Dominiumparty
Die Dominiumparty is van 29 tot 31 Oktober 1934 gestig, toe die samesmelting van die Suid-Afrikaanse Party en Nasionale Party in die uiteindelike Verenigde Party onafwendbaar geblyk het, maar Britsgesinde V.P.-lede in veral Natal hulle nie met 'n party wat Suid-Afrika se belange bo dié van Brittanje gestel het, kon vereenselwig nie.
Stigting
[wysig | wysig bron]Die Dominiumparty is in hoofsaak gestig omdat sy ondersteuners nie vir genl. J.B.M. Hertzog, wat hulle beskou het as die vergestalting van Afrikaner-nasionalisme, vertrou het nie. Die party word dus onder leiding van kol. C.F. Stallard in Roodepoort in Oktober 1934 gestig. In sy beleid het die party Britse Ryksbelange voorop gestel en wou dus samewerking tussen alle lede van die Britse Statebond bevorder. Ook wat verdediging betref, het die party geglo dit kan net geskied in samehang met die belangriker werksaamhede van die Britse Ryk in dié verband. Verder wou die party werkloosheid bekamp en snaaks genoeg verstedeliking van alle bevolkingsgroepe omkeer. Die party het ook die handhawing van die beperking op immigrasie deur Indiërs voorgestaan, maar was ten gunste van die behoud van swart stemreg in Kaapland.
Verdwyning
[wysig | wysig bron]Met die toetrede van Suid-Afrika tot die Tweede Wêreldoorlog en die bedanking van Hertzog uit die V.P., stel genl. Jan Smuts 'n nuwe koalisieregering saam, waarin lede van sowel die Arbeidersparty as die Dominiumparty dien. Voor die einde van 1945 bedank Stallard uit die kabinet en neem sy plek in die opposisiebanke in. Twee jaar later bedank hy as partyleier. Die res van die Dominiumparty se lede vorm in 1947 saam met afvalliges van die Arbeidersparty die Suid-Afrikaanse Party, maar die party verdwyn 'n jaar later van die politieke toneel.
Laaste verkiesing
[wysig | wysig bron]In die verkiesing van 1943 slaag die Dominiumparty daarin om sewe L.P.'s verkies te kry. In Oos-Londen-Noord word R.M. Christopher met 'n reuse-meerderheid van 4 424 stemme teenoor 'n onafhanklike, Kommunis, en nog 'n onafhanklike verkies. In Natal, die tuiste van die Dominiumparty, word kandidate verslaan in Durban-Berea, Durban-Punt en Durban-Umbilo, maar haal die paal in Durban-Musgrave, Durban-Sentraal, Durban-Umlazi, Natal-Suidkus, Pietermaritzburg-Distrik (waar die leier, kol. Charles Stallard die paal haal) en Pinetown. Die totale stemme vir die party was 29 023, sowat 23 000 minder as in die verkiesing van 1938, maar die getal setels het met net een afgeneem.
Steun in verkiesings
[wysig | wysig bron]Die Dominiumparty het net aan twee verkiesings deelgeneem.
| Jaar | % | Setels |
|---|---|---|
| 1938 | 6,3% | 8 |
| 1943 | 3,3% | 7 |
Bronne
[wysig | wysig bron]- Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
- Van der Spuy, D.C. (hoofred.), Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika (Eerste Uitgawe), Departement van Inligting, Pretoria, 1975.
- Mostert, J.P.C., Politieke Partye in Suid-Afrika, Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S., Bloemfontein, 1986.