Apuleyo | |
---|---|
Vida | |
Nacimientu | Madaura (es) [1], circa 125[1] |
Nacionalidá | Antigua Roma |
Muerte | Cartago, 170[2] (44/45 años) |
Familia | |
Casáu con | valor desconocíu [3] |
Estudios | |
Llingües falaes | llatín[4] |
Oficiu | escritor, filósofu, novelista, poeta, retóricu, médicu |
Trabayos destacaos |
El asno de oro (es) Apologia (en) |
Apuleyo (Madaura, 123/5 - en redol a 180), dacuando llamáu Lucio Apuleyo -magar el praenomen Lucio tomar del protagonista d'una de les sos obres, El pollín d'oru-, foi l'escritor romanu más importante del sieglu II, bien almiráu tantu en vida como pola posteridá. Posiblemente un bereber bien romanizado, nació en Madaura (ciudá romana de Numidia na frontera con Getulia), anguaño conocida como Mdaourouch (Arxelia). Nel so tiempu foi una zona alloñada de los principales centros culturales de la llatinidá, aniciaos n'Italia, anque'l desarrollu urbano y económico de la mesma dexaron que, escontra'l sieglu II, importantes intelectuales y políticos romanos vinieren de la zona.
El padre de Apuleyo yera un maxistráu provincial, que, acordies con una inscripción topada nel llugar, algamó'l rangu d'alcalde de Madaura; d'él heredó una cuantiosa fortuna, que consistía nun millón de sestercios pa él y otru millón pal so hermanu. Tal cantidá yera la necesaria pa ingresar al Senáu romanu na dómina. Apuleyo estudió primero en Cartago, onde conoció les retóriques griego y llatino, y depués n'Atenes, onde, ente otres materies, familiarizar cola filosofía platónica.
Recordar polos sos Metamorfosis, novela alegórica y picaresca, tamién conocida como El pollín d'oru. Nun se tien la certidume de que "Lucio" fuera'l so nome: foi a partir del personaxe homónimu de la novela que se-y empezó a atribuyir ésti. Magar ta consideráu como unu de los pocos escritores orixinales del sieglu II, esiste un antecedente d'esta novela, Lucio o El pollín, d'orixe griegu, atribuyida a Luciano de Samosata. En tal obra'l protagonista tien el mesmu nome, y, anque muncho menos ellaborada y estensa, dalgunes de les aventures narraes son paecíes. Sicasí, esiste una cierta ambigüedá tocantes a la datación d'esta obra, que pudiera ser una reelaboración posterior en griegu; seya que non, son obres qu'apaecen pola mesma dómina.
Home deseosu de conocencies, Apuleyo enfusóse, amás d'en la filosofía, na relixón, la ciencia y la retórica. En siendo empecipiáu nel cultu d'Isis, coló a Roma a estudiar retórica. Más palantre, dedicar a percorrer Asia Menor y Exiptu pa siguir los sos estudios de filosofía y relixón. Escontra 156-158, nel camín dende Cartago escontra Exiptu, paró en Oea (actual Trípoli), onde realizó una declamación pública nuna basílica. Depués casó con una bien adinerada vilba de la llocalidá. Foi acusáu entós d'usar la maxa pa consiguir los favores (y riqueces) de la vilba Pudentila; acusaciones provenientes de la familia d'ésta. Nel so defensa declamó y publicó un agudu discursu, la Apoloxía pro se liber, ante'l procónsul d'África Claudio Máximu y los maxistraos de Sabratha, na Tripolitania.
Triunfante nel so discursu, marchó a vivir con Pudentila a una villa d'ella pela rodiada de Oea. La vilba tenía nel momentu unos 4 millones de sestercios y yá otorgara a los sos fíos vastos campos fértiles, 400 esclavos, enormes viviendes y enforma vieno, trigu y aceitunes. Habitaron fuera de la ciudá pa evitar dar la cantidá de 50 000 sestercios pol matrimoniu d'unu de los fíos de Pudentila. Tal fíu convertir n'enemigu de Apuleyo, anque ésti yá lo encamentara al procónsul como abogáu (educárase en Roma y Atenes). Apuleyo refier que, sicasí, el susodichu africanu abandonar al viciu pasándose tol tiempu colos gladiadores y nun queriendo falar llatín, sinón púnicu.[5] Les rellaciones d'estos fechos realizaes pol escritor refiérennos les riqueces y vida cotidiana de los adineraos africanos na dómina imperial.
La so obra más conocida ye El pollín d'oru. Narra cómo'l mozu Lucio, víctima d'un conxuru fallíu que lu tresforma en pollín, ensin perder les sos facultaes intelectuales -salvo'l llinguaxe-, pasa por dellos amos y diverses aventures. El tonu humorísticu ye dominante, pero tamién hai reflexones de tipu filosóficu y relixosu. Ye una obra imaxinativa, irreverente y risondera que rellata les increíbles aventures de Lucio metamorfosiáu en pollín. So esta apariencia oi y ve gran númberu de coses estrañes, mesmes que son rellataes como cuentos entrepolaos na novela, hasta que Isis devuélve-y el so forma humana. Una interpolación desenvuelve una de les más belles muestres de la cuentística de l'Antigüedá Clásica, la fábula d'Eros y Psique (Cupido y Psique). Esti rellatu ye'l más estensu de la novela y da cuenta de les moliciones de l'Alma (Psique) p'algamar al Amor (Eros) y l'inmortalidá. Como yá foi mentáu, hai delles teoríes que caltienen que la iniciación nos misterios de Isis rellatada nel últimu llibru de les Metamorfosis ye autobiográfica.
El llabor de Apuleyo tamién tuvo como oxetivu l'espardimientu de la filosofía (especialmente platónica), el saber retórico y l'espardimientu de los cultos mistéricos predominantes nel Imperiu romanu. De la so obra como filósofu sobrevivieron namái testos con carauterístiques de traducciones, con bien pocu desarrollu personal: De deo Socratis (El demón de Sócrates, onde espón la idea de los seres mediadores ente los dioses y los homes), De Platone et eius dogmate (Sobre Platón y la so doctrina, que ye un compendiu de los principales conceutos de la filosofía de Platón), De mundu (Sobre'l mundu, escoyeta de temes científiques procedentes del Llicéu aristotélicu).
Con al respective de la retórica, disciplina que se creó en Grecia pero que tuvo una puxanza importante en Roma gracies a trataos como los de Cicerón, Apuleyo dexó la única amuesa d'un discursu llegal: Apoloxía o De magia pro se liber (Apoloxía o Discursu sobre la maxa en defensa mesma), según un conxuntu de fragmentos discursivos: la Flórida.
Otres obres sos son: Sobre'l daimon de Sócrates, Sobre Platón y la so doctrina y tamién un Sobre'l mundu. El pollín d'oru (o Metamorfosis) ye la única novela romana que sobrevivió completa. Puede consideráse-y antecedente d'un xéneru lliterariu, el de la novela picaresca, nel que depués vamos atopar grandes desarrollos a partir del sieglu XVI (postúlense influyencies, por casu, en distintos episodios del Quixote). Hai delles teoríes que caltienen que la iniciación nos misterios de Isis rellatada en el Pollín d'Oru ye autobiográfica.
Ye obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource. Versiones de Diego López de Cortegana (1513) y Jacinto de la Vega y Marcu (¿1909?)