Tinh vân lưỡng cực

Tinh vân lưỡng cực PN Hb 12.^[1]

Tinh vân lưỡng cực là một loại tinh vân được đặc trưng bởi hai thùy ở hai bên của một ngôi sao trung tâm. Khoảng 10-20% tinh vân hành tinh là lưỡng cực.^[2]

Hình thành

Mặc dù nguyên nhân chính xác của cấu trúc tinh vân này vẫn chưa được biết đến, nhưng người ta thường cho rằng nó ám chỉ sự hiện diện của một hệ sao đôi trung tâm với chu kỳ từ vài ngày đến vài năm. Khi một trong hai ngôi sao trục xuất các lớp bên ngoài của nó, ngôi sao còn lại làm gián đoạn dòng chảy vật chất để tạo thành hình dạng lưỡng cực.^[3]

Ví dụ điển hình

Tinh vân Hồ Điệp

• Tinh vân Homunculus xung quanh Eta Carinae.^[4][5][6][7]
• Hubble 5.^[8]
• Tinh vân M2-9 hay còn gọi là Tinh vân Hồ Điệp.^[9][10][11]
• Tinh vân Trứng Thối ký hiệu OH231.8+4.2.^{[12][13][14][15]}
• Tinh vân con kiến ký hiệu Menzel 3 hoặc Mz3.^[16][17][18]
• Tinh vân Westbrook (CRL 618).^[19]
• Tinh vân Quả trứng (CRL 2688).^{[20][21][22][23]}
• Tinh vân Hình chữ nhật Đỏ.^[24][25][26]
• Tinh vân Đồng hồ cát (MyCn 18).^{[27][28][29][30][31]}
• Tinh vân Con Cua phương Nam.^[32][33][34]
• Tinh vân Boomerang.^{[35][36][37][38][39]}
• NGC 2346.^[40]
• Tinh vân Cánh bướm.
• Tinh Vân KjPn 8- Tinh vân lưỡng cực lớn nhất (theo kích thước góc).^[41]

Xem thêm

• Tiến hóa sao
• Dòng chảy lưỡng cực
• Eta Carinae

Tham khảo

1. “Bizarre alignment of planetary nebulae”. ESA/Hubble Press Release. Truy cập 6 tháng Chín năm 2013.
2. The Macquarie/AAO/Strasbourg Hα Planetary Nebula Catalogue: MASH, Parker et al. 2006, MNRAS, 373, 79
3. Binary Progenitor Models for Bipolar Planetary Nebulae, Soker 1998, ApJ, 496, 833
4. NewsCenter - Doomed Star Eta Carinae (06/10/1996) - Release Images. HubbleSite (10 June 1996). Retrieved on 26 November 2010.
5. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (12 tháng 7 năm 1995). “Eta Carinae Before Explosion”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
6. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (26 tháng 3 năm 2006). “Doomed Star Eta Carinae”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
7. Eta Carinae Nebula (NGC 3372). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
8. HubbleSite – NewsCenter – Hubble Witnesses the Final Blaze of Glory of Sun-Like Stars (12/17/1997) – Release Images
9. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (12 tháng 6 năm 2005). “M2 9: Wings of a Butterfly Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
10. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (21 tháng 10 năm 1997). “The Butterfly Planetary Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
11. Butterfly Nebula (M 2-9). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
12. NewsCenter - The "Rotten Egg" Nebula: A Planetary Nebula in the Making (10/19/1999) - Introduction. HubbleSite (19 October 1999). Retrieved on 26 November 2010.
13. APOD: 1 November 1999 - The Rotten Egg Planetary Nebula. Antwrp.gsfc.nasa.gov (1 November 1999). Retrieved on 26 November 2010.
14. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (3 tháng 9 năm 2001). “The Making of the Rotten Egg Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
15. Calabash Nebula (OH231.8+4.2). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
16. NewsCenter - Astro-Entomology? Ant-like Space Structure Previews Death of Our Sun (02/01/2001) - Introduction. HubbleSite (1 February 2001). Retrieved on 26 November 2010.
17. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (1 tháng 5 năm 2005). “Planetary Nebula Mz3: The Ant Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
18. Ant Nebula (Menzel 3). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
19. Tafoya, D.; Loinard, L.; Vlemmings, W.H.T.; Marti-Vidal, I.; Pech, G. (22 tháng 7 năm 2013). “Rapid angular expansion of the ionized core of CRL 618” (PDF). Astronomy and Astrophysics. 556: A35. doi:10.1051/0004-6361/201321704. Truy cập 15 Tháng mười một năm 2020.
20. NewsCenter - Hubble Finds Searchlight Beams and Multiple Arcs around a Dying Star (01/16/1996) - Introduction. HubbleSite (16 January 1996). Retrieved on 26 November 2010.
21. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (26 tháng 6 năm 1999). “Shells in the Egg Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
22. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (9 tháng 4 năm 2003). “The Egg Nebula in Polarized Light”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
23. Egg Nebula (CRL 2688). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
24. NewsCenter - Dying Star Sculpts Rungs of Gas and Dust (05/11/2004) - Release Images. HubbleSite (11 May 2004). Retrieved on 26 November 2010.
25. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (13 tháng 5 năm 2004). “Rungs of the Red Rectangle”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
26. Red Rectangle. Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
27. NewsCenter - Hubble Finds an Hourglass Nebula around a Dying Star (01/16/1996) - Release Images. HubbleSite (16 January 1996). Retrieved on 26 November 2010.
28. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (18 tháng 1 năm 1996). “MyCn18: An Hourglass Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
29. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (15 tháng 6 năm 2002). “MyCn18: An Hourglass Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
30. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (9 tháng 2 năm 1996). “The Eye of an Hourglass Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
31. Hourglass Nebula (MyCn 18). Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
32. NewsCenter - Symbiotic Star Blows Bubbles into Space (08/24/1999) - Release Images. HubbleSite (24 August 1999). Retrieved on 26 November 2010.
33. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (31 tháng 8 năm 1999). “Symbiotic Star Bubbles”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
34. Southern Crab Nebula (He2-104) Lưu trữ 9 tháng 10 năm 2006 tại Wayback Machine. Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
35. NewsCenter - Hubble Catches Scattered Light from the Boomerang Nebula (09/13/2005) - Release Images. HubbleSite (13 September 2005). Retrieved on 26 November 2010.
36. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (14 tháng 9 năm 2005). “The Boomerang Nebula in Polarized Light”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
37. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (20 tháng 2 năm 2003). “Cold Wind from the Boomerang Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
38. Nemiroff, R.; Bonnell, J. biên tập (15 tháng 10 năm 1997). “Cold Wind From The Boomerang Nebula”. Astronomy Picture of the Day. NASA. Truy cập 26 Tháng mười một năm 2010.
39. Boomerang Nebula. Daviddarling.info (1 February 2007). Retrieved on 26 November 2010.
40. APOD: 28 October 2001 – NGC 2346: A Butterfly-Shaped Planetary Nebula
41. López, J.A; Vazquez, R.; Rodriguez, L.F. (10 tháng 12 năm 1995). “The discovery of a bipolar, rotating, episodic jet (BRET) in the planetary nebula KjPn 8”. The Astrophysical Journal. 455: L63–L66. doi:10.1086/309801.