Joseph Victor von Scheffel

Joseph Victor vo Scheffel, Zeichnig vom A. vo Werner 1867

Joseph Victor vo Scheffel (* 16. Februar 1826 z Karlsruè; † 9. April 1886 i dè badischè Hauptschtadt), gadelèt 1876, isch ein im 19. Johrhundert vill gläsenè dütschè Schriftschteller un Dichter, Autor vo Erzelligè un Versepè sowiè meererè bekanntè Lièdtext. Er isch indirekter Schöpfer vom Begriff Bydermeier gsi.

Läbbè un Wärch

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Scheffel-Denkmòl am Scheffèlblatz z Karlsruè. Gschaffè 1892 vom Hermann Volz
Scheffel-Lindè am Hohentwyl
Scheffel-Plakettè am Hohentwyl
Grabschtei uff èm Hauptfridhof Karlsruè

Scheffel isch als Älteschtè vo drei Gschwûschter z Karlsruè uffgwachsè. Sin Vater Philipp Jakob Scheffel isch als Ingenieur badischè Obberbaurõt un Major gsi; als Mitglyd vo dè Rhyregulyrungskommission hèt er unter m Tulla am Brojèkt vo dè Rhybegradigung mitgwûrkt. Sini Muètter Maria Josephinè, geboreni Krederer hèt gmõlt sowiè Gedicht un Dramè gschribbè; si hèt ein vo dè èrschtè Salons z Karlsruè gfüürt. Uff Wunsch vo sim Vatter hèt er vo 1843 bis 1847 Rächtswûssèschaftè a dè Universidätè z Münchè, Heidelbärg un Bèrlin schtudyrt. Zuèsätzlich hèt er germanischi Philology un Literadur belait. Z Heidelbärg isch er znägscht Mitglyd vo dè Burschèschaft Allemannia I (1844/1845) gsi[1], denn vo dè Burschèschaft Teutonia (1845) un schlièßlich vo dè Burschèschaft Frankonia II (1846/1847), wo sich im Summer 1849 uffglöst hèt un mit dè hütigè Burschèschaft Frankonia nu dè Nammè gmein hèt.[2]

Z Bèrlin isch er bi dè Aaltè Bèrliner Burschèschaft aktiv gsi[3]. Am 28. Februar 1856 hèt ym d Burschèschaft Teutonia vo Jena d Ehrèmitglydschaft durch Vomittlig vo sim Fründ Karl Friedrich Schwanitz volyè. Dè Schwanitz hèt er uss sinerè Heidelbärger Zit i dè Allemannia I 1844/45 hèr kènnt. Schwanitz hèt im Februar 1845 d Teutonia Jena mitgründet. Scheffel isch 1872 Ehrèmitglyd vo dè Leipziger Universidätssängerschaft vo St. Pauli (hüt z Mainz) worrè[4]. 1848 isch dè Scheffel als unbesoldetè Legationssekredär im badischè Bundesdagsgsandtè Carl Theodor Welcker nōch Frankfurt zu dè Nationalvosammlig gfolgt un hèt sellèn au bi nèrè bolitischè Mission i s dõmòls in Personalunion mit Dänemark regyrte Herzogtum Lauèburg begleitet. Nõch dèmm er retour cho isch, hèt dè Scheffel s juristischi Staatsexamè z Heidelbärg abglegt un isch 1849 dört zum Doktor vo dè Rächte promovyrt.

I dè Folg devò hèt er a meererè großherzoglichè Ämter gschaffèt, 1850 bis 1851 als Rächtsbraktikant z Säckingè, 1852 im Sekretariat vom Hofgricht z Bruchsal, nõch èrè Reis durch Italiè nõ zum Referendar ernennt worrè, un trotzdèmm hèt er diè juristischi Laufbaan denn abber uffgää, um Dozènt an èrè Universidät z wörrè, un isch defür nõch Heidelbärg gangè.

Diè finanzièllè Vohältnisse vo sinèrè Familliè hèn s im Scheffel erlaubt, sinè künstlerischè Neigungè nõchzgò. Um si Talent als Landschaftsmõler uuszbrobyrè, isch er im Mai 1852 nõch Rom greist, wo er abber sini Begabung zum Dichter erkennt hèt. Er isch bald druff mit sinem Erschtlingswärch Dè Drumbeeter vo Säckingè, èn Sang vom Obberrhy (Stuègètt 1854) hervor drèttè, wellèm schu churzi Zit spòter dè historische Roman Ekkehard (Frankfurt 1857) gfolgt isch, dè uff dè Läbbensgschicht vom St. Gallener Mönch Ekkehard II beruèt hèt.

Sowoll d Versnovellè als au dè Roman, è Geschichtè uss èm 10. Johrhundert, zeiged dè Scheffel als frischè un humorvollè Dichter, dè uffgrund vo sinèrè innerè Aaschauig un gnauè historischè Studiè voschideni Zitè un Zuèschtänd lebendig schilderè cha.

Nõchdèm dè Dichter è Zit lang z Münchè gsi isch, denn 1858 bis 1859 als Hofbibliothekar vom Fürscht Egon vo Fürschtèbärg z Donaueschingè gläbt hèt, hèt er sich dauernd i sinèrè Vaterschtadt Karlsruè nidderglõ.

1864 hèt dè Scheffel d Caroline Freiin vo Malsè, Dochter vom bayrischè Gsandtè am badischè Hof, ghûrõtè. D Ehe isch nit glücklich gsi. Bi dè Geburt vom einzigè Chind Victor im Johr 1867 hèn d Elterè scho nimmi zämmè gläbt. Zu dè Vosöhnig isch es èrscht 1886 cho, am Sterbelager vom Scheffel. 1869 hèt dè Scheffel sin Sohn von èm Spylblatz i dè Nôchi vo dè Caroline irer Woonig z Münchè entfüürt. S Chind isch bim Vater z Karlsruè uffgwachsè un hèt spôter diè milidärischi Laufbaan ygschlagè.

Unter dè spôterè Broduktionè vom Scheffel hèn sich diè humoristischè Lièder un Balladè gfundè, wo in Gaudeamus (Stuègètt 1867) gsammlet erschinnè sin, Wegè irer geischtreichè Frischi un irem keckè studentischè Dòn hèn si ußerordentlichè Beifall ygheimst. So hèt er sich byschpillswys mit sim Spottgedicht Guano dè dõmòls unter Gebildetè vobreitetè Kritik am Hegel aagschlossè.[5] In èm Lièd beschrybt er d Entschtehig vom Vogeldung (Guano) uff enèrè Ozeaninslè un lòt zum Schluss èn Böblinger Repsbuèr sägè:

Gott segn’ euch, ihr trefflichen Vögel,
An der fernen Guanoküst’, –
Trotz meinem Landsmann, dem Hegel,
Schafft ihr den gediegensten Mist!

I dè Frau Aventiure. Lieder aus Heinrich von Ofterdingens Zeit (Stuègètt 1863) sowiè dè Erzällig Juniperus. Geschichte eines Kreuzfahrers (Stuègètt 1868) zeigèt sich z stark Spurè vom Scheffel sinèrè Geleersamkeit, wa ym d Lebendigkeit nûmmt. D Novellè Juniperus. Geschichte eines Kreuzfahrers isch i sinèrè Donaueschinger Zit entschtandè un diè nõch yr benanntè Juniperusquèllè z Allmendshoffè, èm Ortsdeil vo Donaueschingè, duèt a yn erinnerè.

Beidi Dichtungè sin glychsam Splitter von èm blaantè, großè un historischè Roman gsi, wo d Entschtehig von èm Nibelungèlièd un dè Sängerchrièg uff dè Wartburg schilderè het söllè, abaer nit uusgfüürt worrè isch. Im Scheffel sini letschte Broduktionè sin d Bergpsalmè (Stuègètt 1870), s lûrische Feschtschpyl Der Brautwillkomm auf Wartburg (Weimar 1873), Waldeinsamkeit, Dichtung für zwölf landschaftlichi Stimmungsbilder vom Julius Marak (Stuègett 1880), Der Heini von Steier, Dichtung (Münchè 1883), un Hugideo. Eine alte Geschichte (Stuègètt 1884).

Uss Aalass vo sim 50. Geburtstag isch dè Scheffel durch dè Großherzog vo Baddè i dè badische persönliche Adelschtand erhobbè worrè. Zuè sellèm Zitpunkt isch dè Scheffel schu großherzoglich sächsischè Hòfrõt un Guètsbsitzer uff dè Seehaaldè un Mettnau bi Radolfzèll gsi. Scheffel hèt no zu Läbzitè d Ehrèbürgerschaft vo Säckingè (1875), Radolfzell (1876) un Heidelbärg (1886).chriègt[6][7]

Nõchdem dè Scheffel diè letschtè Johr vo sim Läbè zruggzogè un durch è fortschritendi Hirnkrankhèt behinderèt i sinerè Villa bi Radolfzell am Gnadèsee zuèbrocht hèt, isch er am 9. April 1886 z Karlsruè gschtorbè. Er isch uff èm Karlsruèr Hauptfridhof begrabbè worrè. Nõch sim Tod sin nõ erschinnè : Fünf Dichtungen (Stuègètt 1887), Reisebilder (usègää vom Johannes Proelß, Stuègètt 1887) un Gedicht (Stuègètt 1888).

È Aazaal vom Scheffel sinè Wärch sin vom Anton vo Werner illuschtryrt worrè. In sinè Balladè hèt er d Heldè vo dè Vogangèheit mit banaalè Alltagsbrobleem konfrontyrt. Bsunderi Bekanntheit hèt s Scheffel- Gedicht übber diè Burgruinè Aggschtei i dè nidderöschterrychischè Wachau dargschtellt. Mit èm illuschtryrtè Schluss:

auf des höchsten Giebels Zack,
prangt der Name KISELAK

hèt dè Scheffel ènèrè originèllè Wyner Persönlichkeit è literarischs Denkmòl gsetzt.

Scheffel un s dütsche Nationalgfüül im Zitaalter vom Wilhelminismus

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Denkmòl im Heidelbärger Schlossgartè uff dè Scheffelterrassè. Gschtiftet am 26. Juni 1976 zum 90. Todesdaag vom J. V. v. Scheffel vo dè Burschèschaft Frankonia vo Heidelbärg.
S 1929 errichtete Scheffel-Denkmòl a dè Haaldè vom Staffelbärg mit dè virtè Strophè vom Frankèlièd.
Schaudafl! am Stei 16 am Rènnschteig i dè Nôcho vo Obberhof (Thüringer Wald) mit Uuszüüg uss èm Scheffel-Gedicht "Der Rennschteig"

Scheffel isch ein im wilhelminischè Dütschland vill glesènè Autor gsi. Er hèt sich in sinè Wärch diè beidè Grundschtrömungè vom damòligè Zitgeischt, bürgerlichi Bildigsbeflissèheit un nationali Begeischterung erhaaltè. Sini historischè Epè un Vozelligè hèn èn wòòhrschinlich nit unwesèntlich zuè düem sit dè Bismarckzit uffchommendè Sèlbschtbild vo dè Dütschè als è altfränkisch biderè, unkünschtelt zuèvolässigè un èrnchsthaft strebsamè Nation bydrait.

Diè großi Resonanz, wo dè Scheffel bi dè zeitgenössischè Leserschaft vo dè „besserè Ständ“ fundè hèt, könnt druff zruggzfüürè sy, dass sini Darschtellig vom dütschè Wesè un dütscher Truppè-Treui beschtändig uff klassischi Bildungsgüèter zrugggryft, wo deils umschtändlich uusbreitet, meischtens abber nu in Aaschpilligè erwäänt wörred. Diè zitgenössischè, im humanistischè Gûmnasium bildeti Lesèrschaft hèt dõdurrè è doppelts Vognüègè. Einersits hèt s sini Bildungsaaschtrengungè durch è aaschpruchsvolli Unterhaaltigsliteradur beloont gsää. Andersits hèt s Scheffel’sche Wärch è willkommeni Entschädigung für diè villfach nu mit mäßigem Erfolg absolvyrti un als qualvoll empfundeni Schuèlzit botè, well es s dört ypaukte Bildigswissè zwar voruusgsetzt hèt, letschtlich abber gegèübber dè als höherwärtig dargschtelltè Ideale vo dütscher Schlichtheit un Treue abqualifiziert hèt.

Diè immer zum Nõchdeil vo dè letschterè uusfallendi Gegèübberschtellig vom dütschè Nationalcharaktèr mit dè Repräsentantè vo dè klassischè europäischè Geischteskultur isch am stärkschtè im Drumbeeter vo Säckingè uusbrägt. Sellè Versepos hèt sich zu Scheffels Läbzitè so großer Belièbtheit erfreut, dass Bronzefigurè vom Drumbeeter so manchi bürgerlichi Èsszimmer zyrt hèn. No hüt wörd vo dè Stadt Säckingè dè Titel an èn Drumbeeter voliè, wellè denn chraft sines Amtes als söttigè z Säckingè uffdrèttè duèt. Ußerdèmm gits mittlerwyl z Säckingè sogar è Drumbeetermuseum. È oft zityrts Gedicht uss èm Drumbeeter vo Säckingè macht dè Inhalt vo dèm vom Scheffel propagyrtè teutonischè Nationalgfüül un sin Urschprung i dè Geischteshaltig vo dè wilhelminischè Leeranschtaltè dütlich:

Römisch Recht, gedenk ich deiner,
Liegts wie Alpdruck auf dem Herzen,
Liegt's wie Mühlstein mir im Magen,
Ist der Kopf wie brettvernagelt!
…
Sind verdammt wir immerdar, den
Großen Knochen zu benagen,
den als Abfall ihres Mahles
uns die Römer hingeworfen?
Soll nicht aus der deutschen Erde
Eignen Rechtes Blum' entsprossen,
Waldes duftig, schlicht, kein üppig
Wuchernd Schlinggewächs des Südens?
Traurig Los der Epigonen!
Müssen sitzen, müssen schwitzen,
Hin und her die Fäden zerren,
eines wüstverschlungnen Knäuels,
Gibts's kein Schwert und andre Lösung?

Dõ döönts schu dütlich diè sich im 20. Johrhundert als vohängnisvoll sich erwysendi, bewussti Abwendig vo dè Dütschè vo dè europäischè Geistesgschichtè aa. Auch d Vobrämig un Rächtfèrtigung vo dè intellektuellè Voweigerung mit Bluèt-un-Boddè-Motyv (dütschi Èrdè, dütschè Waald, germanischs Èrbe) hèt dè Scheffel maßgèblich vorbereitet un sèlbscht vodrèttè. So lòtt er dè Drumbeeter vo Säckingè an èrè anderè Stell sägè:

Ganz scharfkantig muß der Mensch sein,
Seine Lebensstellung muß ihm
Schon im Blute liegen als
Erbteil früherer Geschlechter

Im Scheffel sini Studentèlièder (Alt-Heidelberg, du feine; Wohlauf, die Luft geht frisch und rein; Als die Römer frech geworden), wo i d Kommersbüècher ygangè sin, hèn s Bild vom läbbensluschtigè un humorvollè Dichter Scheffel mitbrägt, wa sini Läbbensrealidät nit richtig erfasst hèt, diè vo Entdäuschungè (èm Scheiterè vo dè dütschè Revolution vn 1848 un sinerè vogeblichè Werbung um d Emma Heim 1851), Isolation un Resignation kennzeichnèt gsi isch.

Mit sim Wanderlièd, hüt meischtens Frankè-Lièd benamst („Wohlauf, die Luft geht frisch und rein“), isch dè Scheffel i dennè irem Heimatland zwûschè Main un Donau allgegèwärtig; d Frankè luèget sell als iri „heimlichi Nationalhûmnè“ aa.

S Bonmot „s hèt nit söllè sy“ stammt uss èm Refrain vom Scheffel sim Drumbeeter vu Säckingè:

Behüt' dich Gott, es wär zu schön gewesen,
behüt' dich Gott, es hat nicht sollen sein.

Poschtumi Würdigungè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dè klassische Philoloog un Schriftschteller Joseph Stöckle (1844–1893) hèt 1891 z Schwetzingè dè Scheffelbund z Dütschland gründet, dèm sin Vorsitzendè er bis zu sim Tod gsi isch. Dè Scheffelbund bschtòt bis hüt als gröschti literarischi Voeinigung vo Dütschland z Karlsruè. Er voleiht alljöhrlich dè Scheffelbriis. Z Karlsruè unterhaaltet s Literadur-Museum am Obberrhy è Scheffel-Raum, i wellem Exponaat zu Lebbè un Wärch zeigt wörred. In sim Scheffel-Archiv bewaart dè Scheffelbund dè Nõchlass vom Dichter, èn Deil vom Nõchlass lyt hüt i dè Badischè Landesbibliothek.

In zaalrychè Städt un Gmeindè im dütschsprõchigè Ruum, drunter Karlsruè, Bèrlin, Wyn un Züri, sin Strõßè nõch èm Scheffel benamst. Scheffel-Denkmôler stônn unter anderem uff èm Karlsruher Scheffelblatz, z Säckingè, vor èm Scheffelschlössle uff dè Halbinslè Mettnau bi Radolfzell un z Ilmenau. Mengi Schuèlè dräged im Scheffel sin Nammè, drunter s Gûmnasium z Säckingè, s Scheffel-Gûmnasium z Lahr, d Realschuèl z Bad Staffelschtei un d Scheffelschuèl z Rylasingè-Worblingè. Z Radolfzell drait sit 19. März 2009 d Stadtbibliothek dè Nammè vom Dichter, im Stadtmuseum Radolfzell wörred in èm gesondertè Usschtelligsraum, èm Scheffel-Séparée, sy Lebbè un Wärch vorgschtellt un dokumentyrt. Im Schloss Schönau z Säckingè erinnerè s Scheffelzimmer un s Drumbeeter-Denkmõl im Schlossgartè a nèm Scheffel sin Uffenthalt un sin Versepos Dè Drumbeeter vo Säckingè. Z Achdorf isch dè Gaschthof Lindè, wo i dè Erzellig Juniperus bsungè wörd, nõch ym benamst un heißt jetzt Scheffellindè.[8]

Wärchlischtè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Uusgaab vom Gedichtband Gaudeamus! (22. Uffl. 1876)

Literadur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • J. Braun: Scheffel, Joseph Victor v.. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 30, Duncker & Humblot, Leipzig 1890, S. 777–791.
  • Walter Berschin, Werner Wunderlich (Hrsg.): Joseph Victor von Scheffel (1826–1886). Ein deutscher Poet, gefeiert und geschmäht. Thorbecke, Oschtfilderè 2003. ISBN 3-7995-0128-2
  • Anton Breitner (Hrsg.): Scheffel-Gedenkbuch. Aus Anlaß der Gründung des Scheffel-Bundes in Österreich. A. Hartlebè, Wyn 1890
  • Achim Fenner; Ursula Wolf (Hrsg.): Scheffel, Herr der Mettnau. Erinnerungsschrift zum 100. Todestag von Joseph Victor von Scheffel 9. April 1986. Mit Bydrääg vom Bruno Epple; Achim Fenner. Im Uffdraag vom Fördervorein Heimetmuseum un Stadtgschicht Radolfzell e. V., Förderverein Heimatmuseum und Stadtgeschichte, Radolfzell 1986
  • Manfred Fuhrmann: Scheffels Erzählwerk: Bildungsbeflissenheit, Deutschtümelei. In dsb., Europas fremd gewordene Fundamente. Aktuelles zu Themen aus der Antike. Artemis und Winkler, Zürich 1995 ISBN 3-7608-1122-1
  • Genealogisches Handbuch des Adels, Adelslexikon Band VII, Band 125 vo dè Gesamtreiè, C. A. Starke, Limburg (Lahn) 2001 ISSN 0435-2408
  • Natalie Gutgesell: „Da hat Herr Scheffel etwas dazu gedichtet“ - Joseph Victor vo Scheffel als bildender Künschtler, Mitteldütscher Volaag, 2014, ISBN 978-3-95462-318-1
  • Reiner Haehling von Lanzenauer: Dichterjurist Scheffel. Gsellschaft für kulturhistorischi Dokumentation, Karlsruè 1988. (= Schriftenreihe des Rechtshistorischen Museums Karlsruhe; 6) ISBN 3-922596-20-7
  • Udo Kindermann: Der Dichter Scheffel, der Mineraloge Kobell und der Industrielle Zugmayer und Scheffels "Petrefaktisch Lied". Im: Josef Victor von Scheffel zum 100. Todestag am 9. April 1986. Karlsruè 1986, S. 25–43
  • Heinz Linnerz: Das Trinklied in der deutschen Dichtung von Johann Hermann Schein bis Viktor von Scheffel. Diss. phil. [masch.], Universidät Köln 1952
  • Günther Mahal: Joseph Viktor von Scheffel. Versuch einer Revision. Müller, Karlsruè 1986 ISBN 3-7880-9731-0.
  • Stefan Schank (Hrsg.:) Joseph Victor von Scheffel. Bibliographie 1945 - 2001. Scheffelbund, Karlsruè 2001
  • Hansgeorg Schmidt-Bergmann: Scheffel, Joseph Victor von (badischer Personaladel 1876). In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, S. 610–612.
  • Klaus-Peter Schroeder: Zwischen Pflicht und Neigung. Josef Victor von Scheffels Studien- und Praktikantenjahre. In: Juristische Schulung 1986, S. 10–14.
  • Rolf Selbmann: Dichterberuf im bürgerlichen Zeitalter. Joseph Viktor von Scheffel und seine Literatur. Winter, Heidelbärg 1982. (= Beiträge zur neueren Literaturgeschichte F. 3, 58) ISBN 3-533-03200-0
  • Paul Sommer: Erläuterungen zu "Ekkehard". Königs Erläuterungen 120/121, Hermann Beyer, Leipzig o. J. (1906)[9]
  • Ludwig Wolf: Der Anteil der Natur am Menschenleben bei Freytag und Scheffel. Swets un Zeitlinger, Amschterdam 1968 (= Gießener Beiträge zur Deutschen Philologie, 9)

Weblingg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Joseph Victor von Scheffel – Sammlig vo Multimediadateie

Wikisource Joseph Victor von Scheffel im dütschsprochige Wikisource

Einzelnõchwys

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Josef Victor v. Scheffels Briefe an Karl Schwanitz, nebbè Brièf vo dè Muètter vom Scheffel (1845-1886), Leipzig, 1906, S. 80.
  2. ↑ Burschenschaft Frankonia: Berühmte Franken: Joseph Victor von Scheffel
  3. ↑ Horst Grimm, Leo Besser-Walzel: Die Corporationen, Frankfurt am Main, 1986.
  4. ↑ Richard Kötzschke, Geschichte der Universitäts-Sängerschaft zu St. Pauli in Leipzig. 1822–1922, Leipzig 1922.
  5. ↑ Heinz Dieter Kittsteiner: Deutscher Idealismus. In: Etienne François, Hagen Schulze (Hrsg.): Deutsche Erinnerungsorte Band 1. 1. Auflage. C.H. Beck, München 2009, ISBN 978-3-406-59141-9, S. 175 (Iigschränkti Vorschau uf books.google.de).
  6. ↑ Hansgeorg Schmidt-Bergmann: Scheffel, Joseph Victor von (badischer Personaladel 1876). In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, S. 610–612.
  7. ↑ Diè i dè Literadur meefach erwäänti Ehrèbürgerschaft z Karlsruè wörd vo dè Stadt Karlsruè sèlbscht nit bschtätigèt, vgl. Lischtè vo dè Ehrèbürger uff dè Websitè vo dè Stadt Karlsruè.
  8. ↑ Der Dichter im nach ihm benannten Gasthaus „Scheffellinde“ bei historische-gasthaeuser.de. Archiviert vom Original am 19. Februar 2014; abgruefen am 14. August 2014.
  9. ↑ Reprint durch die University of Michigan, ca. 2010. Votrièb i dè USA. Frakturschrift
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Joseph_Victor_von_Scheffel“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.