Otto von Bismarck

Otto von Bismarck
Kanselier van die Duitse Keiserryk
Ampstermyn 21 Maart 1871 – 20 Maart 1890
Vise	Otto zu Stolberg-Wernigerode Karl Heinrich von Boetticher
Monarg	Wilhelm I Friedrich III Wilhelm II
Voorafgegaan deur	Amp geskep
Opgevolg deur	Leo von Caprivi
Eerste Minister van Pruise
Ampstermyn 9 November 1873 – 20 Maart 1890
Monarg	Wilhelm I Friedrich III Wilhelm II
Voorafgegaan deur	Albrecht von Roon
Opgevolg deur	Leo von Caprivi
Ampstermyn 23 September 1862 – 1 Januarie 1873
Monarg	Wilhelm I
Voorafgegaan deur	Adolf zu Hohenlohe-Ingelfingen
Opgevolg deur	Albrecht von Roon
Persoonlike besonderhede
Gebore	1 April 1815 Schönhausen, Pruise (tans Duitsland)
Sterf	30 Julie 1898 Friedrichsruh, Duitsland
Politieke party	Onafhanklik
Eggenoot/-note	Johanna von Puttkamer (1847–1894)
Kind(ers)	3
Religie	Lutheranisme
Handtekening

Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen (sedert 1865 Graaf, sedert 1871 Prins von Bismarck-Schönhausen, sedert 1890 Hertog te Lauenburg) (* 1 April 1815 in Schönhausen; † 30 Julie 1898 in Friedrichsruh naby Hamburg) was ’n Duitse politikus wat grootliks vir die samesnoering van al die verskillende Duitse state tot een land verantwoordelik was. Hy was vir lank die eerste minister van Pruise, kanselier van die Noord-Duitse Verbond (1867–1871) en die eerste rykskanselier van die Duitse Keiserryk (1871–1890), bekend as die "Ysterkanselier".^[1]

In Pruise het Bismarck in die kring van konserwatiewe politici aanvanklik bekendheid verwerf as 'n voorstander van die belange van die jonkers (of grootgrondbesitters) en het tydens die sogenaamde Reaksionêre Tydperk ná die Rewolusie van die jare 1848 en 1849 'n diplomatieke loopbaan gevolg (1851–1862). In 1862 is hy tot eerste minister van Pruise benoem.

Tydens die Pruisiese Grondwetlike Geskil het hy die monargiese stelsel teen die liberale magte verdedig. As minister van buitelandse sake het hy tydens die Duits-Deense Oorlog en die Duitse Oorlog tussen 1864 en 1866 die Pruisiese oorheersing van Duitsland verseker. Gedurende die Frans-Duitse Oorlog van 1870/1871 was Bismarck die drywende krag agter die sogenaamde Klein-Duitse rigting wat die Duitse kwessie deur die stigting van 'n Duitse keiserryk sonder insluiting van Oostenryk wou oplos.

Ná die stigting van die Duitse Keiserryk in 1871 het hy as rykskanselier en – met 'n klein onderbreking – as Pruisiese eerste minister tot met sy ontslag in 1890 groot invloed op die nuwe staat se beleid uitgeoefen. Ten opsigte van sy buitelandse beleid het hy geskille met ander moondhede met onderhandelde en vreedsame skikkings besleg en politieke ooreenkomste met ander Europese state aangegaan.

Sy binnelandse beleid kan ná die jaar 1866 in twee fases verdeel word. Aanvanklik het hy met gematigde liberales saamgewerk. Hierdie periode was deur talle politieke hervormings gekenmerk soos die invoering van die burgerlike huwelik, waarby hy die opposisie wat vanaf die kant van die Rooms-Katolieke Kerk gekom het tydens die sogenaamde "Kultuurstryd" (Duits: Kulturkampf) met drastiese maatreëls aangespreek het.

Vanaf die laat 1870's het Bismarck hom in toenemende mate van die liberales afgewend. Hierdie fase was deur die oorgang tot 'n beleid van invoerbeperkings en staatsintervensie in die ekonomie gekenmerk. In die 1880's is onderdrukkende wette teen die sosialistiese beweging in Duitsland ingestel. As gevolg van meningsverskille met keiser Wilhelm II, wat in 1888 die Duitse keisertroon bestyg het, moes Bismarck in 1890 bedank.

In die volgende jare het hy met die kritiek, wat hy op die beleid van sy opvolgers gelewer het, nog steeds 'n politieke rol gespeel. Veral met sy memoires, wat onder die titel Gedanken und Erinnerungen ("Gedagtes en herinneringe") verskyn en groot aandag getrek het, het hy groot invloed op die manier uitgeoefen waarmee die Duitse publiek hom waargeneem het.

Oorloë

Bismarck se doelwit was om die Duitse state onder Pruisiese leiding te verenig. Sy eerste taak was egter om Pruise die sterkste staat in Duitsland te maak. Bismarck het goed geweet dat die Pruisiese militêre hoofde, Von Moltke en Von Roon, 'n onoorwinklike leër kon opbou. Onder Bismarck se leiding het hierdie twee manne aan die werk gespring en binne 'n kort tydjie ʼn gedugte leermag op die been gebring.

Die twee sterkste Duitse state, Oostenryk en Pruise, het in daardie stadium die leiding in die Duitse invloedsfeer geneem. Pruise was geheel en al Duits, maar Oostenryk het ʼn groot nie-Duitse ryk gehad, wat Hongare, Serwiërs en talle ander volkere ingesluit het. Indien Duitsland verenig moes word, sou Oostenryk sonder sy ryk by die verenigde Duitsland moet aansluit, of anders heeltemal daarbuite bly, het Bismarck gemeen.

Ten tyde van die 1848 - opstande in Europa  het dit gelyk asof Pruise sy kans gaan waarneem om die leier van die Duitse state te word, maar die Ou Orde is in Oostenryk herstel voor so 'n plan tot uitvoer gebring kon word. Bismarck het gou ingesien dat Oostenryk die struikelblok in die pad na Duitse eenheid was. Kort na sy bewindsaanvaarding in 1862 het hy hom dus begin voorberei op sy eerste groot onderneming: om Oostenryk in ʼn oorlog te verslaan.

As briljante staatsman het hy daarin geslaag om verbonde te sluit met alle lande wat Oostenryk dalk kon help. So het hy aan Italië die gebiede beloof wat Oostenryk nog in die land besit het, en tydens 'n ontmoeting met die Franse keiser Napoleon III by Biarritz het hy ʼn klomp beloftes gemaak wat hy glad nie van plan was om te hou nie. Ingevolge hierdie beloftes sou Frankryk sekere regte in die Rynland kry. In 1863 het hy Rusland se vriendskap gewen deur die tsaar te help om die Poolse opstand te onderdruk.

Intussen het hy ook in 1864, deels om sy oorlogsmasjien te toets, deels om die Pruisiese kuslyn te verleng, die twee Duitssprekende hertogdomme Sleeswyk en Holstein in 'n oorlog teen Denemarke verower en by die Bond ingeskakel. Al wat nou nog kortgekom het, was 'n oorsaak vir die oorlog. Dit is verkry deur 'n twis tussen Oostenryk en Pruise oor die beheer van Sleeswyk en Holstein.

Die Oostenryks-Pruisiese Oorlog (Seweweekse Oorlog) van 1866 het op 'n groot oorwinning vir Pruise uitgeloop; binne sewe weke was die magtige Oostenrykse leer op sy knieë. Bismarck het egter gesorg dat hy Oostenryk nie onnodig verneder nie. Duitsland was nog nie verenig nie, en om hierdie vereniging te bewerkstellig, was dit noodsaaklik dat al die Duitse state teen hul gesamentlike vyand, Frankryk, in 'n ander oorlog veg. Bismarck wou egter nie hê dat Oostenryk dalk aan die kant van die Franse veg in so 'n oorlog nie.

Daarom het Oostenryk by die Vrede van Praag (1866) besonder lig daarvan afgekom, hoewel die Oostenrykers moes instem tot die ontbinding van die Duitse Bond en die totstandkoming van die Noord-Duitse Konfederasie van 22 Duitse state ten noorde van die rivier Main onder Pruisiese leiding. Oostenryk en die drie groot Suid-Duitse state (Beiere, Baden en Wurtemberg) was nie deel van die Konfederasie nie.

Weer eens was dit Bismarck wat die oorlog met Frankryk in 1870 fyn beplan het. In 1868, nadat koningin Isabella van Spanje na 'n reeks opstande gevlug het, het die Spanjaarde 'n nuwe koning gesoek. Onder andere is die kroon aan 'n Duitse prins, Leopold van Hohenzollern-Sigmaringen, aangebied. Op aandrang van Bismarck het Leopold die kroon aanvaar.

Frankryk het egter heftig beswaar gemaak en 'n protesnota aan koning Wilhelm van Pruise gestuur. Bismarck was juis met vakansie by die badplek Ems. Die koning het die nota beantwoord en dit aan Bismarck vir sy goedkeuring gestuur. Sonder die medewete van die koning het Bismarck die bewoording van die beroemde Ems-telegram egter so verander dat dit deur die Franse as 'n opsetlike belediging geïnterpreteer sou word. Die gevolg was dat Frankryk byna onmiddellik oorlog teen Pruise verklaar het.

Frankryk het hom egter heeltemal met die Duitsers misgis. Napoleon III het gemeen dat die Duitse state onverenig was en dat Italië en Oostenryk hom sou help. Ongelukkig vir hom het die Duitse state (met die uitsondering van Oostenryk, wat neutraal gebly het) egter soos een man saamgestaan. Frankryk is binne sewe weke verpletter en tydens die Slag van Sedan is selfs Napoleon III gevange geneem. Hierdie keer het Bismarck sy vyand geen genade betoon nie. Frankryk is deur Duitse troepe beset, moes oorlogskuld betaal en Elsas en Lotharinge afstaan.

Vereniging

In die Duitse geskiedskrywing is die rol, wat Bismarck in die 19de eeuse Duitse politiek gespeel het, tot met die middel van die 20ste eeu as uiters positief beskou en soms op 'n nasionalistiese wyse geïdealiseer. Ná die Tweede Wêreldoorlog was daar toenemend kritiese stemme wat Bismarck vir Duitsland se mislukte demokrasie verantwoordelik gehou het en die Duitse Keiserryk, wat deur hom grootliks beïnvloed is, as 'n mislukte outoritêre stelsel beskryf het. Meer onlangse verhandelinge handhaaf 'n neutrale standpunt wat sowel Bismarck se prestasies asook sy tekortkominge verduidelik en sy politieke optrede te midde van destydse strukture en politieke prosesse beskou.

Al die Duitse state het aan die oorlog teen Frankryk deelgeneem. Na die oorlog is besluit om die losse federasie wat na die nederlaag van Oostenryk tot stand gekom het, te verander in die Duitse Ryk. Pruise sou klaarblyklik die belangrikste staat in die nuwe ryk wees, met die koning van Pruise as keiser, en Bismarck as die eerste kanselier. Sy vernaamste taak was nou om te handhaaf wat hy gewen het, en in hierdie taak was hy net so suksesvol as in sy oorloë.

Bismarck se groot vrees was nog altyd Frankryk, en hy het die land nou probeer isoleer deur verbonde met Italië, Oostenryk en Rusland te sluit. Die Pruisiese oorheersing van Duitsland, vrede in Europa en die isolasie van Frankryk was die belangrike kenmerke van “Bismarck se Europa" na 1871. In 1888 is keiser Wilhelm I egter opgevolg deur sy seun Wilhelm II. Bismarck het probeer om hom, soos sy vader voor hom, te oorheers, maar die jong keiser wou sy eie kop volg. Die gevolg was dat Bismarck in 1890 ontslaan is.

Verwysings

• KENNIS, 1980, ISBN 0798108266, volume 4, bl. 700, 701

1. HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8