4 ayol) shia ruhoniysi vakillari koʻrsatilgan[7].

XX-asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ulug 'Vatan urushida halok boʻlgan Pirshagʻa aholisiga oʻrnatilgan yodgorlik oʻlganlarning ismlari bilan

Boku viloyatining 1902-yildagi tadqiqotiga ilova qilingan va 1903-yil 1-yanvarga qadar Boku viloyatining aholi punktlari tub aholisining milliy tarkibini koʻrsatadigan statistik maʼlumotlarning birida Pirshagining maʼlumotlariga koʻra, har ikki jinsdagi 146 ta xonadon va 1045 nafar odam mavjud deb koʻrsatilgan, shulardan (569 erkak va 476 ayol), Tats millatiga mansub boʻlgan[12].

1904-yil uchun „Kavkaz taqvimi“ga koʻra, Kavkaz oʻlkasi statistika qoʻmitalarining maʼlumotlariga koʻra, Pirshagʻida 1033 kishi, asosan, tatlar boʻlgan[4]. 1910-yilga oid „Kavkaz taqvim“iga koʻra, 1908-yilda Pirshagʻida 1068 kishi yashagan boʻlsa, bu safar ular „tatarlar“ (ozarbayjonlar) sifatida qayd etilgan[5].

1921-yilgi Ozarbayjon qishloq xoʻjaligi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Pirshagida 488 kishi va asosan tatlar istiqomat qilgan. Biroq, 1920-yillarning oxiriga kelib, bu qishloq turkiylashtirildi. 1928-yilda tatlarni tekshirgan sovet eronshunosi B. V. Miller bu yerda "5 yil oldin tatcha nutq eshitilgan, hozir turkiy tillar siqib chiqarilgan"[10] (yaʼni ozarbayjon) deb taʼkidlagan.

1970-yilgi Butunittifoq aholini roʻyxatga olishda Pirshagʻida 2470 kishi (1306 erkak va 1164 ayol) qayd etilgan[17]. 1979-yildagi navbatdagi aholini roʻyxatga olish natijalariga koʻra qishloq aholisi 3216 kishiga (1746 erkak va 1470 ayol)[18], 1989-yildagi soʻnggi Butunittifoq aholi roʻyxati natijalariga koʻra — 4145 kishiga (2219 erkak va 1926 nafar ayollar) yetdi[19].

Diqqatga sazovor joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahalliy aholining taniqli kishilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Aliyev, Huseynbala Balaali oʻgʻli — qiruvchi uchuvchi, Ulugʻ Vatan urushi qatnashchisi.
  • Yusifli, Rafiq Mirza Bala oʻgʻli — professor, tibbiyot fanlari doktori, Ozarbayjon tarixida sud tibbiyoti sohasida birinchi tibbiyot fanlari doktori.
  • Yusifzade, Xoshbaxt Bag‘i o‘g‘li — geologiya-mineralogiya fanlari doktori, SOCAR birinchi vitse-prezidenti.
  • Melikov, Ajdar Dadash oʻgʻli — " Hummet " tashkilotining asoschilari va rahbarlaridan biri.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Курорты. Энциклопедический словарь, Советская энциклопедия, М., 1983 — 270-bet. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Азәрбајҹан ССР-ин изаhлы ҹоғрафи адлар лүғəти. Бакы: Азәрбајҹан ССР Елмлəр Академијасы Нəшријјҹаты, 1960 — 199-bet. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Азербайджанская советская энциклопедия. Баку: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1983 — 540-bet. 
  4. ↑ 4,0 4,1 „III отдел“, Кавказский календарь на 1904 год, Тифлис, 1903 — 3, 17-bet. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Кавказский календарь на 1910 год. Часть 1, Тифлис — 347-bet. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 „Список населённых мест Бакинской губернии“, Списки населенных мест Российской империи. По Кавказскому краю. Бакинская губерния, Тифлис, 1870 — 4-bet. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 „Города и уезды Бакинской губернии“, Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 г., Тифлис, 1893. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 „Бакинская губерния. Список населённых мест по сведениям 1873 года“, Сборник сведений о Кавказе. Тифлис: Типография Главного Управления Наместника Кавказского, 1879. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Кавказский календарь на 1856 год, Тифлис, 1855 — 497-bet. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Миллер Б. В.. Таты, их расселение и говоры (материалы и вопросы). Баку: Издание Общества Обследования и Изучения Азербайджана, 1929 — 5-bet. 
  11. ↑ Ашурбейли С.. История города Баку. Период средневековья. Баку: Азернешр, 1992 — 317-318-bet. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Обзор Бакинской губернии за 1902 год. Приложение ко всеподданнейшему отчёту. Баку: Типография губернского правления, 1903 — Лит. А-bet. 
  13. ↑ Документы по истории Баку. 1810—1917. Баку: Азербайджанское гос. изд-во, 1978 — 112-113-bet. 
  14. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1961 года. Баку: Азернешр, 1961 — 144-bet. 
  15. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года, 4-е изд., Баку: Азербайджанское гос. изд-во, 1979 — 94-bet. 
  16. ↑ Документы по истории Баку. 1810—1917. Баку: Азербайджанское гос. изд-во, 1978 — 14-bet. 
  17. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.
  18. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. 2013-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.
  19. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. 2012-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]