Vloedmite

"Die Sondvloed", die titelprent van Gustave Doré se geïlustreerde uitgawe van die Bybel.

'n Vloedmite is 'n mite waarin 'n groot oorstroming, wat gewoonlik deur 'n godheid gestuur is, die beskawing verwoes, dikwels uit goddelike weerwraak. Parallelle word dikwels getrek tussen die vloedwaters in dié mites en die oerwaters wat in sekere skeppingsmites voorkom, omdat die vloedwaters beskryf word as 'n soort "skoonwas" van die mensdom in voorbereiding van 'n hergeboorte. Die meeste vloedmites bevat 'n kultuurheld, wat teenwoordigend is van "die mens wat smag na die lewe".[1]

Vloedmites kom in baie kulture voor, soos die Mesopotamiese vloedstories, die sondvloed in Genesis, Nūḥ (Noag) in Islam, manvantara-sandhya in Hindoeïsme, die Gun-Yu in Chinese mitologie, Deukalion en Pirra in die Griekse mitologie, Bergelmir in die Noorse mitologie, die aankoms van die eerste inwoners van Ierland, in dele van Polinesië soos Hawaii, en in die inheemse kulture van die Amerikas.

Mitologieë

[wysig | wysig bron]

'n Voorbeeld van 'n vloedmite is die Heldedig van Gilgamesj. Baie geleerdes glo dié weergawe is afgeskryf van die Akkadiese Atra-Hasis, wat uit die 18de eeu v.C. dateer.[2] In die Gilgamesj-vloedmite besluit die hoofgod, Enlil, om die aarde met 'n oorstroming te vernietig omdat die mens te luid geraak het. Die god Ea, wat die mens uit klei en goddelike bloed geskep het, waarsku die held Oetnapisjtim in die geheim en gee hom gedetailleerde instruksies vir die bou van 'n boot sodat die mens kan oorleef.[3][4] Die soortgelyke Sumeriese skeppingsmite (omatreeks 1600 v.C.) is ouer as beide die Heldedig van Gilgamesj en Atra-Hasis.[5] Dit is die oudste voorbeeld van so 'n vloedmite wat bewaar gebly het en is bekend van tablette wat laat in die 1890's in die ruïnes van Nippur ontdek is.[6]

George Smith, wat die Heldedig van Gilgamesj ontdek en vertaal het.

Yi Samuel Chen het verskeie tekste van die Vroegdinastiese Tydperk van Mesopotamië tot by die Ou Babiloniese Tydperk gelees en meen die vloedverhaal is eers bygevoeg in tekste wat in laasgenoemde tydperk geskryf is. Wat die Sumeriese Koningslys betref, het waarnemings deur geleerdes altyd daarop gedui dat die lys wat van die tyd voor die vloed vertel, stilisties verskil van die latere deel, of ware lys. Ou Babiloniese weergawes bevat gewoonlik 'n tradisie van "voor die vloed", terwyl die Ur III-weergawe van die koningslys en die duplikaat daarvan in die Brockmon-versameling daarop dui dat die ware koningslys eers onafhanklik bestaan het van 'n lys wat die tyd voor die vloed noem. Chen gee bewyse dat die deel van voor die vloed en verwysings na die vloed alles later tydens die Ou Babiloniese Tydperk bygevoeg is, aangesien die Sumeriese Koningslys verskeie kere bygewerk en geredigeer is. Die vloed as 'n waterskeiding in die vroeë wêreldgeskiedenis was moontlik 'n nuwe historiografiese begrip wat in die Ou Babiloniese Tydperk in die Mesopotamiese letterkundige tradisies ontstaan het.[7]

In Hindoemitologie bevat tekste soos die Satapatha Brahmana[8] (omstreeks die 6de eeu v.C.)[9] en die Puranas die verhaal van 'n groot vloed, "manvantara-sandhya",[10]waarin die Matsya-avatar van Vishnu die eerste mens, Manu, oor die vloed waarsku en aanbeveel dat hy 'n reuseboot bou.[11][12][13]

In Zoroastristiese Mazdaïsme probeer Ahriman die wêreld met 'n groot droogte vernietig. Mitras beëindig dit deur 'n pyl in 'n rots in te skiet, waarna 'n fontein ontstaan; een man en sy beeste oorleef in 'n ark.[14]

In Plato se Timaios, wat omstreeks 360 v.C. geskryf is, beskryf Timaios 'n vloedmite soortgelyk aan dié in vorige weergawes. Daarin maak die bronsras van die mens die god Zeus kwaad met sy voortdurende oorloë. Zeus besluit om die mens met 'n vloed te straf. Die Titaan Prometeus vertel vir Deukalion daarvan en beveel aan hy bou 'n ark om te oorleef. Ná nege dae en nege nagte begin die water terugtrek en die ark land op 'n berg.[15]

Soos baie ander volksverhaalelemente van oor die wêreld, verskyn die verhaal van die oorlewing van 'n vloed en 'n herskepping van die mens (motief A 1021.0.2 en verwante elemente) in Stith Thompson se Motiefindeks van volksletterkunde.[16]

Historiese agtergrond

[wysig | wysig bron]

Mesopotamië was, nes ander beskawings in riviervalleie, geneig tot oorstromings. Vloede kon mense wat oorstromings oor die hele vallei beleef het, se hele bekende wêreld vernietig.[17] Volgens die verslag van die opgrawings in die 1930's by Shuruppak (die moderne Tell Fara, Irak), is die Jemdet Nasr- en Vroegdinastiese lae op die terrein geskei deur 'n laag sand en slyk wat vertolk word as 'n vloedlaag. Meer onlangs is voorgestel die aard van dié deposito is meer soos dié wat veroorsaak is deur die verandering van 'n rivier se vloei, 'n proses wat baie algemeen was in die Tigris-Eufraat-rivierstelsel. Soortgelyke lae is ook uit ander tydperke aangeteken.[18]

Die aarde se seevlak het drasties gestyg in die millenniums ná die laaste glasiale maksimum.

Vloede kort ná die laaste glasiale tyd kon mites geïnspireer het wat vandag steeds bestaan.[19] Daar is al voorgestel dat vloedmites in Noord-Amerika gebaseer kan wees op 'n skielike styging in seevlakke wat veroorsaak is deur die vinnige dreinering van die prehistoriese Agassizmeer aan die einde van die laaste ystyd sowat 8 400 jaar gelede.[20]

Die geografie van Mesopotamië het aansienlik verander ná die opvulling van die Persiese Golf nadat seewater ná die laaste ystyd gestyg het. Wêreldwye seevlakke was omstreeks 18000 v.C. sowat 120 meter laer en het gestyg tot 8000 v.C., toe dit huidige vlakke bereik het, wat gemiddeld 40 meter bo die bodem van die Persiese Golf is. Dié was 'n groot, laagliggende en vrugbare streek van sowat 800 x 200 km in Mesopotamië. Daar word geglo daar was duisend jaar lank baie inwoners om die Golf-oase. 'n Skielike toename van nedersettings bo die huidige watervlak omstreeks 7500 v.C. is aangemeld.[21][22]

Volgens een hipotese het 'n meteoor of komeet die Indiese Oseaan omstreeks 3000-2800 v.C. getref en die ondersese Burcklekrater van 30 km geskep. Dit het waarskynlik 'n reusagtige tsoenami veroorsaak wat die streke aan die kus oorstroom het.[23]

Die historikus Adrienne Mayor het 'n teorie dat wêreldwye vloedverhale geïnspireer kon gewees het deur antieke waarnemings van skulpe en visfossiele in binnelandse en bergstreke. Die antieke Grieke, Egiptenare en Romeine het almal ontdekkings aangeteken van sulke oorblyfsels in sulke gebiede. Die Grieke het 'n hipotese gehad dat die aarde op verskeie geleenthede met water oortrek was na aanleiding van die ontdekking van skulpe en visfossiele op bergspitse.[24]

Volgens 'n hipotese oor die mite van Deukalion was die grondslag daarvan 'n groot tsoenami wat die Middellandse See getref het ná die vulkaanuitbarsting op die eiland Tera in Griekeland omstreeks 1630-1600 v.C. Hoewel die tsoenami die Suid-Egeïese See en Kreta getref het, het dit nie stede op die vasteland van Griekeland soos Micene, Athene en Thebe geraak nie. Dit dui daarop dat dit 'n plaaslike eerder as 'n streekgebonde uitwerking gehad het.[25]

Die Swartsee-vloedhipotese bied 'n omstrede grondslag vir vloede op lang termyn; volgens die hipotese het 'n katastrofiese uitbarsting van water omstreeks 5600 v.C. van die Middellandse See na die bekken van die Swartsee plaasgevind. Dit is die onderwerp van aansienlike bespreking.[26][27]

Kuns

[wysig | wysig bron]
  • Die Matsya-avatar van Vishnu trek Manu se boot nadat hy die demoon verslaan het.
    Die Matsya-avatar van Vishnu trek Manu se boot nadat hy die demoon verslaan het.
  • Nanabozho in die Ojibwe-vloedverhaal, van 'n illustrasie deur R.C. Armour in sy boek North American Indian Fairy Tales, Folklore and Legends (1905).
    Nanabozho in die Ojibwe-vloedverhaal, van 'n illustrasie deur R.C. Armour in sy boek North American Indian Fairy Tales, Folklore and Legends (1905).
  • Die groot vloed, deur 'n onbekende skilder (Rijksmuseum).
    Die groot vloed, deur 'n onbekende skilder (Rijksmuseum).
  • Die Sondvloed, deur Francis Danby, 1840. (Tategalery).
    Die Sondvloed, deur Francis Danby, 1840. (Tategalery).

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Leeming, David (2004). Flood | The Oxford Companion to World Mythology. Oxford University Press. ISBN 9780195156690. Besoek op 17 September 2010.
  2. ↑ Tigay, Jeffrey H. (2002) [1982]. The Evolution of the Gilgamesh Epic. Bolchazy-Carducci Publishers. pp. 23, 218, 224, 238. ISBN 9780865165465.
  3. ↑ Finkel, Irving. The Ark Before Noah. Doubleday, 2014.
  4. ↑ Pritchard, James B. (red.), Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1955, 1969). 1950 1ste uitg. by Google Books
  5. ↑ Black, Jeremy A.; Cunningham, Graham; Robson, Eleanor; Zólyomi, Gábor, reds. (2004). "The Flood story". The Literature of Ancient Sumer. Oxford: Oxford University Press (published 2006). p. 212. ISBN 9780199296330. Besoek op 5 Februarie 2021.
  6. ↑ Black, Jeremy, Cunningham, G. Robson, E. Zolyomi, G. The Literature of Ancient Sumer, Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-926311-6
  7. ↑ Chen, Yi Samuel. The Primeval Flood Catastrophe: Origins and Early Development in Mesopotamian Traditions. Oxford University Press, 2013.
  8. ↑ Eggeling, Julius (1882). Satapatha Brahmana, Part 1. pp. 216–218 (1:8:1:1–6).
  9. ↑ Witzel, Michael (1995). "Early Indian history: Linguistic and textual parametres". The Indo-Aryans of Ancient South Asia:Language, Material Culture, and Ethnicity. Ed. George Erdosy. Boston: De Gruyter. 
  10. ↑ Gupta, S. V. (2010). "Ch. 1.2.4 Time Measurements". In Hull, Robert; Osgood jr., Richard M.; Parisi, Jurgen; Warlimont, Hans (reds.). Units of Measurement: Past, Present and Future. International System of Units. Springer Series in Materials Science: 122. Springer. pp. 7–8. ISBN 9783642007378.
  11. ↑ Matsya Britannica.com
  12. ↑ Klostermaier, Klaus K. (2007). A Survey of Hinduism. SUNY Press. p. 97. ISBN 978-0-7914-7082-4.
  13. ↑ Sehgal, Sunil (1999). Encyclopaedia of Hinduism: C–G, Volume 2. Sarup & Sons. pp. 401–402. ISBN 81-7625-064-3.
  14. ↑ Smith, Homer W. (1952). Man and His Gods. New York: Grosset & Dunlap. pp. 128–29.
  15. ↑ Plato se Timaios. Griekse teks: http://www.24grammata.com/wp-content/uploads/2011/01/Platon-Timaios.pdf Geargiveer 24 Oktober 2018 op Wayback Machine
  16. ↑ Aangehaal in: Lindell, Kristina; Swahn, Jan-Öjvind; Tayanin, Damrong (1988). "The Flood: Three Northern Kammu Versions of the Story of Creation". In Dundes, Alan (red.). The Flood Myth. Berkeley: University of California Press. p. 279. ISBN 9780520063532. Besoek op 5 Februarie 2021.
  17. ↑ Vergelyk:Peloubet, Francis Nathan (1880). Select Notes on the International Sabbath School Lessons. Boston: W. A. Wilde and Company. p. 157. Besoek op 29 April 2021.
  18. ↑ Morozova, Galina S. (2005). "A review of Holocene avulsions of the Tigris and Euphrates rivers and possible effects on the evolution of civilizations in lower Mesopotamia". Geoarchaeology (in Engels). 20 (4): 401–423. doi:10.1002/gea.20057. ISSN 1520-6548.
  19. ↑ "Biblical-Type Floods Are Real, and They're Absolutely Enormous". DiscoverMagazine.com. 29 Augustus 2012. Besoek op 18 Augustus 2015.
  20. ↑ Early Days Among the Cheyenne & Arapahoe Indians deur John H. Seger, p. 135 ISBN 0-8061-1533-5; oorspronklik gepubliseer in 1934.
  21. ↑ "Lost Civilization Under Persian Gulf?", Science Daily, December 8, 2010, https://www.sciencedaily.com/releases/2010/12/101208151609.htm 
  22. ↑ Rose, Jeffrey I. (December 2010), "New Light on Human Prehistory in the Arabo-Persian Gulf Oasis", Current Anthropology 51 (6): 849–883, doi:10.1086/657397, https://zenodo.org/record/896327 
  23. ↑ Carney, Scott (7 November 2007). "Did a comet cause the great flood?". Discover Magazine. Besoek op 17 September 2010.
  24. ↑ Mayor, Adrienne (2011). The First Fossil Hunters: Paleontology in Greek and Roman Times: with a new introduction by the author. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0691058634.
  25. ↑ Castleden, Rodney (2001) "Atlantis Destroyed" (Routledge).
  26. ↑ "'Noah's Flood' Not Rooted in Reality, After All?" National Geographic News, February 6, 2009.
  27. ↑ Sarah Hoyle (18 November 2007). "Noah's flood kick-started European farming". University of Exeter. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 November 2023. Besoek op 17 September 2010.

Nog leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Bailey, Lloyd R. Noah, the Person and the Story, University of South Carolina Press, 1989. ISBN 0-87249-637-6
  • Best, Robert M. Noah's Ark and the Ziusudra Epic, Sumerian Origins of the Flood Myth, 1999, ISBN 0-9667840-1-4.
  • Dundes, Alan (red.) The Flood Myth, University of California Press, Berkeley, 1988. ISBN 0-520-05973-5
  • Faulkes, Anthony (vert.) Edda (Snorri Sturluson). Everyman's Library, 1987. ISBN 0-460-87616-3.
  • Lambert, W. G. en Millard, A.R., Atra-hasis: The Babylonian Story of the Flood, Eisenbrauns, 1999. ISBN 1-57506-039-6.

Skakels

[wysig | wysig bron]