Michif

Michif
Michif
Sử dụng tại	Canada và Hoa Kỳ
Khu vực	Những cộng đồng Métis tại các tỉnh Prairie; chủ yếu là Manitoba, Saskatchewan và tây bắc Ontario, khu dành riêng cho người Anh Điêng núi Turtle tại Bắc Dakota
Tổng số người nói	730 (thống kê 2010 & 2011)
Phân loại	hỗn hợp Cree–Pháp
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	crg
Glottolog	mich1243
ELP	Michif
	Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Michif (cũng gọi là Mitchif, Mechif, Michif-Cree, Métif, Métchif, Cree-Pháp) là một ngôn ngữ của người Métis ở Canada và Hoa Kỳ, những người là hậu duệ của phụ nữ First Nations (chủ yếu người Cree, người Nakota và người Ojibwe) và những nhà buôn lông thú gốc Âu (chủ yếu là người Pháp và người Scotland). Hiện nay, Michif được nói rải rác trong các cộng đồng Métis tại các tỉnh Saskatchewan và Manitoba (Canada), bang Bắc Dakota (Hoa Kỳ, nhất là khu dành riêng cho người Anh Điêng núi Turtle,^[2]), cùng khoảng 50 người ở Alberta (tất cả đều trên 60 tuổi).^[3] Cũng có một số người nói ở các Lãnh thổ Tây Bắc, Canada.^[4] Michif xuất hiện vào đầu thế kỷ 19 như một ngôn ngữ hỗn hợp (không nên nhầm với creole),^[5] và dần ổn định trong khoảng từ năm 1820 và 1840.

Michif kết hợp tiếng Cree và tiếng Pháp Métis (Rhodes 1977, Bakker 1997:85), một dạng tiếng Pháp Canada, với một vài từ vựng thêm vào từ tiếng Anh, tiếng Ojibwe và tiếng Assiniboine. Nói chung, ngữ âm, từ vựng, hình thái, và cú pháp danh từ xuất phát từ tiếng Pháp Métis, còn ngữ âm, từ vựng, hình thái, và cú pháp động từ bắt nguồn từ một dạng tiếng Cree đồng bằng (một phương ngữ miền tây của tiếng Cree). Mạo từ và tính từ cũng gốc Pháp và đại từ chỉ định lại gốc Cree.

Michif nhận được sự chú ý của các học giả vào năm 1976 ngờ John Crawford tại đại học Bắc Dakota.^[6] Đa số những nghiên cứu sau đó về Michif cũng nhờ đại học Bắc Dakota, gồm bốn nghiên cứu nữa của Crawford, cộng các nghiên cứu của Evans, Rhodes, và Weaver.

Michif khác biệt với đa phần ngôn ngữ hỗn hợp ở chỗ thay vì ngữ pháp được đơn giản hóa, thì nó lại mang những điểm phức tạp của các ngôn ngữ mẹ. Danh từ gốc pháp giữ giống ngữ pháp và sự hợp tính từ; động từ gốc Cree duy trì đa phần cấu trúc hỗn nhập. Điều này có thể là do thay vì "nghe sao nói vậy", những người giúp tạo ra Michif đã thông thạo cả tiếng Pháp và tiếng Cree.

Số người nói là dưới 1.000; con số này cao gấp hai hay ba lần so với vào cuối thế kỷ 19.

Ngữ âm

Âm vị học Michif là sự hết hợp của hai hệ thống âm vị: một gốc Pháp, một gốc Cree (Rhodes 1977, 1986). Ví dụ, /y/, /l/, /r/ và /f/ chỉ có trong các từ gốc pháp, trong các âm tắc tiền bật hơi như /ʰt/ và /ʰk/ chỉ có trong các từ gốc Cree. Có một số ảnh hưởng tiếng Cree trong việc nhấn âm các từ tiếng Pháp (Rosen 2006).

Phụ âm

**Phụ âm tiếng Michif Manitoba**^[7]
	Môi	Môi-răng	Chân răng	Vòm-chân răng	Ngạc mềm	Thanh hầu
Tắc	ʰp p b		ʰt t d		ʰk k g
Tắc xát				ʰtʃ tʃ dʒ
Xát		f v	s z	ʃ ʒ		h
Mũi	m		n
Lỏng			r l
Lướt	w			j

Nguyên âm

Michif có mười một nguyên âm miệng và bốn nguyên âm mũi.

Nguyên âm miệng

**Nguyên âm miệng Michif Manitoba**^[8]
	Trước	Giữa	Sau
Đóng	i ɪ	y	ʊ u
Trung	e ɛ	œ	ɔ o
Mở	a		ɑ

Nguyên âm mũi

/ĩ/
/ɛ̃/
/ɔ̃/
/ɑ̃/

Sự biến mất âm schwa

Âm schwa /ə/ nằm giữa hai phụ âm trong từ gốc Pháp được bỏ đi.

sự bỏ /ə/ trong Michif^[9]
Tiếng Pháp	Michif	Tiếng Việt
chemin	shmen	'đường'
cheveux	zhveu	'tóc'
petit	pchi	'nhỏ'
cheval	zhwal	'ngựa'

Liaison

Trong tiếng Pháp, liaison là sự nối giữa phụ âm cuối một từ và nguyên âm đầu từ tiếp theo. Điều này không có trong Michif, dù một vài "tàn dư". Ở nhiều danh từ, liaison trở thành một phần của chính danh từ đó.

Dấu vết của liaison^[9]
Tiếng Pháp	Michif	Tiếng Anh
arbre	zarbr	'cây'
étoile	zetwel	'ngôi sao'
oeuf	zoeuf	'trứng'
os	zo	'xương'
oignons	zawyoun	'hành'

Sự vòm hóa

Âm tắc chân răng hữu thanh /d/ trong từ gốc pháp, mà thường được tắc xát hóa thành /dz/ trước /i/ và /y/ trong tiếng Pháp Canada, được vòm hóa hòa toàn trong Michif.

Sự vòm hóa /d/ trong Michif^[9]
Tiếng Pháp	Michif	Tiếng Anh
dix	jis	'mười'
diable	jiab	'quỷ'
dieu	Bon Jeu	'Chua'
mardi	marji	'thứ ba'
radis	rawjee	'củ cải'
diner	jinee	'bữa tối'
dimanche	jimawnsh	'chủ nhật'

Từ vựng

Một bảng so sánh từ vựng phổ biến trong tiếng Anh, tiếng Pháp, Michif, và tiếng Cree:^[10]

Tiếng Anh	Tiếng Pháp	Michif	Tiếng Cree	Tiếng Việt
One	Un	Haen, Peeyak	Pêyak	Một
Two	Deux	Deu	Nîso	Hai
Three	Trois	Trwaa	Nisto	Ba
Four	Quatre	Kaet	Nêwo	Bốn
Five	Cinq	Saenk	Nîyânan	Năm
Man	Homme (L'homme)	Lom	Nâpêw	Đàn ông
Dog	Chien	Shyaeñ, Shyen	Atim	Chó
Sun	Soleil	Saley	Pîsim	Mặt trời
Water	Eau (De l'eau)	Dilo	Nipîy	Nước
White	Blanc	Blañ	Wâpiskâw	Trắng
Yellow	Jaune	Zhun	Osâwâw	Vàng
Red	Rouge	Ruzh	Mihkwâw	Đỏ
Black	Noir	Nwer	Kaskitêwâw	Đen
Eat	Manger	Miichishow; Miitshow	Mîcisiw	Ăn
See	Voir	Waapow	Wâpiw	Xem
Hear	Entendre	Peehtam	Pêhtam	Nghe
Sing	Chanter	Nakamow	Nikamôw	Hát
Leave	Partir	Shipweeteew; Atishipweeteew	Sipwêtêw	Rời [khỏi]

Xem thêm

Chú thích

^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Michif”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ “Data Center States Results”. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 5 năm 2011. Truy cập ngày 12 tháng 5 năm 2021.
^ Ma, Kevin (ngày 13 tháng 3 năm 2013). “Researcher digs into near-extinct Métis language”. St. Albert Gazette. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2013.
^ “Vance Sanderson wants to make Michif an official language in the N.W.T.”. CBC News. Truy cập 5 tháng 7 năm 2017.
^ L. Lee Scott (ngày 2 tháng 7 năm 2007). “The Turtle Mountain Michif: A People and Their Language”. Yahoo! Voices - voices.yahoo.com. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 7 năm 2014. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2013.
^ Michif: A new language. North Dakota English 4.1:3-10.
^ Rosen 2007:109
^ Rosen 2008:617
^ ^a ^b ^c Barkwell & Fleury 2004:11
^ Taken from: Redish, Laura and Orrin Lewis. “Vocabulary Words in Native American Languages: Michif”. Native-Languages.org. Truy cập ngày 8 tháng 8 năm 2007.

Tài liệu

Barkwell, Lawrence J., Leah Dorion, and Audreen Hourie. Métis legacy Michif culture, heritage, and folkways. Métis legacy series, v. 2. Saskatoon: Gabriel Dumont Institute, 2006. ISBN 0-920915-80-9
Barkwell, Lawrence J., Leah Dorion and Darren Prefontaine. "Metis Legacy: A Historiography and Annotated Bibliography". Winnipeg: Pemmican Publications Inc. and Saskatoon: Gabriel Dumont Institute, 2001. ISBN 1-894717-03-1
Bakker, Peter: Spelling systems for Michif: an overview. In: La Lawng: Michif Peekishkwewin. The Heritage Language of the Canadian Metis. Vol 2: Language Theory. Barkwell, Lawrence (Ed.). Pemmican Publications/Manitoba Métis Federation Michif Language Program, Winnipeg, Manitoba, Canada: pp. 11‑28, 2004. ISBN 1-894717-28-7
Bakker, Peter: The Michif language of the Métis. In: La Lawng: Michif Peekishkwewin. The Heritage Language of the Canadian Metis. Vol 2: Language Theory. Barkwell, Lawrence (Ed.). Pemmican Publications/Manitoba Métis Federation Michif Language Program, Winnipeg, Manitoba, Canada: pp. 5‑9, 2004. ISBN 1-894717-28-7
Bakker, Peter: The verb in Michif. In: La Lawng: Michif Peekishkwewin. The Heritage Language of the Canadian Metis. Vol 2: Language Theory. Barkwell, Lawrence (Ed.). Pemmican Publications/Manitoba Métis Federation Michif Language Program, Winnipeg, Manitoba, Canada: pp. 63‑80, 2004. ISBN 1-894717-28-7
Bakker, Peter: What is Michif? In: La Lawng: Michif Peekishkwewin. The Heritage Language of the Canadian Metis. Vol 1: Language Practice. Barkwell, Lawrence (Ed.). Pemmican Publications/Manitoba Métis Federation Michif Language Program, Winnipeg, Manitoba, Canada: pp. 5‑7, 2004. ISBN 1-894717-22-8
Bakker, Peter; Barkwell, Lawrence: Storytelling and Mythology. In: La Lawng: Michif Peekishkwewin. The Heritage Language of the Canadian Metis. Vol 2: Language Theory. Barkwell, Lawrence (Ed.). Pemmican Publications/Manitoba Métis Federation Michif Language Program, Winnipeg, Manitoba, Canada: pp. 83‑96, 2004. ISBN 1-894717-28-7
Bakker, Peter. 1997. A language of our own: The genesis of Michif, the mixed Cree-French language of the Canadian Métis. New York, Oxford University Press.
Bakker, Peter and Robert Papen. 1997. Michif: A mixed language based on Cree and French. In S. Thomason (ed.) Contact languages: A wider perspective. Philadelphia: John Benjamins, p. 295-363.
Bloomfield, Leonard (1984) Cree-English Lexicon Human Area Relations Files, New Haven, CT.
Evans, Donna. 1982. "On coexistence and convergence of two phonological systems in Michif." Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session, 26, p. 158-173.
Gillon, Carrie and Nicole Rosen. 2016. Critical mass in Michif. Journal of Pidgin and Creole Languages 31: 113-140.
Papen, Robert. 2003. "Michif: One phonology or two?" In Y. Chung, C. Gillon and R. Wokdak (eds) University of British Columbia Working Papers in Linguistics, Vol. 12, Proceedings of the Eighth Workshop on Structure and Constituency in Language of the Americas, p. 47-58.
Papen, Robert. 2004. "Michif spelling conventions: Proposal for a unified Michif writing system. In L. Barkwell (ed.) La lawng: Michif peekishkwewin. Winnipeg, MB: Pemmican Publications, p. 29-53.
Rhodes, Richard A. 1977. French Cree—a case of borrowing. Actes du Huitième Congrès des Algonquinistes. Wm. Cowan (ed.), Ottawa: Carleton University. p. 6-25.
Rhodes, Richard A. 1986. Métif—a second look. Actes du Septième Congrès des Algonquinistes. Wm. Cowan (ed.), Ottawa: Carleton University. p. 287-296.
Rhodes, Richard A. 1987. Les Contes Metif—Metif Myths. Papers of the Eighteenth Algonquian Conference. Wm. Cowan (ed.), Ottawa: Carleton University. p. 297-301.
Rhodes, Richard A. 1992. Language Shift in Algonquian. International Journal of the Sociology of Language. 93:87-92.
Rhodes, Richard A. 2001. Text Strategies in Métchif. Papers of the Thirty-second Algonquian Conference. H. C. Wolfart (ed.), Winnipeg: University of Manitoba. p. 455-469.
Rosen, Nicole. 2006. Language Contact and Stress Assignment. Sprachtypologie und Universalienforschung. 59:170-190.
Rosen, Nicole. 2007. Domains in Michif Phonology. Ph.D. Thesis. Department of Linguistics. University of Toronto.
Papen, Robert. 2005. Le mitchif: langue franco-crie des Plaines. In A. Valdman, J. Auger & D. Piston-Hatlen (eds). Saint-François, QC: Presses de l'Université Laval, p. 327-347.
Weaver, Deborah. 1982. Obviation in Michif. Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session, 26, p. 174-262.
Weaver, Deborah. 1983. The effect of language change and death on obviation in Michif. In W. Cowan (ed.) Actes du Quatorzième Congrès des Algonquinistes. Ottawa: Carleton University Press, p. 261-268.
Zoldy, Grace. 2003. The Lord's Prayer. In Li Liivr Oche Michif Ayamiiawina - The Book of Michif Prayers. Camperville Michif Cree Ritual Language Project.