Sviatoslav Richter

Sviatoslav Richter
Sviatoslav Richter
Agtergrondinligting
Gebore(1915-03-20)20 Maart 1915
Zhytomyr, Oekraïne
Sterf1 Augustus 1997 (op 82)
Moskou, Rusland
Beroep(e)pianis

Sviatoslav Teofilovich Richter (20 Maart 1915, Zhytomyr, Oekraïne – 1 Augustus 1997 in Moskou) was 'n Sowjetse pianis van Russies-Duitse afkoms, wie algemeen beskou word as een van die grootste pianiste van die 20ste eeu.[1][2]

Hy is bekend vir die diepte van sy interpretasies, sy virtuose tegniek, en sy ontsagwekkende repertoire.[3]

Loopbaan

[wysig | wysig bron]

In 1986 het Richter 'n toer van ses maande deur Siberië onderneem met sy geliefde Yamahaklavier, en ongeveer 150 uitvoerings gegee. Partymaal het hy in klein dorpies opgetree wat nie eers 'n konsertsaal gehad het nie. Daar word gesê dat die lede van die gehoor, wat nog nooit klassieke musiek gehoor het nie, na een so 'n konsert in die middel van die saal bymekaargekom het en van kant tot kant begin swaai het ten einde die opvoerder te vier.[4]Daar word ook gesê dat Richter in sy laaste jare oorweeg het om gratis konserte te gee (alhoewel hy eintlik nooit so gedoen het)[5] 'n Staaltjie illustreer Richer se benadering tot opvoerings tydens die laaste dekade van sy lewe goed; na die lees van 'n biografie van Karel die Grote (Richter was 'n gretige, oftewel 'n ywerige leser), het hy aan sy sekretaris opdrag gegee om 'n telegram te stuur na die direkteur van die teater in Aken, (welke Richter se gunsteling residensiële stad was, en ook die plek is waar hy begrawe is) waarin hy gekonstateer het: "Die Maestro het 'n biografie van Karel die Grote gelees, en sal daarvan hou om in Aquisgrana (Aken) se speel", en die opvoering het ook toe inderdaad kort daarna in Aken plaasgevind.[6]

Richter het tot en met 1995 van die mees veeleisende stukke in die klavierrepertoire opgevoer, insluitende Maurice Ravel se Miroirs siklus, Sergei Prokofiëf se Tweede Sonata, en Chopin se études en Ballade No. 4.[7][8]Richter se laaste orkestrale opvoering waarvan daar 'n opname gemaak was, was 'n opvoering van drie van Mozart se konserte in 1994 saam met die Japannese Shinsei Simfonie Orkes, met sy ou vriend Rudolf Barshai as die dirigent.[9]Richter se laaste opvoering was tydens 'n private aangeleentheid in Lübeck, Duitsland op 30 Maart 1995. Die program het bestaan uit twee van Haydn se sonatas en Max Reger se Variasies en Fuga op 'n tema van Beethoven, 'n stuk vir twee klaviere, wat Richer opgevoer het saam met die pianis Andreas Lucewicz.[10]Richter het op 1 Augustus 1997 op die ouderdom van 82 gesterf aan 'n hartaanval in die Sentrale Kliniese Hospitaal in Moskou. Hy was in sy laaste dae depressief omdat hy nie kon speel nie, wat op sy beurt veroorsaak is deur veranderinge in sy gehoor wat sy persepsie van toonhoogte aangetas het.[11]Hy was tydens sy dood besig met 'n repetisie van Franz Schubert se Fünf Klavierstücke, D. 459.[12]

Repertorium

[wysig | wysig bron]

Richer het eenmaal gestel dat, "My repertoire bestaan uit ongeveer tagtig verskillende programme, welke nie kamermusiekstukke insluit nie."[13]Sy repertoire het gestrek vanaf Georg Friedrich Händel en Bach tot Szymanowski, Berg, Webern, Stravinski, Bartók, Hindemith, Britten, en laastens Gershwin.

Richter het onverpoosd daaraan gewerk om nuwe stukke aan te leer. Hy het byvoorbeeld in die laat 1980's Johannes Brahms se Paganini en Händel variasies; in die 1990's verskeie van Claude Debussy se études en stukke deur Gershwin; en werke deur Bach en Mozart; aangeleer, welke hy nie voorheen ingesluit het in sy programme nie. Die werke wat sentraal tot sy repertoire gestaan het was die werke van Schubert, Schumann, Beethoven, J. S. Bach, Chopin, Liszt, Prokofiëf en Debussy.[14] Daar word gese dat hy die tweede boek van Bach se Das wohltemperierte Klavier geleer en gememoriseer het in een maand.[15]Hy het die premiere gegee van Prokofiëf se Sonata No. 7, wat hy in slegs vier dae aangeleer het, asook No. 9, wat deur Prokofiëf aan Richter opgedra was. Behalwe vir sy sololoopbaan, het hy ook kamermusiek opgevoer met vennote soos Mstislav Rostropovich, Rudolf Barshai, David Oistrakh, Oleg Kagan, Yuri Bashmet, Natalia Gutman, Zoltán Kocsis, Elisabeth Leonskaja, Benjamin Britten, en lede van die Borodin Kwartet. Richter het ook dikwels sangers soos Dietrich Fischer-Dieskau, Peter Schreier, Galina Pisarenko en sy vrou en artistiese metgesel Nina Dorliak begelei.[16]Richter het ook die premiere van Prokofiëf se Simfonie-Konsert vir tjello en orkes gedirigeer. Dit was sy enigste optrede as dirigent. Die solis was Rostropovich, een wie die werk opgedra is. Prokofiëf het ook sy 1949 Tjello Sonata in C vir Rostropovich geskryf, en hy en Richter het die eerste opvoering daarvan in 1950 gegee. Richter was self ook 'n begaanbare tjellis, en Rostropovich 'n goeie pianis, en tydens een konsert in Moskou waartydens hy Rostropovich begelei het op die klavier, het hul instrumente uitgereil vir dele van die program.{sitasie word benodig]

Benadering tot opvoerings

[wysig | wysig bron]

Richter het sy benadering tot opvoerings as volg verduidelik: "Die interpreteerder is eintlik regtig 'n eksekutant, wat die komponis se wense tot op die letter uitvoer. Hy voeg nie iets by wat nie reeds aanwesig is in die werk nie. Indien hy begaafd is, laat hy ons toe om 'n kykie te kry omtrent die waarhede [en geheime] van die werk- welke opsigself 'n geniale ding is, en wat gereflekteer word in hom. Die opvoerder moet nie die musiek domineer nie, maar moet ook nie daarin oplos nie."[17]Of, soortgelyk: "Ek is nie 'n totale idioot nie, maar ek het geen talent vir dinkwerk nie- òf te wyte aan swakheid, óf aan luiheid. Ek weet net hoe om te reflekteer: Ek is 'n spieël...Logika bestaan nie vir my nie. Ek dryf op die golwe van kuns en die lewe, en ek weet nie rêrig ooit hoe om te onderskei betreffende wat aand die een behoort en wat aan die ander behoort nie, en wat gemeenskaplik is aan beide nie. Die lewe ontvou vir my soos 'n teater wat 'n opeenvolging van ietwat onwerklike sentimente aanbied; terwyl die dinge van die kuns werklik is aan my en reguit na my hart gaan.[18]

Richter se geloof dat musikante "die komponis se wense tot op die letter moet uitvoer", het daartoe gelei dat hy krities was van andere en, baie dikwels, homself.[19]Nadat hy 'n opvoering van Murray Perahia bygewoon het, waartydens Perahia Chopin se Derde Klaviersonata opgevoer het sonder om die eerste beweging se herhaling te speel of the observeer, het Richter hom daarna gevra om die weglating te verduidelik.[20]

Op soortgelyke wyse, nadat Richter besef het dat hy al vir dekades 'n verkeerde noot in Bach se Italiaanse Konsert speel, het hy daarop aangedring dat die volgende vrywaring/verskoning en/of apologie gedruk word op enige CD wat 'n opvoering daarvan bevat: 'Sviatoslav Richter het nou net besef dat, tot sy innigste spyt, hy altyd 'n fout gemaak het in die derde deel voor die einde van die tweede deel van die 'Italiaanse Konsert'. Eintlik, deur die loop van 40 jaar- en geen musikant of tegnici het dit al ooit aan hom uitgewys nie- het hy deur al die jare F# gespeel eerder as 'F'. Dieselfde fout kan gevind word in die vorige opname wat deur Maestro Richter in die vyftigs gemaak is'[21]

Opnames

[wysig | wysig bron]

Ten spyte van sy groot diskografie, het Richter nie van die opnameproses gehou nie,[22]en die meeste van sy opnames is derhalwe lewendige opnames. Derhalwe word sy opvoerings vanaf Moskou (1948), Warskou (1954 en 1972), Sofia (1958), New York Stad (1960), Leipzig (1963), Aldeburgh (veelvuldige jare), la Grange de Meslay naby Tours (veelvuldige jare), Praag (veelvuldige jare), Salzburg (1977), en Amsterdam (1986), beskou as van die beste dokumentêre bewyse van sy speelwerk. So ook is ander lewendige opnames wat gedurende sy leeftyd gemaak is en sedert sy dood op plate etikette soos insluitende Music & Arts, BBC Legends, Philips, Russia Revelation, Parnassus, en Ankh Productions beskikbaar is van sy beste werk.

Ander krities bekroonde lewendige opnames deur Richter sluit opvoerings van Scriabin se geselekteerde études in, asook sy preludes en sonates (veelvuldige opvoerings), Schumann se C majeur Fantasie (veelvuldige opvoerings), Beethoven se 'Appassionata' Sonate (Moskou, 1960), Schubert se B-mol Sonate (veelvuldige opvoerings), Ravel se Miroirs (Praag, 1965), Liszt se B-mineur Sonate (veelvuldige kere, 1965–66), Beethoven se Hammerklavier Sonate (veelvuldige opvoerings, 1975) en geselekteerde preludes deur Rachmaninoff (veelvuldige opvoerings) en Debussy (veelvuldige opvoerings).[23]

Ten spyte van sy haat vir die studio, het Richter die opnameproses baie ernstig opgeneem. [24] Hy het byvoorbeeld, na 'n lang opnamesessie van Schubert se Wanderer Fantasie, waarvoor hy 'n Bösendorfer klavier gebruik het, na die kassette geluister, en ontevrede met die opvoering, aan die ingenieur gesê "Wel, ek dink ons sal dit in elk geval op die Steinway moet oordoen".[25]Hy het op soortgelyke wyse gedurende 'n opnamesessie van Schumann se Toccata, verkies om die stuk(wat Schumann homself beskou het as "van die mees ingewikkelde stukke ooit geskryf".)[26] sewe maal in 'n ry te speel, sonder om enige breek te neem, ten einde die spontaneïteit van sy interpretasie te behou. [sitasie word benodig]

Volgens Falk Schwartz en John Berrie se 1983 artikel "Sviatoslav Richter – A Discography",[27] het Richter in die 1970's sy bedoeling aangekondig om sy algehele solo repertoire "on some 50 discs" op te neem. Hierdie Richter projek het egter nie die lig gesien nie, maar twaalf langspeelplate se opnames was egter gedruk tussen 1970 en 1973, en was gevolglik heruitgereik (in CD formaat) deur Olympia (verskeie komponiste, 10 CDs) enRCA (Bach se Das Wohlemtepierte Klavier).

In 1961 het Richter se opnames van Brahms se Klavierkonsert No. 2 saam met Erich Leinsdorf en die Chicago Simfonieorkes die Grammy toekenning gewen vir die Beste Klassieke Opvoering- Concerto of Instrumentale Solis. Die opname word steeds beskou as 'n baken (ten spyte van Richter se ontevredenheid daarmee),[28] van die studio opnameproses, sowel as sy studio opnames van Schubert se Wanderer Fantasie, Liszt se Twee Klavierconcertos, Rachmaninoff se Tweede Klavierconcerto en Schumann se Toccata, onder vele ander.[29]

Toekennings en pryse

[wysig | wysig bron]
  • Stalinprys (1950);
  • Die Mense se Kunstenaar van die RSFSR (1955);
  • Grammytoekenning (1960);
  • Leninprys (1961);
  • Die Mense se Kunstenaar van die USSR (1961);
  • Robert Schumannprys van die Stad van Zwickau (1968);
  • Honorêre Doktor van die Universiteit van Strasbourg (1977);
  • Léonie Sonning Musiekprys (1986; Denemarke);
  • Held van Sosialistiese Arbeid (1975);
  • Drie Ordes van Lenin (1965, 1975, 1985);
  • Orde van die Oktoberrevolusie (1980);
  • Glinka Staatsprys van die RSFSR (1987) – vir konsertprogramme in 1986, opgevoer in die stede van Siberië en die Verre Ooste;
  • Orde van Verdienstelikheid vir die Vaderland, 4de Klas (1995);
  • Russiese Federasie Staatsprys (1996);
  • Kommandeur van die Orde van Kunste en Lettere (Frankryk);
  • Doktor van musiek, honoris causa Oxford Universiteit;[30]
  • Ingestem in die Gramophone Hall of Fame in 2012;[31]
  • 'n Kleiner planeet, '9014 Svyatorichter', is vernoem na hom.[32]

In rolprente

[wysig | wysig bron]
  • Richter het in die rol van Liszt verskyn in 'n 1952 Sowjet rolprent genaamd Kompozitor Glinka (Russies: Композитор Глинка).

Onvergeetlike sêgoed oor Richter

[wysig | wysig bron]

The Italiaanse kritikus Piero Rattalino het al gesê dat die enigste pianiste wat vergelykbaar is aan Richter in die geskiedenis van KLavieropvoerings, Franz Liszt and Ferruccio Busoni was.[33]

Glenn Gould het Richter "een van die kragtigste kommunikeerders wat die wêreld van musiek geproduseer het in ons tyd" genoem.[34]

Nathan Milstein het Richter in sy memoires "From Russia to the West" as volg beskryf: "Richter was sekerlik 'n wonderbaarlike pianis maar nie so wonderbaarlik as wat hy uitgemaak word nie. Sy musiek was te droog vir my. In Richter se interpretasie van Ravel se Jeux d'eau hoor jy gevriesde ysblokkies in pleks van vloeiende water.".[35]

Van Cliburn het in 1958 'n Richter opvoering in die Sowjet Unie bygewoon en na bewering gehuil gedurende die opvoering, en op sy terugkeer na die VSA, Richter se speelwerk as "die mees kragtigste klavierspel wat ek al ooit gehoor het." beskryf.[36]

Arthur Rubinstein het sy eerste blootstelling aan Richter soos volg beskryf: " Dit was regtig nie iets buitengewoons nie. Toe, op 'n sekere punt, het ek begin kennis neem daarvan dat my oë klam begin raak: met trane wat van my wange rol.".[37]

Heinrich Neuhaus het Richter soos volg beskryf: "Sy buitengewone vermoë om die geheel te snap, en op dieselfde tyd geen van die kleinste details van 'n komposisie te mis nie is vergelykbaar met 'n arend wat van sy groot hoogte af so ver kan sien as die horison, en tog die kleisnte detail uit die landskap kan eien.".[38]

Dmitri Sjostakowitsj het soos volg oor Richter geskryf: "Richter is 'n buitengewone fenomeen. Die enormiteit van sy talent boei jou, en laat jou steier. Al die geheime van musikale kuns is toeganklik aan hom."[39]

Vladimir Sofronitsky het geproklameer dat Richter 'n "genie" was, wat Richter laat antwoord het dat Sofronitsky 'n "god" was.".[40]

Vladimir Horowitz het gesê: "Van die Russiese pianiste, hou ek net van een, Richter.".[41]

Pierre Boulez het van Richter geskryf: "Sy persoonlikheid was groter as die moontlikhede wat hom aangebied is deur die klavier, wyer as die einste begrip van algehele bemeestering van die instrument.".[42]

Marlene Dietrich, Richter se vriendin, het in haar biografie geskryf: "Een aand het die gehoor rondom hom gesit op die verhoog. Terwyl hy 'n stuk gespeel het, het 'n vrou direk agter hom geval en op die plek gesterf. Sy was by die saal uitgedra. Ek was op diepsinnige wyse beïndruk deur die insident, en het aan myself gedink: 'Wat 'n benydenswaardige lot, om te sterf terwyl Richter speel! Wat 'n sterk gevoel vir die musiek moes hierdie vrou gehad het toe sy haar laaste lewe uitgeblaas het!' Maar Richter het nie haar mening gedeel nie, hy was strak en geskud".

Gramophone kritikus Bryce Morrison het Richter soos volg beskryf: "Idiosinkraties, eenvoudig van spraak, heroïes, gereserveerd, liries, virtuoos en miskien bo dit alles, op diepgaande wyse enigmaties, Sviatoslav Richter bly een van die grootste rekreatiewe kunstenaars van alle tye.".[43]

Onvergeetlike sêgoed deur Richter

[wysig | wysig bron]

By die aanluister van Bach: "Dit doen nie skade om van tyd tot tyd na Bach te luister nie, selfs indien dit slegs gedoen word vanuit 'n higiëniese standpunt."[44]

Oor Scriabin: "Scriabin [se musiek] is nie die soort komponis wat jy sal beskou as jou daaglikse brood nie, maar dit is 'n sterk likeur waarop jy van tyd tot tyd dronk kan word, 'n poëtiese dwelm, 'n kristal wat maklik gebreek word.".[45]

Op die kies van klein venues vir opvoerings: "Sit 'n klein klavier in 'n trok en ry uit op landelike paaie; neem jou tyd om nuwe areas te ontdek; stop op 'n mooi plekkie waar daar 'n goeie kerk is; tel die klavier van die trok af op; en vertel die inwoners daarvan; gee 'n konsert; bied blomme aan die mense aan wat so vriendelik was om by te woon; en verlaat die plekkie.".[46]

Op sy plan om sonder 'n fooi op te tree: "Musiek moet gegee word aan diè wat lief is daarvoor. Ek wil gratis konserte gee; dit is die antwoord.".[47]

Op Neuhaus: "Ek het baie van hom geleer, alhoewel hy aanhou sê het dat daar niks was wat ek van hom kon leer nie. Musiek word geskryf om gespeel te word en om na geluister te word en dit het nog altyd daarin geslaag om sonder woorde oor die weg te kom...Dit was presies die geval gewees met Heinrich Neuhaus. In sy teenwoordigheid was ek amper gereduseer tot totale stilte. Dit was 'n baie goeie ding gewees, aangesien dit beteken het dat ons uitsluitlik kon konsentreer op die musiek. Bo alles, het hy my die betekenis van stilte geleer en die betekenis van sang. Hy het gesê dat ek verskriklik hardkoppig was en slegs wou doen wat ek wou doen. Dit is waar dat ek slegs ooit wou gespeel het wat ek wou speel. En dus het hy my gelos om te doen soos ek goeddink.".[48]

Oor sy spel: "...Ek speel nie vir die gehoor nie, ek speel vir myself, en indien ek enige genot daaruit kry, is die gehoor ook tevrede.".[49]

Nadat hy 'n bietjie van Haydn se musiek vir 'n televisieprogram gespeel het tydens sy toer in die VSA, het Richter gesê, na vele aanmoedigings deur die onderhoudvoerder en ook verleentheid aan sy kant: "daai Haydn was beter as Mozart".

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Wigler, Stephen (11 Februarie 1996). "Richter se genialiteit wek steeds heldeverering op. Aanhaling vryelik na Afrikaans vertaal. Tuned up: Twee nuwe versamelings is superieur tot laas jaar se 21-CD saluut aan die pianis van Philips Records". Aanhaling vryelik na Afrikaans vertaal. The Baltimore Sun. Besoek op 31 Oktober 2017.
  2. ↑ Jean-Pierre Thiollet, 88 notes pour piano solo, "Solo nec plus ultra", Neva Editions, 2015, p.50. ISBN 978 2 3505 5192 0.
  3. ↑ Mellor, David. "The genius of Sviatoslav Richter". Classic FM. Besoek op 31 Oktober 2017.
  4. ↑ Transsiberian Express, Le Monde de la musique, Mei 1989.
  5. ↑ Kevin Bazzana – Sviatoslav Richter (1915–1997); Bruno Monsaingeon: Introduction to Sviatoslav Richter – Notebooks and Conversations p. XX.
  6. ↑ Piero Rattalino, Sviatoslav Richter – Il Visionario.
  7. ↑ "Sviatoslav Richter Recital, Museo Del Prado, Madrid". Sviatoslav Richter Chronology. trovar.com. 16 Februarie 1995. Opgespoor op 2007-09-08.
  8. ↑ "Sviatoslav Richter Recital, Santuario de la Bien Aparecida, Santander, Spain". Sviatoslav Richter Chronology. trovar.com. 18 Januarie 1995. Opgespoor op 2007-09-08.
  9. ↑ http://www.trovar.com/str/dates/a1994.html
  10. ↑ Sviatoslav Richter Chronology – 1995
  11. ↑ Monsaingeon
  12. ↑ Richter International Piano Competition
  13. ↑ Monsaingeon, bl. 143
  14. ↑ Monsaingeon, bl. 383–406.
  15. ↑ Monsaingeon, Bl. 48
  16. ↑ Monsaingeon bl. 413
  17. ↑ Monsaingeon bl 153
  18. ↑ Mervyn Horder (Mei 1994). "A Richter Rehearsal at the Barbican,". Contemporary Review. Opgespoor op 2007-09-08.
  19. ↑ Monsaingeon, bl. 153
  20. ↑ Monsaingeon, bl. 313 ("When I asked him why he didn't do the repeat of the exposition in the B minor Sonata, he seemed surprised and exclaimed 'But no one does it'".).
  21. ↑ Richter se kommentaar op die binneblad van die Stradivarius CD 33323
  22. ↑ Falk Schwartz & John Berrie, Sviatoslav Richter – A Discography, Recorded Sound, Julie 1983 ("[Richter] het aanhoudend gesê dat hy nie van die onpamestudio hou nie").
  23. ↑ "Review Digest for Performances by Sviatoslav Richter". ClassicsToday. Opgespoor 2007-09-08.
  24. ↑ Falk Schwartz & John Berrie, Sviatoslav Richter – A Discography, Recorded Sound, Julie 1983.
  25. ↑ Arnold, Sue (2001-03-11). "I've already found my programme of the year – all five hours of it". The Guardian. Londen. Opgespoor 2010-05-24.
  26. ↑ Robert Schumann se korrespondensie, omtrent 1832
  27. ↑ Opgeneemde klank, Julie 1983.
  28. ↑ Bruno Monsaingeon, Sviatoslav Richter – Notebooks and Conversations, bl. 108 ("Daar was ook die opname van Brahms se Tweede Concerto saam met Erich Leinsdorf, een van my slegste opnames, alhoewel mense dit steeds aanprys. Ek kan dit egter nie vat nie.")
  29. ↑ Sien, byvoorbeeld www.classicstoday.com
  30. ↑ http://www.trovar.com/str/dates/OXFORD.htm.
  31. ↑ "Sviatoslav Richter (pianist)". Gramophone. Opgespoor op 12 April 2012.
  32. ↑ Schmadel, Lutz D. (2003). Dictionary of Minor Planet Names (5de uitgawe.). New York: Springer Verlag. bl. 675. ISBN 3-540-00238-3.>
  33. ↑ See Piero Rattalino, Pianisti e Fortisti, Il terzo Uomo ("How many pianists can claim today to be at [Richter's] level? How many are his peers, in the whole history of piano playing? Although I may appear unduly selective, only two names come to mind: Franz Liszt and Feruccio Busoni. The first was born in 1811; the second in 1866, fifty-one years later. And Richter was born in 1915, forty-nine years after Busoni.).
  34. ↑ Bruno Monsaingeon, The Enigma (film biography of Richter).
  35. ↑ Milstein, Nathan. From Russia to the West the musical memoirs and reminiscences of Nathan Milstein. New York: H. Holt, 1990. bl. 222
  36. ↑ "Year in Review — Arts & Culture". CNN. Geargiveer van die oorspronklike op 2008-12-19.
  37. ↑ Bruno Monsaingeon, The Enigma (film biografie van Richter).
  38. ↑ Portrait of an Artist, by Heinrich Neuhaus, available at http://www.trovar.com/str/neuhaus.htm
  39. ↑ Voorwoord tot V.I. Delson, Sviatoslav Richter, Moskou 1961, gedeeltelike vertaling beskikbaar by "Archived copy". Geargiveer van die oorspronklike op 2008-07-20. Opgespoor op 2013-11-23.CS1 maint: Geargiveerde kopie as titel (skakel)
  40. ↑ Vladimir Sofronitsky Geargiveer 2010-07-15 at the Wayback Machine
  41. ↑ Harold C. Schonberg, Horowitz – His Life and Music, Simon & Schuster, 1992.
  42. ↑ Die Musiekkamer, Richter International Piano Competition
  43. ↑ Bryce Morrison, Gramophone review of Sviatoslav Richter's Schumann EMI CD 62961.
  44. ↑ Monsaingeon bl. 162
  45. ↑ Monsaingeon bl 267
  46. ↑ Alain Lompech – A Free Spirit Among Artists, A Protean Pianist, Notes to Richter Performs Beethoven, Philips 438 624–2.
  47. ↑ Bruno Monsaingeon: Introduction to Sviatoslav Richter – Notebooks and Conversations p. XX.
  48. ↑ Monsaingeon Bl 28/9
  49. ↑ Monsaingeon bl 61

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]