Transkei

Transkei
Republic of Transkei
iRiphabliki yeTranskei

← 1976 – 1994 →
Vlag Wapen
Leuse: iMbumba yaManyama Xhosa vir Eendrag Maak Mag
Volkslied: Nkosi Sikelel' iAfrika Xhosa vir God seën Afrika
Ligging of Transkei Ligging van Transkei in Suid-Afrika
Hoofstad	Mthatha (voorheen Umtata)
Taal/Tale	Xhosa (amptelik) -Suid-Sotho en Engelse vertalings verlang om wette te proklameer Afrikaans toegelaat in administrasie en wetgewer
Regering	Republiek
President	Kaiser Matanzima (1976–1987)
	Bantu Holomisa (1987–1994)
Wetgewer	Parlement
Historiese tydperk	Apartheid
- Stigting	26 Oktober 1976
- Weer ingelyf in Suid-Afrika	27 April 1994
Oppervlakte
- 1994	45 000 km^2 17 375 sq mi
Bevolking
- 1994 skatting	2 400 000
Digtheid	53,3 /km²  138,1 /sq mi
Geldeenheid	Suid-Afrikaanse Rand

Die voormalige Transkei was die eerste en grootste van die voormalige onafhanklike Swart tuislande (Bantoestans), wat onder die bewind van die Nasionale Party geskep is, met 'n oppervlak van 38 712 vierkante kilometer en 3,2 miljoen inwoners. Die gebied is sedert die 15de eeu die historiese tuisland van die Xhosa- en Pondo-stamme, en in 1989 het naastenby die helfte van die Xhosas in Suid-Afrika in die Transkei gewoon.

Transkei het uit die gebiede Fingoland, Tembuland, Griekwaland-Oos, Pondoland en Galekaland bestaan. Die hoofstad was Umtata (die huidige Mthatha), wat in 1879 gestig is, met sowat 50 000 inwoners, en die enigste seehawe Port St. Johns.

Die gebied staan bekend vir sy verruklike natuurtonele, veral langs die Wildekus, 'n subtropiese kusstreek met 'n lengte van sowat 280 kilometer. Oud-president Nelson Mandela was 'n boorling van Mvezo, 'n dorpie in Transkei.

Geskiedenis

Topografiese kaart van die Transkei

Onder die Britse koloniale bewind is Transkei sedert die 19de eeu deur 'n aantal rade van inheemse stamhoofde geregeer. Hierdie rade is in 1931 in 'n Algemene Raad onder voorsitterskap van 'n Blanke amptenaar verenig. In 1951 is ook streeksrade in die lewe geroep, en in 1956 vervang 'n Gebiedsraad van alle Xhosas die Algemene Raad.

Transkei was sedert die jaar 1963 selfregerend en het op 26 Oktober 1976 formeel onafhanklik geword, alhoewel die nuwe staat nie deur ander lande behalwe Suid-Afrika erken is nie. Die Verenigde Nasies en die Organisasie vir Afrika-eenheid het die onafhanklikheidsverklaring skerp veroordeel. Hulle het die Suid-Afrikaanse regering ook daarvan beskuldig dat die grense tussen Transkei en Lesotho opsetlik gesluit is.

In 1977 het Transkei en Suid-Afrika in 'n ernstige geskil oor die gebied Oos-Griekwaland geraak, wat deur Transkei opgeëis is. Op 10 April 1978 het Transkei selfs sy diplomatieke betrekkinge met die Republiek van Suid-Afrika verbreek, nadat Oos-Griekwaland nie aan Transkei afgestaan is nie en by die Suid-Afrikaanse provinsie Natal ingelyf is.

In 1987 het Bantu Holomisa ná 'n militêre staatsgreep Kaizer Daliwonga Matanzima as staatshoof vervang. Ná die eerste demokratiese Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994, is die Transkei heringelyf by die Republiek van Suid-Afrika. Dit is sedertdien die oostelike deel van die provinsie Oos-Kaap.

Landskap

Uitsig oor die landskap in Transkei

Transkei kan in 3 landskapstreke verdeel word, naamlik die kusvlakte, die binnelandse plato en die Drakensberghoogland. Die kuslyn is meer as 250 km lank en die aangrensende vlakte bestaan uit 'n smal strook van sowat 50 km breed wat tot ongeveer 460 m bo seespieël lê. Die binnelandse plato beslaan die grootste gedeelte van Transkei en is heuwelagtige terrein.

Die Drakensberghoogland wissel in hoogte tussen ongeveer 1 370 en 1 830 m bo seespieël en word deur die hange en voetheuwels van die Drakensberge gevorm. Die hoogste pieke van die Transkeise Drakensberge is The Twins, Draken Rock en Castle Rock, wat almal in die noordweste geleë is en tot 2 416 m hoog is.

Die land is baie waterryk en word deurkruis deur 'n aantal standhoudende riviere, waarvan die Umzimkulu, die Mtamvuna, die Umtentu, die Umzimvubu, die Mthatha, die M'bashe en die Groot-Keirivier die belangrikstes is.

Klimaat

Transkei het 'n matige tot warm klimaat met 'n hoë reënval. Die gemiddelde maksimumtemperatuur langs die kus is 28 °C in Januarie en 21 °C in Julie. In die winter daal dit selde laer as 15 °C.

In die binneland wissel die somertemperature tussen 27 °C en 13 °C in Januarie en in die winter tussen 17 °C en 0 °C in Julie. Slegs 10 % van die land kry minder as 750 mm reën per jaar. Die meeste reën sak tussen Oktober en Maart uit en donderstorms is taamlik algemeen. Die jaarlikse reënval wissel van 750 tot 1 400 mm op die kusvlakte en van 500 tot 1 250 op die binnelandse plato en hoogland.

In die berge val daar gemiddeld sowat 8 keer per jaar sneeu, hoofsaaklik in Julie. Dit smelt egter gewoonlik binne 'n dag of twee, maar die welkome afloopwater voed die vele riviere.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 140

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Transkei.
• (en) Transkei. Encyclopædia Britannica. URL besoek op 24 Junie 2019.