Dr Johann „Hans“ Friedrich Karl Asperger[hans ˈʔaspɛɐ̯ɡɐ](info) (* 18. Hornung1906 z’ Wien; † 21. Oktoower1980 àui doo)[1] ìsch a eeschtriischerKìnderàrzt un Hailpedàgoog gsìì. Ar ìsch dr Äärschta, wo s’ Asperger-Sündroom, a Form vum Autischmus, bschrììwa hàt.[2][3] Ìn dr Zitt vum Nàzionààlsoziàlìschmus ìsch’r Mìtglììd vun’ra Kùmmissioon gsìì, wo mehrera Kìnder ìn d’ Ànschtàlt „Am Schpiagelgrund“ ìwwerwììsa hàt. Dia Kìnder, womm’r àls „üsssìchtsloosa Fall“ bschrììwa hàt, sìnn schpeeter ìm Rààhma vu dr Kìnder-Öithànàsii ärmoordert worra — dr Asperger salbscht hàt àn da Ärmordunga nìt mìgtmàcht.
Siina Àrweta hàt dr Asperger fàscht numma-n-uff Diitsch verfàsst. Waagadam ìsch’r z’äärscht ìnternàzionààl weenig bekànnt gsìì. Äärscht àb da 1980er Joohra ìsch’r ìm Üsslànd bekànnt worra. D’ britischa Psücholoogin Lorna Wing hàt ìn da 1980er Joohra em Asperger siina Forschunga wittergmàcht: Sa hàt s’ Sündroom aigantlig b’schtìmmt un hàt’s noh-n-ìhm gnännt.[3]
Dr Hans Asperger ìsch ìm Hüüs Neustiftgasse 125 ìm 7. Wiener Gmaindabezirk Neubau uff d’ Walt kumma.[1] Ar ìsch dr ältschta vu dräi Briader gsìì. Dr Mìttlera ìsch kurz noh-n-em Geburt gschtoorwa, dr jìngschta ìn ànna 1942 àm Front ìn Rüsslànd ums Laawa kumma.[4] Dr Asperger ìsch ìns Hümànìschta Gümnààsium gànga un hàt d’rnooh Hailkunscht àn dr Üniwärsiteet Wien gschtudiart. Ar hàt ànna 1931 a Dokterwìrda bschtànda un hàt d’rnooh àls Àssistant àn dr Kìnderklinik vu dr Üniwärsiteet Wien gschàfft. Doo ìsch’r ànna 1943 hàbilitiart worra.
Àb 1932 hàt’r d’ hailpedàgoogischa Àbtailung vu dr Klinik glaita. Zem Wìntersemeschter 1943 ìsch dr Asperger doo àls Dozant fìrs Fàch Kìnderhailkunda ärnännt worra.[5] Aina vu siina Pàziantinna ìsch d’ schpeetera Schrìftschtällera Elfriede Jelinek gsìì.[6] Üsserdam ìsch dr Asperger Berooter biim Wiener Hàuipgsundhaitsàmt un Güatàchter ìn Sùnderschüala sowia bii „Kìnder, wo schwiariga, narvlig odd’r psüschich ufffallig sìnn“.[7]
Vu 1957 bis 1962 ìsch dr Asperger ìm Vorschtànd vu dr Kìnderklinik vun Innsbruck gsìì. Ànna 1962 ìsch’r Profasser fìr Kìndermediziin un Laiter vu dr Ünwiärsiteets-Kìnderklinik z’ Wien worra — doo ìsch’r bis ìm Joohr 1977 blììwa. Ànna 1967 ìsch’r Mìtglììd vum G’lehrtaàkàdemii Leopoldina gwählt worra. Ànna 1971 hàt em d’ Schtàdt Wien d’ Eehramedààlia vu dr Bundeshàuiptschtàdt Wien ìn Guld gaa. Ànna 1972 hàt em d’ Üniwärsiteet Mìncha-n-a Eehradokterwìrda verlììha. Dr Asperger ìsch àm Näischtìfter Frììdhoof beardigt worra.[8]
Zitter 1935 ìsch dr Asperger mìt dr Hanna Kalmon verhiiroota gsìì. S’ Pààr hàt fìmf Kìnder ghàà. Siina Tochter Mària Asperger Felder ìsch Fàchärztin fìr Kìnder- un Jugendpsüchiatrii gsìì, wo sìch fìr d’ Diàgnoosa vun Autismus schpeziàlisiart hàt. Sa hàt z’ Züri gschàfft.[9]
Àm 3. Oktoower 1938 hàt’r àn dr Üniwärsiteetsklinik Wien a Vortrààg g’hàlta, wu-n-’r mìt’ma Fàllbiischpììl d’ Kàràkeristika vu da „autistischa Psüchopààtha“ dàrgschtällt hàt.[10] Ànna 1943/44 hàt’r a Hàbilitàzioonsschrìft verfàsst, wu-n-’r a Form vun Autismus b’schrììwa hàt, womm’r schpeeter „Asperger-Sündroom“ gnännt hàt.[11] D’ Schteerung hàt’r salbscht „autistischa Psüchopàthii“ g’nännt. S’ Wort „autistisch“ hàt dr Eugen Bleuler ärfunda ghàà, fìr d’ Aigaschàfta vun a pààr skizofreenischa Litt b’schriiwa: Ar hàt g’märkt, àss „d’ Pärsoon un ìhra Reàkzioona uff sìch salbscht g’angt sìnn“, un àss ìhra „Reàkzioona uff d’ Raiza vu dr Umwalt b’schränkt“ sìnn. Dr Begrìff „Psüchopàthii“ wurd maa hìtt änder mìt „Pärseenlikatsschteerung“ ìwwersätza. Fàscht gliichzittlig mìt’m Asperger siinera Publikàzioon ìsch em Leon Kanner siinera Àrwet zem friahjkìndliga-n-Autischmus ärschììna, wumm’r groossa Ahnlikaita zem Asperger-Sündroom g’märkt hàt.
Ìn siinera Veräffentligung hàt dr Asperger viar Junga b’schrììwa (dr Fritz, dr Harro, dr Ernst un dr Hellmuth), wo-n-’r àls „autistischa Psüchopààtha“ b’zaichent hàt. Dia Pàzianta hann zwààr a durschnìttliga bis hoocha Ìntelliganz ghàà, àwwer hann d’ gliicha Zaicha gezaigt:
Sa sìnn salbschtbezooga gsìì, hann sìch nìt ìn àndra Mänscha känna versätza un mìt ìhna üsstöischa. D’ Junga hann a dishàrmoonischa G’füühlslaawa ghàà, un hann oft àngschtvolla Verhàlta oohna àffektiiwa Betailigung ghàà.[12] Dr Asperger hàt sììe „klaina Profassera“ gnännt, dänn sa hann ìwwers Gebiat vun ìhrem Schpeziààlìnträssa vììl wìssa gsàmmelt un hann doo drìwwer mìt vììla Details känna reeda.
Heilpädagogik : Eine Einführung in die Psychopathologie des Kindes für Ärzte, Lehrer, Psychologen, Richter und Fürsorgerinnen. 2. Auflage. Springer Verlag, Wien 1956.
Die Jugendgemeinschaften als Erziehungsfaktor : Jugend in Not. Schriften zur Volksbildung des Bundesministeriums für Unterricht. Wien 1959.
Biologische Grundlagen der Kinderdorfidee. In: Laireiter Matthias (Hrsg.): Die Fremdversorgung der Jugend. Salzburg 1966.
Zur Differentialdiagnose des frühkindlichen Autismus. In: Acta paedopsychiatrica. Nr.35, 1968, S.136–145.
zamma mìt’m F. Schmid: Neurologie-Psychologie-Psychiatrie. Springer Verlag, Berliin/Heidelberg/Näi York 1969.
Kurze Geschichte der Internationalen Gesellschaft für Heilpädagogik. In: Heilpädagogik, Fachzeitschr. D. Österr. Ges. f. Heilpäd. Nr.4, 1971, S.50–55.
Das Werden sozialer Einstellungen in Familie, Schule und anderen Sozialformen. Österr. Bundesverl. für Unterricht, Wissenschaft und Kunst, Wien 1974.
Gesundheitserziehung in dieser Zeit. In: H. Asperger, F. Haider (Hrsg.): Leben heute - Eine Herausforderung an die Pädagogik - Tagungsbericht der 23. internationalen pädagogischen Werktagung. Band29. Österreichischer Bundesverlag, Wien 1975, S.60–70.
Eröffnungsansprache. In: Neue Impulse in der Heilpädagogik. Bericht des 2. Österreichischen Heilpädagogischen Kongresses. Österreichische Gesellschaft für Heilpädagogik, 1978.
Problems of infantile autism. In: Communication. Nr.13, 1979, S.45–52 (englisch). — ’s ìsch d’ Zittschrìft vu dr britischa National Autistic Society.
50th anniversary of the death of Clemens von Pirquet. In: Pädiatrie und Pädologie. Nr.14 (2), 1979, S.I-II (englisch).
Kindheit in unserer Gesellschaft. In: H. Asperger, F. Haider (Hrsg.): Kinderprobleme - Problemkinder - Tagungsbericht der 27.Werktagung 1978. Band33. Selbstverlag der internationalen pädagogischen Werktagung, Salzburg 1979, S.14–24.
Was kann die Pathologie die Pädagogik lehren? In: Mit Konflikten umgehen - Tagungsbericht der 28. internationalen pädagogischen Werktagung. Band34. Selbstverlag der internationalen pädagogischen Werktagung, Salzburg 1980, S.56–66.
Masslosigkeit und Suchtigkeit. In: H. Asperger, H. u. M. Rothbucher (Hrsg.): Das rechte Mass - Hilfen zur Lebensorientierung - Tagungsbericht der 29. Werktagung 1980. Selbstverlag der Internationalen Pädagogischen Werktagung, Salzburg 1981, S.61–71.
zamma mìt’m F. Wurst: Psychotherapie und Heilpädagogik bei Kindern. Urban & Schwarzenberg, Mìncha/Wien/Baltimore 1982.. Kàpitel:
Maria Asperger Felder: ‘Zum Sehen geboren, zum Schauen bestellt.’ Hans Asperger (1906–1980): Leben und Werk. In: Hundert Jahre Kinder- und Jugendpsychiatrie. Biografien und Autobiografien. V&R unipress GmbH, 2008, ISBN 978-3-89971-509-5, S.99–117.
Carol Turkington, Ruth Anan: Asperger, Hans (1906 - 1980). In: The Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders. Infobase Publishing, 2007, ISBN 978-0-8160-7505-8, S.8–9 (englisch, Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
Alexandra Bohnenberger: Hans Asperger (1906-1980). In: Embryo Project Encyclopedia. Arizona State University, 27. August 2016 (amerikanisches Englisch, asu.edu).
ìwwer siim Laawa un Wark
Maria Asperger-Felder: Zum Sehen geboren, Zum Schauen bestellt... Hans Asperger 1906–1980, Leben und Werk. In: Heilpädagogik. Band 49, Heft 3, 2006, S. 2–11
Manfred Berger: Hans Asperger. Sein Leben und Wirken. In: Heilpädagogik. Heft 4, 2007, S. 29–32.
Wolfgang Brezinka: Heilpädagogik an der Medizinischen Fakultät der Universität Wien. Ihre Geschichte von 1911-1985. In: Zeitschrift für Pädagogik. Band43, Nr.3, 1997, ISSN0044-3247, S.395–420.
Uta Frith: Asperger and his syndrom. In: Frith (Hrsg.): Autism and Asperger Syndrome. Cambridge University Press, 1991, S.1–36, doi:10.1017/CBO9780511526770.001 (englisch).
Marcel Adam Just, Kevin Archer Pelphrey: Life and work of Hans Asperger. In: Development and Brain Systems in Autism. Psychology Press, 2013, ISBN 978-1-84872-866-0 (englisch, Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
C. Lechner: Hans Asperger und die Kinderklinik Innsbruck. In: Monatsschrift Kinderheilkunde. Band168, Nr.3, 1. September 2020, ISSN1433-0474, S.197–203, doi:10.1007/s00112-020-01014-7.
Viktoria Lyons, Michael Fitzgerald: Did Hans Asperger (1906–1980) have Asperger Syndrome? In: Journal of Autism and Developmental Disorders. Band37, Nr.10, 17. Oktober 2007, ISSN0162-3257, S.2020–2021, doi:10.1007/s10803-007-0382-4 (englisch).
Arnold Pollak (Hrsg.): Auf den Spuren Hans Aspergers. Fokus Asperger-Syndrom: Gestern, Heute, Morgen. Schattauer, Stuttgart 2015, ISBN 978-3-7945-3122-6 (Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
züa siim Verhaltniss zem Nàzionààlsoziàlìschsmus
Simon Baron-Cohen: The truth about Hans Asperger’s Nazi collusion. In: Nature. Band557, Nr.7705, 8. Mai 2018, S.305–306, doi:10.1038/d41586-018-05112-1 (englisch).
Herwig Czech: Hans Asperger, National Socialism, and "race hygiene" in Nazi-era Vienna. In: Molecular Autism. Band9, 19. April 2018, ISSN2040-2392, doi:10.1186/s13229-018-0208-6 (englisch, 29 S.).
Herwig Czech: Correction to: Hans Asperger, National Socialism, and “race hygiene” in Nazi-era Vienna. In: Molecular Autism. Band12, Nr.1, 21. Juni 2021, ISSN2040-2392, S.45, doi:10.1186/s13229-021-00433-x (englisch).
H. Czech: Hans Asperger und der Nationalsozialismus: Konturen einer Kontroverse. In: Monatsschrift Kinderheilkunde. Band168, Nr.3, 1. September 2020, ISSN1433-0474, S.163–175, doi:10.1007/s00112-020-00947-3.
Dean Falk: Non-complicit: Revisiting Hans Asperger’s Career in Nazi-era Vienna. In: Journal of Autism and Developmental Disorders. 18. März 2019, ISSN1573-3432, S.2573–2584, doi:10.1007/s10803-019-03981-7 (englisch).
Herwig Czech: Response to ‘Non-complicit: Revisiting Hans Asperger’s Career in Nazi-era Vienna’. In: Journal of Autism and Developmental Disorders. Band49, Nr.9, 1. September 2019, ISSN1573-3432, S.3883–3887, doi:10.1007/s10803-019-04106-w (englisch).
Dean Falk: More on Asperger’s Career: A Reply to Czech. In: Journal of Autism and Developmental Disorders. Band49, Nr.9, 1. September 2019, ISSN1573-3432, S.3877–3882, doi:10.1007/s10803-019-04099-6 (englisch).
Edith Sheffer: Asperger’s Children: The Origins of Autism in Nazi Vienna. W.W. Norton & Company, New York 2018, ISBN 978-0-393-60964-6 (amerikanisches Englisch, Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
ìns Diitscha-n-ìwwersätzt: Aspergers Kinder – Die Geburt des Autismus im „Dritten Reich“. Campus, Frankfurt am Main 2018
ìns Frànzeescha-n-ìwwersätzt: Edith Sheffer, Josef Schovanec (Vorw.): Les enfants d'Asperger : le dossier noir des origines de l’autisme (= Champ Histoire). Flammarion, Pàriis 2021, ISBN 978-2-08-151111-8 (französisch, 389 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
Herwig Czech: Der Kinderarzt und die Nazis. In: Gehirn und Geist Heft 4/2020 un in: Autismus verstehen. Was die Forschung heute weiß (Gehirn und Geist Dossier Heft 1/2021, S. 78–83). Online (fìr Àbonnanta) uff Spektrum.de
Ernst Tatzer: Hans Asperger und die Nazis. Zum Stand der Kontroverse aus meiner Sicht. In: Heilpädagogik. Heft 4, 2020, S. 3–5
Walter Heijder: Ist Asperger-Syndrom im Grunde ein Nazi-Konzept? Eine kritische Auseinandersetzung mit dem Buch Aspergers Kinder von Edith Sheffer. In: Heilpädagogik. Heft 4, 2020, S. 6–12
↑ 1,01,1Geburts- und Taufbuch. Pfarre Altlerchenfeld, Wien 1906, Fol. 17, Räihja-Zààhl 50 (Online, àbgrüafa-n-àm 16. Mai 2024).
↑S. Wolff: The first account of the syndrome Asperger described?: Translation of a paper entitled "Die schizoiden Psychopathien im Kindesalter" by Dr. G. E. Ssucharewa; scientific assistant, which appeared in 1926 in the Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 60:235?261. In: European Child & Adolescent Psychiatry. Band5, Nr.3, September 1996, ISSN1018-8827, S.119–132, doi:10.1007/BF00571671.
↑ 3,03,1Lorna Wing: Asperger’s syndrome: a clinical account. In: Psychl Mne. Bd. 11 (1981), S. 115–129, PMID 7208735.
↑Hans Asperger: Die „Autistischen Psychopathen“ im Kindesalter. In: Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten. Band117, Nr.1, 1944, S.76–136, doi:10.1007/bf01837709 (autismus-biberach.com [PDF]).
↑Ferdinand Klein, Gerhard Neuhäuser: Heilpädagogik als therapeutische Erziehung. München 2006. S. 36–37. ISBN 978-3-497-01863-5