Rudolf Nureyev

Rudolf Nureyev
Nureyev in 1973, deur Allan Warren.
Gebore
Rudolf Khametovich Nureyev

(1938-03-17)17 Maart 1938
Naby Irkoetsk, Sowjetunie
Sterf6 Januarie 1993 (op 54)
Levallois-Perret, Frankryk
NasionaliteitSowjet-Russies; Oostenryks
Alma materMariinski-balletskool
BeroepDanser
Choreograaf
(1958–1992)
LewensmaatErik Bruhn (1961–1986)

Rudolf Khametovich Nureyev (Basjkiries en Tataars: Рудольф Хәмит улы Нуриев, Russies: Рудо́льф Хаме́тович Нуре́ев; Afrikaanse transkripsie: Roedolf Chametowitsj Noerejef; 17 Maart 1938 tot 6 Januarie 1993) was ’n Sowjet-balletdanser en -choreograaf. Hy was van 1983 tot 1989 direkteur van die Ballet de l'Opéra national de Paris en tot Oktober 1992 die hoofchoreograaf daarvan.

Hy het die Engelse bynaam "Lord of the Dance" gekry,[1][2] en is beskou as een van die balletwêreld se mees talentvolle dansers.[1][3][4][5]

Nureyev was ook ’n choreograaf van formaat. Hy het sy eie vertolkings van verskeie klassieke werke vervaardig,[6] onder meer Swanemeer, Giselle en La Bayadère.[7]

Die danser het sy loopbaan in die Mariinski-balletgeselskap in Sint Petersburg begin. Hy het in 1961 van die Sowjetunie na die Weste oorgeloop, ondanks pogings van die KGB om hom te keer.[8] Dit was die eerste keer dat ’n Sowjet-kunstenaar tydens die Koue Oorlog na die Weste oorgeloop het en dit het ’n internasionale opskudding veroorsaak. In 1982 het Nureyev Oostenrykse burgerskap aanvaar.

Hy het daarna in The Royal Ballet in Londen gedans en van 1983 tot 1989 was hy direkteur van die Paryse Operaballet.

Vroeë lewe

[wysig | wysig bron]

Nureyev is op die Transsiberiese trein naby Irkoetsk in Siberië in die destydse Sowjetunie gebore terwyl sy ma, Feride, na Wladiwostok gereis het waar sy pa, Chamet, ’n politieke kommissaris in die Rooi Leër, gestasioneer was.[9]

Hy was die enigste seun en het drie ouer susters gehad. Hulle was ’n Tataarse gesin[10][11][12][13][14][15] wat op ’n dorpie naby Oefa in Basjkortostan gewoon het. As kind het hy verlief geraak op ballet en het hy aan Basjkiriese volksoptredes deelgeneem. Sy onderwysers het sy talent raakgesien en hom aangemoedig om opleiding in Sint Petersburg te ondergaan. Op ’n toer saam met ’n plaaslike balletgeselskap het Nureyev in Moskou ’n oudisie by die Bolsjoi-balletgeselskap afgelê, en hy is aanvaar.

Opleiding aan die Waganowa-akademie

[wysig | wysig bron]

Nureyev het egter gevoel Mariinski-ballet was die beste. Hy het die plaaslike geselskap verlaat en na Sint Petersburg gereis.[16] Weens die ontwrigting van die Sowjet-kultuurlewe deur die Tweede Wêreldoorlog kon Nureyev eers in 1955 aan ’n groot balletskool inskryf: Hy was 17 toe hy aanvaar is deur die Waganowa-akademie van Russiese Ballet in Sint Petersburg, ’n vennootinrigting van Mariinski-ballet.

Die balletmeester Aleksander Iwanowitsj Poesjkin het hom professioneel oor Nureyev ontferm en hom toegelaat om by hom en sy vrou te woon.[17]

Hoofrolle vir Kirof-ballet

[wysig | wysig bron]

Nadat hy sy opleiding in 1958 voltooi het, het Nureyev by die Kirof-balletgeselskap (nou die Mariinski) aangesluit. Hy het dadelik hoofrolle gekry om te dans.[3] Kort voor lank het Nureyev een van die Sowjetunie se bekendste dansers geword. Van 1958 tot 1961, in sy drie jaar by die Mariinski, hy het 15 rolle gedans, gewoonlik saam met Ninel Koergapkina.[18] Die twee is genooi om op ’n byeenkoms by die datsja van Nikita Chroesjtsjof te dans,[17] en in 1959 is hulle toegelaat om buite die Sowjetunie te reis en in Wene op die internasionale jeugfees te dans. Kort daarna het die departement van kultuur hom meegedeel hy sal nie weer toegelaat word om oorsee te reis nie.[19]

Oorlopery na Parys

[wysig | wysig bron]
Rudolf Nureyev nadat hy in 1961 na die Weste oorgeloop het.

Teen die laat 1950's was Nureyev ’n sensasie in die Sowjetunie. Hy het egter ’n rebelse persoonlikheid gehad en toe Mariinski-ballet gereed maak vir ’n toer na Parys en Londen, was hy ’n onwaarskynlike kandidaat vir die reis na die Weste, wat van uiterse belang sou wees vir die Sowjetregering om hul kulturele meerwaardigheid ten toon te stel.

Spanning het ook opgebou tussen Nureyev en die Mariinski se artistieke direkteur, Konstantin Sergejef, die man van sy voormalige dansmaat Natalia Doedinskaja.[20] Nadat ’n verteenwoordiger van die Franse toerorganiseerders Nureyev in 1960 in Petrograd sien dans het, het hulle die Sowjetowerhede egter oorreed om hom in Parys te laat dans.[17]

In Parys het hy gehore betower.[21] Hy is egter gesien waar hy die verbod op ’n mengery met buitelanders verbreek het. Dit was ’n bron van kommer vir die Mariinski se bestuur[22] en die KGB-agente wat hom dopgehou het. Die KGB wou hom na die Sowjetunie terugstuur en toe die geselskap op 16 Junie 1961 op die Le Bourget-lughawe in Parys byeenkom om na Londen te vlieg, het Sergejef hom eenkant geroep en gesê hy moet na Moskou terugkeer vir ’n spesiale vertoning in die Kremlin. Nureyev het agterdogtig geraak en geweier. Daar is agterna vir hom vertel sy ma is ernstig siek en hy moes dadelik huis toe gaan om haar te gaan sien.[23] Nureyev het weer geweier omdat hy gedink het hy sou waarskynlik in hegtenis geneem word sodra hy in die Sowjetunie aanland.

Met die hulp van die Franse polisie en ’n Paryse sosiale vlinder, Clara Saint, wat verloof was aan die seun van die Franse minister van kultuur Andre Malraux,[24] het Nureyev die KGB-agente ontglip en om asiel aansoek gedoen. Sergejef en die KGB het hom probeer oorreed om Parys te verlaat, maar hy het besluit om te bly.

Binne ’n week is hy deur die Grand Ballet du Marquis de Cuevas aangestel en het hy in Die Slapende Skoonheid opgetree saam met Nina Vyroubova. Op ’n toer deur Denemarke het hy die soloïs Erik Bruhn van die Koninklike Deense Ballet ontmoet. Bruhn het sy minnaar, beste vriend en beskermheer geword tot met Bruhn se dood in 1986.[25]

Die Sowjetowerhede het Nureyev se pa, ma en dansonderwyser Poesjkin sover gekry om vir hom briewe te skryf waarin hulle hom probeer oorreed om na die Sowjetunie terug te keer, maar vergeefs.[17] Hoewel hy die Sowjetregering baie jare lank gesmeek het om sy ma toe te laat om hom te besoek, is sy nie toegelaat nie – tot in 1987, toe sy ma sterwend was en Michail Gorbatsjof ingestem het. In 1989 is hy genooi om die rol van James in La Sylphide te dans vir Mariinski-ballet in Sint Petersburg.[26]

The Royal Ballet

[wysig | wysig bron]
Liliana Cosi en Nureyev in Rome.
Margot Fonteyn as Cinderella.

Nureyev se eerste optrede in Brittanje was by ’n ballet-matinée wat in 1961 deur The Royal Ballet se prima ballerina dame Margot Fonteyn gereël is. Dit is gehou ten behoewe van die Royal Academy of Dance, ’n onderrigorganisasie vir klassieke ballet waarvan sy die voorsitter was.

Dame Ninette de Valois het hom ’n kontrak aangebied om as The Royal Ballet se hoofdanser op te tree. Sy eerste optrede vir die geselskap was op 21 Februarie 1962 saam met Margot Fonteyn in Giselle. Fonteyn en Nureyev sou daarna gereeld saam dans. Nureyev het tot in 1970 by The Royal Ballet gebly. Hy is toe as hoofgaskunstenaar bevorder, wat hom in staat gestel het om op sy toenemend besige rooster van internasionale gasoptredes en toere te konsentreer. Hy het steeds gereeld vir The Royal Ballet gedans tot in die 1980's toe hy by die Ballet de l'Opéra national de Paris aangesluit het.

Nureyev en sy mededansers

[wysig | wysig bron]

Yvette Chauviré van die Paryse Operaballet het dikwels saam met Nureyev gedans; hy het haar as ’n "legende" beskryf.[27]

Nureyev en Margot Fonteyn het lank saam gedans, selfs nadat hy by The Royal Ballet weg is. Nureyev het eenkeer gesê hy en Fonteyn, wat 19 jaar ouer as hy was, dans met "een liggaam, een siel". Saam het hulle in die première van sir Frederick Ashton se ballet Marguerite and Armand opgetree wat gedans word op Liszt se Klaviersonate in B-mineur, wat hul spesialiteitsballet geword het. Rolprente bestaan van hulle wat saam dans in Les Sylphides, Swanemeer, Romeo en Juliet en ander rolle. Hul laaste optrede saam was op 16 September 1988 in Baroque Pas de Trois – Fonteyn was 69 en Nureyev 50.

Hy het ook lank saam met Eva Evdokimova gedans. Hulle was in 1971 die eerste saam in La Sylphide. Sy was 15 jaar lank sy gunsteling-mededanser in baie gas- en toeroptredes oor die wêreld heen saam met "Nureyev and Friends".

Die Nureyev-fenomeen

[wysig | wysig bron]
Nureyev omstreeks 1974 in sy aantrekkamer, deur Allan Warren.

Mense wat die Nureyev-fenomeen akkuraat beskryf het, was John Tooley, voormalige direkteurgeneraal van die Royal Opera House in Londen; Pierre Bergé, voormalige voorsitter van Opéra Bastille, een van die venues van die Paryse Operaballet; en Manuel Legris, hoofdanser van die Paryse Operaballet wat deur Nureyev in New York benoem is.

Tooley het geskryf Nureyev het baie arm grootgeword en moes drie tot vyf jaar se balletopleiding aan ’n hoëvlakballetskool ontbeer; dit het hom die wilskrag gegee om die maksimum tegniese vaardighede baas te raak[28] en die beste danser te word, wat deur sy hele loopbaan daaraan gewerk het om perfek te wees.[29] Die uitdaging aan alle dansers wat saam met hom gewerk het, was om dieselfde te doen en net so toegewy te wees.

Nureyev was 17 toe hy aan die Waganowa-balletakademie ingeskryf het en het net drie jaar daar gebly, in teenstelling met ander dansers wat later hoofdansers geword het – hulle het op nege aangesluit en nege jaar se opleiding deurgemaak.

Wladimir Wasilijef, wat saam met Nureyev by die Bolsjoi was en saam met hom en Mikhail Baryshnikov as een van die drie topdansers beskou word, het byvoorbeeld in 1949 by Waganowa aangesluit en in 1958 saam met Nureyev klaargemaak. Baryshnikov was, nes Nureyev, net drie jaar daar – van 1964 tot 1967.

Dit is dus ironies dat beide Nureyev en Baryshnikov meesters van perfeksie in ballet geword het.[28][1][30] Dans en die lewe was vir hulle een en dieselfde ding. Soos Nureyev dit gestel het: "Ek benader dans uit ’n ander hoek as dié wat op agt of nege jaar begin dans het. Hulle wat van die begin af opleiding gekry het, het nooit iets bevraagteken nie."[31]

Pierre Bergé het oor hom gesê: "Hy was ’n danser nes enige ander danser. Dit is buitengewoon om 19 uit 20 punte te hê. Dit is besonder buitengewoon om 20 uit 20 te hê. Om 21 uit 20 te hê is selfs meer buitengewoon. En dit was die situasie met Nureyev."[32][33]

Volgens Legris was Nureyev "soos ’n sneltrein".[34][35] Om saam met hom te werk moes jy jouself oortref.[36]

Mikhail Baryshnikov, wat nes Nureyev na die Weste oorgeloop het, het ’n hoë mening van hom gehad. Hy het in ’n onderhoud gesê Nureyev was ’n besonderse man in alle opsigte: instinktiwiteit, intelligensie, volgehoue nuuuskierigheid en buitengewone dissipline. Dit, en natuurlik om op te tree, was sy doel in die lewe.[37]

Die Paryse Operaballet

[wysig | wysig bron]

In 1982 het Nureyev ’n Oostenrykse burger geword.[38] Die volgende jaar is hy aangestel as direkteur van die Ballet de l'Opéra national de Paris, waar hy buiten opleiding steeds gedans en jonger dansers gehelp het. Hy het tot in 1989 daar gebly as ’n danser en hoof van choreografie.

Sy artistieke leiding by die Paryse Operaballet was ’n groot sukses; hy het die maatskappy gehelp om uit ’n donker tydperk te kom. Sy Slapende Skoonheid is steeds in die repertoire en is verfilm met sy protégé Manuel Legris in die hoofrol.

Ondanks sy gesondheid wat aan die einde van sy tydperk daar agteruitgegaan het, het hy hard bly werk. Hy het verskeie nuwe weergawes van ou werke asook van die mees innoverende choreografiese werke van sy tyd op die planke gebring. Sy eie Romeo en Juliet was ’n gewilde sukses. Toe hy aan die einde van sy lewe baie siek was, het hy aan ’n finale produksie van La Bayadère gewerk – dit het getrou gebly aan die weergawe van Mariinski-ballet wat hy as jong man gedans het.

Invloed

[wysig | wysig bron]

Mnr. Nureyev, soos wat joernaliste hom in hul rubrieke genoem het, was veral gesteld op klassieke tegniek, en sy bemeestering daarvan het hom ’n model gemaak vir die dansers van ’n hele geslag. As die standaard van manlike dansers ná die 1960's duidelik gestyg het, was dit grootliks danksy die inspirasie van mnr. Nureyev.[3]

Sy invloed in die balletwêreld het die persepsie van manlike dansers verander; in sy eie produksies van klassieke werke is die manlike rolle baie meer gechoreografeer.[39] Nog ’n grens wat hy oorgesteek het, was dié tussen klassieke ballet en moderne danse deurdat hy albei gedans het.[40] Dit is vandag algemeen dat dansers in albei style opgelei word, maar Nureyev het dit begin en in albei uitgeblink. Terwyl Gene Kelly baie gedoen het om moderne en klassieke style in die rolprentwese te kombineer, het hy uit ’n "gewilde dansomgewing" gekom wat deur moderne danse beïnvloed is, terwyl Nureyev moderne danse in die sfeer van "klassieke ballet" aanvaarbaar gemaak het.[41]

Sy charisma, toewyding en mededeelsaamheid was van so ’n aard dat hy nie net sy kennis oorgedra het nie;[42] hy het die lewenskool van die danser verpersoonlik.

Verskeie mans wat in sy tyd by die Paryse Operaballet hoofdansers was, het later self dansdirekteurs geword en sy idees en werk voortgesit. Manuel Legris is direkteur van die Weense Staatsballet, Laurent Hilaire direkteur van die Moskouse Stanislafski-teater en Charles Jude balletdirekteur by die Grand Théâtre de Bordeaux.[42]

Persoonlikheid en persoonlike lewe

[wysig | wysig bron]

Nureyev het niks gehou van reëls, beperkings en ’n hiërargiese orde nie en was soms opvlieënd.[43] Hy kon in die openbaar tekeregaan as hy gefrustreerd was.[44] Hy was veral ongeduldig wanneer ander se tekortkominge sy werk belemmer het.

Hy het gekuier saam met Gore Vidal, Freddie Mercury, Jacqueline Kennedy Onassis, Mick Jagger, Liza Minnelli, Andy Warhol, Lee Radziwill en Talitha Pol, en het die legendariese New Yorkse disko Studio 54 soms in die laat 1970's besoek, maar het ’n onverdraagsaamheid teenoor glansmense ontwikkel.[45] Hy het sy ou vriendskappe binne en buite die balletwêreld gekoester en is as ’n lojale vriend beskou.[46]

Die meeste ballerinas saam met wie hy gedans het, het hom beskou as ’n konsidererende dansmaat. Hy was bekend daarvoor dat hy teenoor baie ballerinas uiters groothartig was en hulle in moeilike tye gehelp het.

Na gelang van die bron word Nureyev as biseksueel beskryf,[47][48] aangesien hy as jong man heteroseksuele verhoudings gehad het, of as gay.[49][50][39] Hy het ’n onstuimige liefdeslewe gehad.[44] Hy het die Deense danser Erik Bruhn ontmoet nadat hy na die Weste oorgeloop het en was ’n groot bewonderaar van hom, al het hulle verskil wat styl betref. Hy en Bruhn het minnaars geword[49][51] en het 25 jaar lank ’n aan-af-verhouding gehad, tot met Bruhn se dood in 1986.[38]

In 1973 het Nureyev die 23-jarige Amerikaanse danser Robert Tracy ontmoet en dit was die begin van ’n verhouding van twee en ’n half jaar. Tracy het later Nureyev se sekretaris en inwonende minnaar geword. Volgens hom het Nureyev gesê hy het in sy lewe met drie vroue seks gehad en dat hy altyd ’n seun wou hê; hy het eens op ’n tyd beplan om een by Nastassja Kinski te hê.[39]

Laaste jare

[wysig | wysig bron]

Nureyev het in 1984 positief vir MIV getoets, maar ’n paar jaar lank ontken dat iets fout is. Teen die laat 1980's was sy bewonderaars egter teleurgesteld in sy swakker vertonings.[52] Hy het in die Europese somer van 1991 merkbaar begin agteruitgaan en in die lente van 1992 die finale fase van die siekte binnegegaan.[53]

In Maart 1992 het hy Kazan besoek en as dirigent opgetree in die Musa Cälil Tatar Akademiese Opera- en Balletteater, wat nou die Rudolf Nureyev-fees in Tatarstan aanbied.[54][55] Met sy terugkeer na Parys het hy ’n hoë koors gehad en is hy in die Hospitaal Notre Dame du Perpétuel Secours opgeneem. Hy is geopereer vir perikarditis, of hartsakontsteking. Hy het in daardie tyd teen die siekte geveg danksy die vooruitsig om eindelik op 6 Mei 1992 Prokofiëf se Romeo en Juliet op ’n geleentheid ten bate van die Amerikaanse Balletteater in die Metropolitan Opera House in New York te kon aanbied. Hy het dit gedoen en was verheug oor die ontvangs.[53]

In Julie 1992 het Nureyev hernude tekens van perikarditis getoon, maar geweier om verdere behandeling te ondergaan. Sy laaste openbare optrede was op 8 Oktober 1992, by die première van ’n nuwe produksie van La Bayadère in die Palais Garnier wat hy gechoreografeer het op grondslag van Marius Petipa se vertoning vir die Paryse Operaballet. Die ballet was ’n persoonlike triomf, hoewel dit duidelik was hoe siek hy was. Die Franse minister van kultuur, Jack Lang, het daardie aand op die verhoog Frankryk se hoogste kutuurprys, die Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres, aan hom toegeken.[53]

Dood en nagedagtenis

[wysig | wysig bron]
Nureyev se graf in Sainte-Geneviève-des-Bois.

Nureyev is op 20 November 1992 weer in die Hospitaal Notre Dame du Perpétuel Secours opgeneem en het daar gebly tot met sy dood op 6 Januarie 1993 op 54-jarige ouderdom. Sy begrafnis is in die marmervoorportaal van die Opera Paris Garnier gehou. Baie mense het huldeblyke gelewer; een was van Oleg Winogradof van Mariinski-ballet in Sint Petersburg, Rusland, wat gesê het: "Wat Nureyev in die Weste gedoen het, sou hy nooit hier kon regkry nie."[56]

Nureyev se graf in ’n Russiese begraafplaas in Sainte-Geneviève-des-Bois naby Parys lyk soos ’n tombe getooi in die mosaïek van ’n Oosterse tapyt. Nureyev was ’n ywerige versamelaar van mooi tapyte en tekstiele.[53][54][57] Terwyl die kis weggesak het, het musiek uit die laaste bedryf van Giselle gespeel en is sy balletskoene saam met wit lelies in die graf gegooi.[58]

Nadat hy so lank ’n plek in Mariinski-ballet se geskiedenis ontsê is, is sy naam in ere herstel en van sy persoonlike besittings in die teatermuseum uitgestal.[56] ’n Repetisielokaal in die beroemde Waganowa-akademie is na hom genoem.[56] In 2015 is sy naam in die Legacy Walk in Chicago, Illinois, opgeneem.[59]

By die Paryse Operaballet is daar ’n tradisie om elke 10 jaar ’n dansaand te ere van Nureyev te hou. Dit is reeds op 20 Maart 2003 en 6 Maart 2013 gehou, want hy het in Maart verjaar.[60]

Die skrywer Colum McCann het ’n roman oor Nureyev se lewe geskryf met die titel Dancer. Dit is in 2003 gepubliseer.

Resensies

[wysig | wysig bron]

Filmografie

[wysig | wysig bron]

Rolprente, televisie en blyspele

[wysig | wysig bron]

In 1962 het Nureyev sy rolprentdebuut gemaak in ’n filmweergawe van Les Sylphides. Hy het teen ’n rolprentloopbaan besluit om in 1968 in die Nederlandse Nasionale Ballet met moderne danse te werk.

In 1972 het sir Robert Helpmann hom genooi om deur Australië te toer met Nureyev se produksie van Don Quixote. Die rolprentweergawe (1973) is deur Nureyev en Helpman geregisseer en het Nureyev in die rol van Basilio en Helpmann as Don Quixote.

In 1977 het hy die rol van Rudolph Valentino vertolk in Ken Russell se Valentino.

In 1978 het hy as gaskunstenaar verskyn in die TV-reeks The Muppet Show,[61] waar hy in ’n parodie met die naam "Swine Lake" gedans het, in ’n sauna "Baby, It's Cold Outside" in ’n duet saam met Miss Piggy gesing het en in die finale, "Top Hat, White Tie and Tails", gesing en geklopdans het.[62]

In 1983 het hy ’n niedansende rol in die prent Exposed saam met Nastassja Kinski gehad.

In 1989 het hy 24 weke lank deur Amerika en Kanada getoer met ’n nuwe weergawe van die Broadway-musiekblyspel The King and I.

Dokumentêre prente

[wysig | wysig bron]
  • Rudolf Noureev exercising at the barre, 21 Desember 1970.
  • Nureyev, dokumentêr met Nureyev deur Thames Television, 1981.
  • Nureyev: From Russia With Love, dokumentêr deur John Bridcut, 2007.
  • Rudolf Nureyev – Dance to Freedom, deur Richard Curson Smith, 2015.
  • Rudolf Nureev. The Island of his Dream ((ru) Рудольф Нуреев. Остров его мечты; Rudolf Nureyev. Ostrof jewo metsjti), deur Ewgenija Tirdatowa, 2016.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Lord of the dance – Rudolf Nureyev at the National Film Theatre, London, 1-31 January 2003, deur John Percival, The Independent, 26 Desember 2002.
  2. ↑ A Couture Worthy Ode to la Mode of the Original Lord of the Dance: *RUDOLF NUREYEV A Life in Dance*, review, FashionTribes.com, 29 Augustus 2012.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Rudolf Nureyev, Charismatic Dancer Who Gave Fire to Ballet's Image, Dies at 54, deur Jack Anderson, The Independent, 7 Januarie 1993.
  4. ↑ (fr) Rudolf Noureev exercising at the barre, 21 Desember 1970, site INA (4 min 13).
  5. ↑ Philippe Noisette, (fr) « Que reste-t-il de Noureev ? », Les Échos, 1 Maart 2013.
  6. ↑ Rudolf Nureyev's Choreographies, amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting
  7. ↑ (fr) Benjamin Millepied, le pari de Stéphane Lissner, Paris Match, 26 Januarie 2013.
  8. ↑ Bridcut, John (17 September 2007). "The KGB's long war against Rudolf Nureyev" (in Engels). Londen: The Telegraph. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Junie 2019. Besoek op 22 Mei 2010.
  9. ↑ "Amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting". www.nureyev.org.
  10. ↑ "- Официальный сайт Фонда Рудольф Нуреев". rudolfnureyev.ru (in Russies). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2019.
  11. ↑ Amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting: kort biografie
  12. ↑ "Rudolf Nureyev IBC – biografie". nureyevibc.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Julie 2016. Besoek op 17 Julie 2017.
  13. ↑ Frazier, Ian (2010). Travels in Siberia. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-1-4299-6431-9.
  14. ↑ "О Рудольфе Нурееве". nureev-film.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2016. Besoek op 17 Julie 2017.
  15. ↑ "Rudolf Nureyev Biography". biography.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Februarie 2019.
  16. ↑ Rudolf Nureyev – Biography – 3 Years In The Kirov Theatre, Amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 John Bridcut, Nureyev: From Russia With Love, BBC, 2007.
  18. ↑ "Amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting". www.nureyev.org.
  19. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.147
  20. ↑ Richard Curson Smith, Rudolf Nureyev – Dance To Freedom, BBC, 2015.
  21. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.152
  22. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.151
  23. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.161
  24. ↑ "The girl who led Nureyev to defect". The Australian (in Engels). 14 Desember 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Januarie 2020.
  25. ↑ Soutar, Carolyn (2006). The Real Nureyev. St. Martin's Press. ISBN 0-312-34097-4.
  26. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.426
  27. ↑ "Mémoires d'étoiles, Yvette Chauviré – Lieurac.com". lieurac.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Maart 2018.
  28. ↑ 28,0 28,1 Michael Gard (2006). Men who Dance: Aesthetics, Athletics & the Art of Masculinity, New York, Peter Lang Publishing Inc., p. 65.
  29. ↑ Sir John Tooley – Nureyev's influence on the development of Ballet in the West, amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting.
  30. ↑ Mikhail Baryshnikov, biografie, webtuiste van die Kennedysentrum.
  31. ↑ Rudolf Nureyev's childhood in Russia, aanhaling van Rudolf Nureyev, amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting.
  32. ↑ Il était danseur comme les autres. C'est formidable d'avoir 19 sur 20. C'est très rare d'avoir 20 sur 20. Mais, d'avoir 21 sur 20, c'est encore beaucoup plus rare. Et ça, c'était le cas de Noureev. » (Pierre Bergé se oorspronklike aanhaling).
  33. ↑ (fr) "The Lord of the Dance, Rudolf Nureyev died this evening" aankondiging deur Christine Ockrent, "Le soir", 6 Januarie 1993 op France 3
  34. ↑ « Rudolf Noureev était un TGV. » (Manuel Legris se oorspronklike aanhaling).
  35. ↑ La Danse: The Paris Opera Ballets, dokumentêr deur Frederick Wiseman, 2009.
  36. ↑ (fr) Rudolf Noureev, danseur et chorégraphe Geargiveer 19 Januarie 2015 op Wayback Machine, resensie deur Kader Belarbi, 6 November 2013, webtuiste van die Théâtre du Capitol, Parys
  37. ↑ Mikhail Baryshnikov about Rudolf Nureyev, onderhoud met Mikhail Baryshnikov verfilm deur David Makhateli by Le Palais des Congrès in Mei 2013, D&D Art Productions
  38. ↑ 38,0 38,1 "1961 – Nureyev defects to the West" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Februarie 2019. Besoek op 24 Maart 2014.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Ezard, John; Soutar, Carolyn (30 Januarie 2003). "Nureyev and me". The Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2020.
  40. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.436
  41. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, pp.339–340
  42. ↑ 42,0 42,1 Charles Jude Artistic Director for the Bordeaux National Opera, amptelike webtuiste, Rudolf Nureyev-stigting
  43. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.133
  44. ↑ 44,0 44,1 Bentley, Toni (2 Desember 2007). "Nureyev: The Life – Julie Kavanagh – Book Review". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Junie 2019.
  45. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.370
  46. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.369
  47. ↑ Acocella, Joan (8 Oktober 2007). "Wild Thing". The New Yorker (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Mei 2020. Besoek op 23 Augustus 2015.
  48. ↑ Soutar, Carolyn (27 Desember 2005). The Real Nureyev: An Intimate Memoir of Ballet's Greatest Hero (in English). 175 Fifth Avenue, New York, NY 10010: Thomas Dunne Books. p. 84. ISBN 978-0-312-34097-1. Besoek op 21 Januarie 2016.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link) AS1-onderhoud: plek (link)
  49. ↑ 49,0 49,1 Kavanagh, Julie Nureyev: The Life (2007) ISBN 978-0-375-40513-6
  50. ↑ The Canadian Press (30 November 2009). "TV dance-winner Archambault tackles Nureyev – Arts & Entertainment – CBC News" (in Engels). Cbc.ca. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2013. Besoek op 3 Mei 2012.
  51. ↑ "Literary Review" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2015. Besoek op 13 Maart 2009.
  52. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.407
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 53,3 "Nureyev Did Have AIDS, His Doctor Confirms". The New York Times (in Engels). John Rockwell. 16 Januarie 1993. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 September 2018. Besoek op 18 September 2011.
  54. ↑ 54,0 54,1 Yaroslav Sedov. Russian Life. Montpelier: Jan/Feb 2006. Vol. 49, Iss. 1; p. 49
  55. ↑ "Rudolf Nureyev Foundation official website". Besoek op 18 Januarie 2011.
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Watson, P., Nureyev: A Biography, p.455
  57. ↑ John Rockwell (13 Januarie 1993). "Rudolf Nureyev Eulogized And Buried in Paris Suburb". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Augustus 2018. Besoek op 5 Desember 2009.
  58. ↑ Watson, P., Nureyev: A Biography, p.457
  59. ↑ "Legacy Walk unveils five new bronze memorial plaques – 2342 – Gay Lesbian Bi Trans News – Windy City Times" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2020.
  60. ↑ Tribute to Rudolf Nureyev – Ballet de l'Opéra de Paris (2012–2013 season), Homage to Rudolf Noureev, ballet director Brigitte Lefèvre explains why
  61. ↑ Garlen, Jennifer C.; Graham, Anissa M. (2009). Kermit Culture: Critical Perspectives on Jim Henson's Muppets. McFarland & Company. p. 218. ISBN 0-7864-4259-X.
  62. ↑ McKim, D. W.; Brian Henson. "Muppet Central Guides – The Muppet Show: Rudolf Nureyev" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Maart 2019. Besoek op 19 Julie 2009.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]

Bronne

[wysig | wysig bron]