Skanderbeg

Bài này viết về một anh hùng dân tộc Albania. Đối với các nghĩa khác của Skanderbeg, xem Skanderbeg (định hướng).

Skanderbeg Skënderbeu
Lãnh chúa xứ Albania
Lãnh chúa xứ Albania
Nhiệm kỳ 2 tháng 3,1444 – 17 tháng 1, 1468
Kế nhiệm	Lekë III Dukagjini
Thân vương xứ Kastrioti
Nhiệm kỳ 28 tháng 11, 1443 – 17 tháng 1, 1468
Tiền nhiệm	Gjon I Kastrioti
Kế nhiệm	Gjon II Kastrioti
Binh nghiệp
Cấp bậc	tư lệnh
Thông tin cá nhân
Tên đầy đủ
Gjergj Tripalda Kastrioti Mazreku
Sinh
Ngày sinh	6 tháng 5, 1405
Nơi sinh	Sinë
Rửa tội
Mất
Ngày mất	17 tháng 1, 1468(1468-01-17) (62 tuổi)
Nơi mất	Lezhë
Nguyên nhân mất	sốt rét
An nghỉ	Lezhë
Giới tính	nam
Gia quyến
Thân phụ	Jovan Kastriot
Thân mẫu	Voisava Tripalda
Anh chị em	Mara Kastrioti
Phối ngẫu	Donika Kastrioti
Hậu duệ	Gjon Kastrioti II
Học vấn
Trường học	Enderun School
Gia tộc	Kastrioti family
Nghề nghiệp	tầng lớp quý tộc, chính trị gia, chỉ huy quân đội
Tôn giáo	Kitô giáo, Công giáo, Chính thống giáo, Hồi giáo, Công giáo Đông phương
Quốc tịch	Cộng hòa Venezia, Đế quốc Ottoman
Giải thưởng	Athleta Christi
Chữ ký
Truy phong
Thụy hiệu
Tước hiệu
Tước vị
Chức vị
Thần vị
Nơi thờ tự
x • t • s

George Castriot Skanderbeg (6 tháng 5 năm 1405 — 17 tháng 1 năm 1468; thường được gọi ngắn gọn là Skanderbeg, tiếng Albania: Gjergj Kastrioti Skënderbeu, tiếng Latinh: Georgius Castriotus Scanderbegh, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ: İskender Bey, nghĩa là Lãnh chúa Alexander hoặc là Thủ lĩnh Alexander) là một vị danh tướng nổi tiếng trong lịch sử Albania và của người Albania. Ông còn được gọi là Rồng thiêng của Albania,^[1] là anh hùng dân tộc của người, và thông qua tác phẩm ban đầu của tác giả chính về ông - Marin Barleti, ông được ghi nhớ vì cuộc đấu tranh chống Đế quốc Ottoman, đánh đuổi quân Ottoman ra khỏi xứ Albania trong vòng hai thập kỷ.^[2]

Tên tuổi

Tem kỷ niệm người anh hùng xứ Albania (1997).

Có nhiều cách đọc tên họ của Skanderbeg: George, Gjergj, Giorgi, Giorgia, Giorgio, Castriota, Kastrioti, Capriotti, Castrioti,^[3] Castriot,^[4] Kastriot, Skanderbeg, Skenderbeg, Scanderbeg, Skënderbeg, Skenderbeu, Scander-Begh, Skënderbej or Iskander Bey.

Tên gọi Skanderbeg hay Skënderbeu là từ tiếng Albania, lấy từ Iskender (từ tiếng Thổ Nhĩ Kỳ lấy từ Alexander) và từ tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Bey (Lãnh chúa hoặc Vương công).^[5] Họ Kastrioti ám chỉ một ngôi làng ở miền Bắc xứ Albania mang tên Kastriot; tại Dibra, tuy vậy người ta nói Skanderbeg chào đời tại làng Sinë. Trong tiếng Albania, tên ông là Gjergj Kastrioti. Sultan nhà Ottoman đã ban cho ông cái tên "Skënder", không những ông cũng được Sultan phong làm quan to (Bey), từ đó ông có cái tên chung là Skander-Bey, được La Tinh hóa là Scanderbegi trong phiên bản của Barletti, và được dịch là Skanderbeg trong tiếng Anh: cái tên chung này cũng mang ý nghĩa so sánh tài quân sự của ông với vua Macedonia là Alexandros Đại đế.^[6]

Thân thế

Người ta nghĩ Skanderbeg đã chào đời tại Sinë, một trong hai ngôi làng do người ông của ông làm chủ (theo tài liệu về các phả hệ của Gjon Muzaka). Ông là một hậu duệ của gia tộc Kastrioti. Cha của Skanderbeg là John Castriot,^[7] làm lãnh chúa ở Miền Trung Albania, với lãnh địa gồm Mat, Mirditë và Dibër. Thân mẫu ông là Vojsava Tripalda^[8] một công nương trong gia tộc Tripalda,^[9][10] (xuất thân từ thung lũng Polog, thuộc miền Tây Bắc của nước Cộng hòa Macedonia ngày nay). Gjon Kastrioti đã tham gia nghĩa binh^[3] chống lại cuộc xâm lược đầu tiên của Sultan nhà Ottoman là Mehmed I, nhưng thất bại. Sau khi Gjon Kastrioti đầu hàng và Sultan Mehmed I chiếm được xứ Krujë vào năm 1415, Sultan buộc Gjon Kastrioti phải triều cống, và cũng như các lãnh chúa khác, tuyên bố trung thành với triều đình Ottoman.^[11]

Theo Barleti, Skanderbeg có ba người anh trai: Reposh, Kostandin, và Stanisha, đều bị bắt làm con tin trong cung đình Sultan;^[8] tuy nhiên, theo sử liệu, chỉ một trong những người anh của Skanderbeg, có lẽ là Stanisha,^[11] được đi lính theo cơ cấu Devşirme - tức cơ cấu bắt những thanh thiếu niên Ki-tô giáo làm lính, truyền lệnh cho họ cải sang Hồi giáo và đào tạo họ thành những Sĩ quan Quân đội Ottoman.^[12] Khi Skanderbeg khoảng 9 tuổi, ông cũng đến Edirne, cố đô của Đế quốc Ottoman, để được kết nạp vào Quân đội Ottoman theo cơ cấu Devşirme.^[11]

Sĩ quan Quân đội Ottoman

Sau khi học tập quân sự, Skanderbeg lên hàng Sĩ quan và tham gia các trận chiến trường kỳ của Đế quốc Ottoman. Để ghi nhớ những chiến thắng của ông, triều đình Ottoman phong cho ông danh hiệu Arnavutlu İskender Bey, (tiếng Albania: Skënderbe shqiptari, tiếng Anh: Lord Alexander, the Albanian), ngụ ý ví von tài quân sự của Kastrioti với Alexandros Đại đế năm xưa.

Skanderbeg được ca ngợi là một trong những Sĩ quan xuất sắc nhất trong những cuộc chiến của Quân đội Ottoman tại Tiểu Á và châu Âu, để rồi Sultan Murad II phong làm ông làm quan Tổng trấn (tức Vali) xứ Krujë và Dibër, sau đó ông còn nhậm chức tại một tỉnh không rõ ràng ở bên ngoài lãnh thổ Albania. Skanderbeg thống lĩnh một toán Kỵ binh gồm 5.000 quân.^[13] Theo các tư liệu đương thời, khi làm quan Tổng trấn của triều đình Ottoman tại xứ Albania, ông đã giữ những mối liên lạc bí mật với các nước Ragusa, Venezia, vua Ladislaus V của Hungary và Bohemia, cùng với vua Alfonso I của xứ Napoli.^[14]Bản mẫu:Pn Trong những năm tháng đó (1430 – 1440), ông cũng giữ mối quan hệ với những thần dân trong lãnh địa của cha ông xưa kia, và với những gia đình quý tộc khác của xứ Albania.

Cuộc khởi nghĩa Albania

Phất cờ khởi nghĩa

Vào ngày 28 tháng 11 năm 1443, giữa cuộc Thập tự chinh Varna, khi quân Ottoman đánh trận tại Niš với tướng John Hunyadi của quân Hungary, Skanderbeg nhận thấy cơ hội khởi nghĩa. Cùng với 300 binh sĩ Albania trong Quân đội Ottoman, ông rời khỏi hàng ngũ. Sau một cuộc hành quân lâu dài đến xứ Albania, cuối cùng thì ông đã chiếm được xứ Krujë bằng việc ngụy tạo một chiếu chỉ^[3] do Sultan gửi tới quan Tổng trấn xứ Krujë, theo đó Skanderbeg sẽ làm quan Tổng trấn mới của xứ này.^[15] Sau khi chiếm đóng xứ Krujë và nhiều lâu đài nhỏ khác, để rồi lãnh thổ của Skanderbeg còn rộng lớn hơn cả cha ông là Gjon Kastrioti năm xưa, ông từ bỏ Hồi giáo và tuyên bố mình là vị cứu tinh của gia đình và đất nước.^[16] Ông phất cao lá cờ mang hình ảnh đại bàng hai đầu, hoạ tiết của gia tộc ông và biểu tượng lịch sử của các đế quốc Ki-tô giáo, điển hình như Đế quốc La Mã Thần thánh và Đế quốc Đông La Mã. Lá cờ và biểu tượng này vẫn còn được sử dụng tại Albania ngày nay (xem thêm bài Quốc kỳ Albania) và một số quốc gia và chính quyền tại vùng Balkan, Đông Âu và Trung Âu.

Ở những vùng đất khác thuộc Albania, các lãnh chúa người Albania khác đã đánh đuổi quân Ottoman, giải phóng lãnh thổ Albania khỏi ách đô hộ của Đế quốc Ottoman. Tuy nhiên, triều đình Ottoman hãy còn chiếm hữu những phần đất nằm ở vùng Tây Nam xứ Albania, và những thành phố Vlora, Kanina, Gjirokastra hay Kostur. Skanderbeg thiết lập liên minh với George Arianiti^[17] (tên khai sinh là Gjergj Arianit Komneni, người có quan hệ lạnh nhạt vơi nhà Komnenos của Đế quốc Đông La Mã, cũng như một trong những người bà của ông này)^[18] và kết hôn với con gái của ông này là Andronike (tên khai sinh là Marina Donika Arianiti).^[19]

Danh sách những trận đánh và chiến dịch

Skanderbeg thống lĩnh trong nhiều trận chiến, và nghĩa quân Albania giành chiến thắng trong phần lớn các trận đánh đó.

1. Trận Torvioll (1444)
2. Trận Mokra (1445)
3. Trận Otonetë (1446)
4. Mặt trận Drin (1448)
5. Trận Oranik (1448)
6. Cuộc vây hãm Sfetigrad (1449)
7. Cuộc vây hãm Krujë (1450)
8. Trận Modrica (1452)
9. Trận Pollog (1453)
10. Cuộc vây hãm Berat (1455)
11. Trận Oranik (1456)
12. Trận Albulena (1457)
13. Cuộc chinh phạt bán đảo Ý (1461—1462)
14. Trận Mokra (July 1462)
15. Trận Mokra (vào tháng 8 năm 1462)
16. Trận Pollog (1462)
17. Trận Livad (1462)
18. Cuộc tổng tiến công Macedonia (1463)
19. Trận Ochrida (1464)
20. Trận Vaikal (1465)
21. Trận Oranik (1465)
22. Trận Vajkal (1465)
23. Trận Kashari (1465)
24. Cuộc vây hãm Krujë (1466)
25. Cuộc vây hãm Krujë (1467)

Chú thích

2. Marin Barleti, 1508, Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis. Available on line and as pdf, text.
3. ^ James Emerson Tennent, 1845, The History of Modern Greece, from Its Conquest by the Romans B.C.146, to the Present Time
4. Catholic World Encyclopedia VOL. XXIII, Number 134, 1876,Scanderbeg entry Lưu trữ 2006-07-03 tại Wayback Machine
5. Hodgkinson 2005, tr. 1Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFHodgkinson2005 (trợ giúp)
6. Rosser 2001, tr. 363Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFRosser2001 (trợ giúp)
7. Gibbon 1788, tr. 462Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFGibbon1788 (trợ giúp)
8. ^ Marin Barleti, 1508, Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis
9. Noli 1947, tr. 21Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFNoli1947 (trợ giúp)
10. Camille Paganel, 1855,"Histoire de Scanderbeg, ou Turcs et Chrétiens du XVe siècle"
11. ^ Anamali 2002, tr. 341Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFAnamali2002 (trợ giúp)
12. Glassé 2008, tr. 129Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFGlassé2008 (trợ giúp)
13. Francione 2003, tr. 15Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFFrancione2003 (trợ giúp)
14. Noli, Fan S.: George Castrioti Scanderbeg, New York, 1947
15. Setton 1976, tr. 72Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFSetton1976 (trợ giúp)
16. Gibbon 1901, tr. 464Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFGibbon1901 (trợ giúp)
17. Fine, John V. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. ISBN 0-472-08260-4.
18. Hodgkinson 2005, tr. 240Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFHodgkinson2005 (trợ giúp)
19. Cenni storici sull'Albania Lưu trữ 2010-08-23 tại Wayback Machine(Italian)

Tham khảo

• Marinus Barletius. Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum Principis. Rome: Bernardinus de Vitalibus, 1508–1510. (in Latin) Eng trans: History of the life and deeds of Scanderbeg Prince of the Epirotes. Earliest known published book about Scanderbeg.
• Jacques de Lavardin and Seigneur du Plessis-Bourrot. Histoire de Georges Castriot, Surnommé Scanderbeg, Roy d'Albanie. Franche-ville: pour Jean Arnauld, 1604. (bằng tiếng Pháp) Based on Marin Barleti's book. (Google Books, full access)
• Clement Clarke Moore. George Castriot, Surnamed Scanderbeg, King of Albania. New York: D. Appleton & Co., 1850. (Google Books, full access)
• James Meeker Ludlow. The Captain of the Janizaries. New York: Harper & brothers, 1890. This is a novel. (Google Books, full access. Also on The Internet Archive)
• Alessandro Laporta. La vita di Scanderbeg di Paolo Angelo (Venezia, 1539). Un libro anonimo restituito al suo autore. Congedo, 2004. ISBN 88-8086-571-4, ISBN 978-88-8086-571-1. (in Italian) Reprint from 1539.
• Thomas Whincop. Scanderbeg: Or, Love and Liberty. London: W. Reeve, 1747. This is a play (a tragedy), the first known of several plays to have been written about Scanderbeg. (Google Books, full access)
• Henry Wadsworth Longfellow and Fan Noli. Skenderbeu. Boston, 1916. (in both Albanian and English) This is poem about Scanderbeg, adapted in Albanian and published by Fan Noli. (Google Books, full access)
• Franciscus Blancus. Georgius Castriotus, Epirensis vulgo Scanderbegh, Epirotarum Princeps Fortissimus, published in Latin, Venice, 1636.

Liên kết ngoài

• I Castriota Scanderbeg Lưu trữ 2008-09-07 tại Wayback Machine (tiếng Ý)
• Heraldic Source on Scanderbeg
• Benjamin Disraeli, 1833, The Rise of Iskander, (Note this is historical fiction)
• Analysis of literature on Scanderbeg
• Scanderbeg: Warrior-King of Albania Lưu trữ 2011-04-29 tại Wayback Machine — trailer of a documentary
• Military History Timeline of SkanderbegLưu trữ 2011-06-07 tại Wayback Machine
• Marinus Barletius: History of George Castriot, surnamed Scanderbeg: Chapter XII Lưu trữ 2009-09-02 tại Wayback Machine