Vua La Mã Đức

Vua của người La Mã (tiếng Latinh: Romanorum Rex), hay Vua La Mã Đức (tiếng Đức: Römisch-deutscher König), là danh hiệu dành cho người cai trị Đế quốc La Mã Thần thánh sau khi người này được bầu đảm nhận chức trách bởi các Tuyển hầu tước của Đế quốc. Danh hiệu này là điều đảm bảo cho vị quân chủ được chọn có thể trở thành Hoàng đế La Mã Thần thánh, một danh hiệu mà trong thời Trung Cổ mang cả khía cạnh tôn giáo và phụ thuộc vào sự đăng quang bởi Giáo hoàng.

Ban đầu, danh hiệu này để chỉ bất kỳ người cai trị của Đế quốc khi chưa được Giáo hoàng tấn phong; danh hiệu này về sau để chỉ người thừa kế chính thức (như Hoàng thái tử ở thế giới Đông Á) đối với ngai vàng của Đế quốc trong giai đoạn giữa cuộc bầu cử ông ta (diễn ra lúc Hoàng đế trước còn tại vị) cho đến lúc đăng quang sau cái chết của vị Hoàng đế tiền nhiệm.

Các vị vua cai trị Đế quốc

Lịch sử và cách dùng

Kể từ sự đăng quang của Charlemagne vào Giáng Sinh năm 800, mặc nhiên xuất hiện một chức vị Hoàng đế được xem là cao hơn tất cả các nhà cai trị trên toàn Tây Âu. Người ta thừa nhận một quy tắc rằng, chức vị này không thể tách rời khỏi vai trò người bảo vệ Giáo hội Công giáo và mang tính thiêng liêng bởi sự tấn phong của Giáo hoàng, và do đó việc đăng quang ở Roma là bắt buộc để nhận danh hiệu hoàng đế. Tuy nhiên, thật khó khăn để cho một vị vua được bầu lên làm Hoàng đế có để tới Roma ngay lập tức để đăng quang. Giữa việc đắc cử và đăng quang có thể kéo dài vài năm; thậm chí vài vị vua chưa bao giờ đến được Roma cả.

Do đó cần một danh hiệu nào đó cho vị vua trong những năm trống đó, thích hợp cho vị thế của vị vua được bầu cũng như đảm bảo cho ông sẽ được bầu làm Hoàng đế trong tương lai, trong khi không vi phạm nguyên tắc Giáo hoàng tấn phong. Danh hiệu Quốc vương của người La Mã (Romanorum Rex) đôi khi được sử dụng bởi các quân chủ nhà Otto và đặc biệt bởi Hoàng đế Heinrich II để nhấn mạnh sự kế thừa Đế quốc La Mã thời cổ đại của Thánh chế La Mã, điều này luôn bị Đế chế Byzantine từ chối thừa nhận.

Quốc vương của người La Mã trở thành danh hiệu chính thức trong thời kỳ 1056-1084, khi Hoàng đế Heinrich IV, được bầu thành người cai trị Đế quốc, và Giáo hoàng Grêgôriô VII áp đặt danh hiệu Quốc vương của người Đức (Teutonicorum Rex) để nhắc nhở rằng quyền lực của Heinrich chỉ có tính chất địa phương mà không bao trùm Đế quốc. Để đáp lại, Heinrich bắt đầu thường xuyên sử dụng Vương hiệu Romanorum Rex cho tới lúc đăng quang năm 1084. Những người kế vị về sau tiếp nối cách thức này.

Tiến trình kế ngôi

Ứng viên là những người đứng đầu các Đại công quốc ở Đức, nhưng về sau nguyên tắc này bị giảm trừ (đã có các vương hầu ở các lãnh địa nhỏ và kể cả người nước ngoài đã từng đắc cử), chỉ còn lại điều kiện phải là đàn ông trưởng thành, theo Công giáo chính thống, và không nắm giữ chức vụ tôn giáo.

Ngôi vị được bầu bởi một hội đồng quý tộc Đức, được gọi là Tuyển hầu tước. Cuộc bầu chọn thông thường diễn ra ở Frankfurt. Vị tân vương đăng quang là Quốc vương của người La Mã sau đó ở Aachen.

Theo nghi thức, nhà vua có thể băng qua dãy Anpơ, tới Pavia hoặc Milan để nhận Vương miện Sắt của Lombardy để trở thành Quốc vương nước Ý. Cuối cùng, vị vua đó cần tới Roma được tuyên bố là Hoàng đế bởi Giáo hoàng. Không phải tất cả các Quốc vương của người La Mã đều tiến hành các bước trên, đôi khi bởi vì quan hệ thù nghịch với Giáo hoàng đương thời, khi khác vì gánh nặng tài chính cho một chuyến đi Roma, hoặc tình trạng chiến tranh ở Đức hoặc Italia ngăn cản điều đó. Trong những trường hợp như vậy, nhà vua giữ danh hiệu Quốc vương của người La Mã trong suốt thời trị vì của mình.

Thay đổi

Danh hiệu Quốc vương của người La Mã không còn dùng để chỉ người đứng đầu Đế quốc kể từ năm 1507, khi sau một dự định đi tới Roma bất thành, Hoàng đế Maximilian I được Giáo hoàng trao cho danh hiệu "Hoàng đế được bầu của người La Mã" (Electus Romanorum Imperator). Maximilian cũng nhân dịp này tự xưng danh hiệu mới, Quốc vương nước Đức (King in Germany; Germaniae Rex) nhưng không bao giờ dùng như danh hiệu chính.

Các nhà cai trị Đế quốc từ đó tự gọi mình là Hoàng đế mà không cần phải đi tới Roma hay xin sự ủng hộ của Giáo hoàng, ngay khi họ đăng quang ở Đức hay ngay sau Hoàng đế tiền nhiệm băng hà. Chỉ có một vị duy nhất, Charles Quint là được Giáo hoàng tấn phong.

Danh sách

Dưới đây là những vị Quốc vương của người La Mã đã cai trị Đế quốc mà không dưới quyền một ai cả, nhưng chưa được đăng quang là Hoàng đế.

Nhà vua	Trở thành Vua	Ngừng làm vua		Khác
Nhà vua	Trở thành Vua	Ngày	Lý do	Khác
Otto III	983	996	đã đăng quang Hoàng đế
Heinrich II	1002	1014	đã đăng quang Hoàng đế
Konrad II	1024	1027	đã đăng quang Hoàng đế
Heinrich III	1039	1046	đã đăng quang Hoàng đế
Heinrich IV	1056	1084	đã đăng quang Hoàng đế
Rudolf	25 Tháng Năm 1077	15 Oct 1080	chết	Vua đối lập
Hermann	6 tháng Tám 1081	28 tháng Chín 1088	chết	Vua đối lập
Heinrich V	1105	1106		đối lập với Heinrich IV
Heinrich V	1106	1111	đã đăng quang Hoàng đế
Lothair III	1125	1133	đã đăng quang Hoàng đế
Konrad III	1127	1135		đối lập với Lothair
Konrad III	1138	1152	chết
Frederick I	1152	1155	đã đăng quang Hoàng đế
Heinrich VI	1190	1191	đã đăng quang Hoàng đế
Frederick II	1197	1197	thoái vị
Philip	1198	1208	chết
Otto IV	1198	1208		đối lập với Philip
Otto IV	1208	1209	đã đăng quang Hoàng đế
Frederick II	1212	1220	đã đăng quang Hoàng đế
Heinrich Raspe	22 Tháng Năm 1246	16 Tháng Hai 1247	chết	Vua đối lập
William của Holland	1247	28 Tháng Một 1256	chết	Vua đối lập
Konrad IV	1250	1254	chết
Richard của Cornwall	1257	1272		chưa bao giờ là người cai trị thực sự của Đức
Alfonso của Castile	1257	1275		Vua đối lập với người trên, chưa bao giờ là người cai trị thực sự của Đức
Rudolph I	1273	1291	chết
Adolph	1292	1298	bị phế truất và bị giết
Albert I	1298	1308	chết
Heinrich VII	1308	1312	đã đăng quang Hoàng đế
Frederick Công bằng	1314	1322		đối lập với Louis IV
Frederick Công bằng	1326	1330		đồng thời với Louis IV
Louis IV	1314	1328	đã đăng quang Hoàng đế
Karl IV	1346	1347		đối lập với Louis V
Karl IV	1347	1355	đã đăng quang Hoàng đế
Wenceslaus	1378	1400	bị phế truất
Rupert	1400	1410	chết
Jobst của Moravia	1410	1411	chết	đối lập với Sigismund
Sigismund	1410	1411	bầu lần hai	đối lập với Jobst
Sigismund	1411	1433	đã đăng quang Hoàng đế
Albert II	1438	1439	chết
Frederick III	1440	1452	đã đăng quang Hoàng đế
Maximilian I	1493	1508	được thừa nhận danh hiệu Hoàng đế

Người thừa kế được chỉ định

Đế quốc La Mã Thần thánh là một nền quân chủ bầu cử. Không ai có quyền hợp pháp để kế vị nếu đơn thuần chỉ vì có họ hàng với Hoàng đế đương thời. Tuy nhiên, các Hoàng đế có thể, và họ thường làm vậy, chọn một người thân (thường là con trai) được bầu để kế vị sau khi họ mất. Người thừa kế chính thức này mang danh hiệu "Quốc vương của người La Mã" (King of the Romans)^[1]

Cuộc bầu cử diễn ra theo đúng hình thức bầu cử người tiền nhiệm (và là Hoàng đế tại vị), và về mặt lý thuyết điều này có nghĩa là cả hai người là những nhà cai trị ngang hàng đồng thời của Đế quốc. Tuy nhiên trong thực tế, quyền quản lý thực sự luôn nằm trong tay Hoàng đế, nhiều lắm chỉ một số trách nhiệm nào đó được ủy thác cho người thừa kế.

Danh sách

Dưới đây là các vị Quốc vương của người La Mã nằm dưới quyền một Hoàng đế La Mã Thần thánh:

Tên	Ngày lên ngôi	Ngày thôi chức	Lý do	Họ hàng	Hoàng đế đang trị vì
Otto II	961	7 Tháng Năm 973	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 967)	con trai	Otto I
Heinrich III	1028	4 Tháng Sáu 1039	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 1046)	con trai	Konrad II
Heinrich IV	1053	5 Tháng Mười 1056	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 1084)	con trai	Heinrich III
Konrad	1087	Tháng Tư 1098	bị phế truất	con trai	Heinrich IV
Heinrich V	6 Tháng Một 1099	1105	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 1111)	con trai	Heinrich IV
Heinrich Berengar	30 Tháng Ba 1147	1150	chết	con trai	Konrad III
Heinrich VI	1169	10 Tháng Sáu 1190	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 1191)	con trai	Frederick I
Frederick II	1196	28 Tháng Chín 1197	kế vị và thoái vị (chuyển sang nhiếp chính) 1197 Vua được bầu (với sự đối lập) 1212 Hoàng đế năm 1220	con trai	Heinrich VI
Heinrich (VII)	1220	4 Tháng Bảy 1235	bị phế truất	con trai	Frederick II
Konrad IV	1237	13 Tháng Mười hai 1250	thừa kế ngôi vua	con trai	Frederick II
Wenceslaus	10 Tháng Sáu 1376	29 Tháng Mười một 1378	thừa kế ngôi vua	con trai	Karl IV
Maximilian I	16 Tháng Hai 1486	19 Tháng Tám 1493	thừa kế ngôi vua (Hoàng đế năm 1508)	con trai	Frederick III
Ferdinand I	5 Tháng Một 1531	3 Tháng Năm 1558	thừa kế ngôi Hoàng đế	em trai	Karl V
Maximilian II	28 Tháng Mười một 1562	25 Tháng Bảy 1564	thừa kế ngôi Hoàng đế	con trai	Ferdinand I
Rudolph II	27 Tháng Mười 1575	12 Tháng Mười 1576	thừa kế ngôi Hoàng đế	con trai	Maximilian II
Ferdinand III	22 Tháng Mười hai 1636	15 Tháng Hai 1637	thừa kế ngôi Hoàng đế	con trai	Ferdinand II
Ferdinand IV	31 Tháng Năm 1653	9 Tháng Bảy 1654	chết	con trai	Ferdinand III
Joseph I	23 Tháng Một 1690	5 Tháng Năm 1705	thừa kế ngôi Hoàng đế	con trai	Leopold I
Joseph II	27 Tháng Ba 1764	18 Tháng Tám 1765	thừa kế ngôi Hoàng đế	con trai	Franz I

Đế chế thứ nhất của Pháp

Khi Napoleon I có con trai và người thừa kế, Napoleon II, ông đã phục hồi danh hiệu Vua Roma và đặt cho con mình. Đứa trẻ thường được biết đến một cách thông tục bằng danh hiệu đó suốt cuộc đời ngắn ngủi của mình, dù sau 1815 cậu ta thường mang danh hiệu Công tước của Reichstadt.

Chú giải

^ Một nhà vua trẻ thường được chọn bởi nhà cai trị mang danh hiệu Hoàng đế. Chỉ có một trường hợp hy hữu trong những năm 1147-1150 khi có hai "Vua của người La Mã" (Vua Konrad III và người thừa kế với cùng danh hiệu, Heinrich Berengar). Từ thế kỷ 16 trở đi, nhà cai trị mang danh "Hoàng đế" từ lúc lên ngôi hay kế vị; "Vua của người La Mã" chỉ còn là danh hiệu của duy nhất người thừa kế chính thức.

Tham khảo

Bài này liên hệ với bài trên Wikipedia tiếng Đức mà đến lượt nó chủ yếu tham khảo ở:

H. Beumann: Rex Romanorum, trong Lexikon des Mittelalters (Từ điển thời Trung Đại, 9 tập, Munich-Zurich 1980-98), tập 7,mục 777.

[1] Một nhà vua trẻ thường được chọn bởi nhà cai trị mang danh hiệu Hoàng đế. Chỉ có một trường hợp hy hữu trong những năm 1147-1150 khi có hai "Vua của người La Mã" (Vua Konrad III và người thừa kế với cùng danh hiệu, Heinrich Berengar). Từ thế kỷ 16 trở đi, nhà cai trị mang danh "Hoàng đế" từ lúc lên ngôi hay kế vị; "Vua của người La Mã" chỉ còn là danh hiệu của duy nhất người thừa kế chính thức.

[1]