Nhất quỷ nhì ma, thứ ba học trò


Văn học dân gian Thần thoại Truyền thuyết Cổ tích Truyện cười Ngụ ngôn Vè, Tục ngữ Thành ngữ Câu đố Ca dao Văn học dân gian dân tộc thiểu số Sân khấu cổ truyền
Văn học viết Văn học đời Tiền Lê Văn học đời Lý Văn học đời Trần Văn học đời Lê Sơ Văn học đời Mạc Văn học đời Lê trung hưng Văn học đời Tây Sơn Văn học thời Nguyễn Văn học thời Pháp thuộc Văn học thời kỳ 1945–1954 Văn học thời kỳ 1954–1975 Văn học thời kỳ sau 1975
Khác Thơ Việt Nam Truyện thơ Nôm Kịch thơ Việt Nam Truyện tranh Việt Nam

"Nhất quỷ nhì ma, thứ ba học trò" là một câu thành ngữ Việt Nam, với ý nghĩa ám chỉ những hành động thời trong giai đoạn còn là học sinh của mỗi người khi đến trường. Thành ngữ được sử dụng mang nghĩa tích cực, coi những hành động đó như những trò nghịch ngợm, quậy phá và hiếu động trong giai đoạn trưởng thành của học sinh.

Nguồn gốc

Thành ngữ được cho là xuất hiện từ điển cố khi những người cõi âm báo ân báo oán. Trong giai đoạn xưa, khi các sĩ tử đỗ hay trượt đều được cho là do liên quan đến đức hạnh của tổ tiên. Họ cho rằng, sẽ được đền ơn nếu làm nhiều việc thiện và ngược lại. Theo một số phong tục, khi sĩ tử bước vào phòng thi, họ cũng thường khấn to, "Báo oán giả, tiên nhập! / Báo ân giả, thứ nhập! / Sĩ tử, thứ thứ nhập!".^[a] Theo thứ tự khấn, lần lượt là, "Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò".^[1]

Ý nghĩa

Theo tác giả Phan Thị Đào trong quyển Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam, câu thành ngữ "Nhất quỷ nhì ma, thứ ba học trò" không phải là một dạng câu xếp theo thứ tự của sự phân hạng mà để mang tính ước lệ khi cố tình để cho câu đó trở nên vần điệu hơn. Trong câu nói, chỉ đơn giản mang hàm ý về việc "học trò nghịch ngợm, tinh quái như ma quỷ" chứ không nhằm mục đích so sánh việc học trò đứng sau ma và quỷ.^[2] Đài Tiếng nói Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, câu thành ngữ còn giúp mọi người nhớ lại khoảng thời gian còn là học sinh với những trò đùa, sự nghịch ngợm và hiếu động. Đồng thời, qua câu thành ngữ như khẳng định, "với học trò, không gì là không thể".^[1]

Ảnh hưởng

Vào năm 2009, một bộ phim được dựa trên câu thành ngữ với tên gọi Nhất quỷ nhì ma do đạo diễn Đặng Lưu Việt Bảo thực hiện, được dựa trên tiểu thuyết cùng tên của tác giả Diệu Như Trang. Bộ phim sau đó cũng đã tạo nên tiếng vang lớn tại thị trường Việt Nam khi khai thác về những trò đùa tinh nghịch của thế hệ học sinh.^[3] Tuy nhiên, sau đó bộ phim đã bị yêu cầu đổi tên thành Thứ ba học trò do Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng cái tên cũ nhạy cảm.^[4] Đến năm 2010, Đông Nhi đã cho ra mắt video âm nhạc "Nhất quỷ nhì ma" nói về độ tuổi học trò cũng như sự tinh nghịch, quậy phá trong giai đoạn này. Đây cũng là video âm nhạc đầu tiên do chính nữ nghệ sĩ làm đạo diễn.^[5] Vào mỗi dịp tựu trường tại Việt Nam, các đoạn video ngắn về trò đùa, sự quậy phá trong tuổi học trò cũng đã được tăng tải trên TikTok kết hợp trên nền nhạc của "Nhất quỷ nhì ma". Trên tạp chí Thương hiệu & Pháp luật cũng đã gọi ca khúc là "bài hát quốc dân" cho thế hệ học sinh.^[6]