Cigarru

«Cigarru» redirixe equí. Pa otres aceiciones, ver Puru.
Alvertencia: Wikipedia nun ye un consultoriu médicu nin farmacolóxicu.
Si piensa que precisa ayuda, por favor, fale con un profesional de la salú.


Cigarru
producto de tabaco (es) Traducir
Cambiar los datos en Wikidata
Un pitu encendíu nun ceniceru de cristal.

El pitu (tamién llamáu cigarru) ye unu de los formatos más populares pal consumu de tabacu. Un pitu ye una planta seca de normal de tabacu picáu envueltu por una fueya delgada de papel en forma de cilindru. Comúnmente presenta integráu un filtru p'amenorgar los daños a la salú.

Foi definíu yá por Bartolomé de las Casas na so Historia de les Indies como «ciertes fueyes seques envueltes n'otres fueyes, tamién seques, paecíes a los petardos... Encender por un estremu y zúquense pol otru... pa introducir nos pulmones esi fumu col qu'adormilitien el cuerpu y asina se embriagan». Foi condergáu por Xacobu I d'Inglaterra por ser «repulsivo pal olfatu, desagradable pa la vista, peligrosu pal celebru y nocivu pa los pulmones».[1]

El vezu de fumar tabacu considérase un usu llegal de la droga conocida como nicotina, con fines recreativos. Aproximao, el 80% de los fumadores viven en países d'ingresos baxos o medios.[2] Tamién se consideró una afición masculina a lo llargo de la historia. Esiste evidencia científica que confirma que los homes con altos niveles de testosterona son más propensos a fumar tabacu.[3]

El consumu de tabacu ye una de les principales causes de muerte, enfermedá y empobrecimiento nel mundu,[2][4] tantu pol consumu voluntariu o por alendar el fumu de forma pasiva.[5]

Historia

[editar | editar la fonte]
Reproducción d'una talla del templu de Palenque, Méxicu, que figura a un sacerdote maya fumando en pipa.

Créese que la planta de tabacu, la Nicotiana tabacum, ye orixinaria de la zona del altiplanu andín y que llegó al Caribe unos 2000 ó 3000 años antes de Cristu. Cuando Colón llegó a América, la planta yá s'estendiera por tol continente y cuasi toles tribus y naciones d'América tuvieren contautu col tabacu y teníen con él una rellación más o menos intensa.

El 28 d'ochobre de 1492 foi una fecha clave na hestoria del tabacu. Esi día, Colón y les sos naves llegaron a la badea de Bariay, cacicazgo de Maniabón, na mariña nordeste de la isla de Cuba, al norte de l'actual provincia de Holguín. «...es aquella islla la más formosa que güeyos vieren...», escribiría depués Colón nel so diariu, impresionáu pola rellumanza y la variedá de colores que-y ufiertaba la tierra qu'acababa d'afayar.

Unos díes más tarde Colón, como yera la so costume, mandó a dos de los sos homes, Luis de Torres y Rodrigo de Xerez, a esplorar la zona circundante y, si yera posible, contautar colos emisarios del Gran Kan. Colón entá creía que llegara a les Indies (Cipango y Catay, ente otres), y el so principal oxetivu yera axuntase con dichos emisarios pa llevar a cabu la misión que-y encamentaren los Reis Católicos: roblar un tratáu comercial.

Ente los díes 2 y 5 de payares, los dos esploradores percuerren la zona próxima al llugar de desembarcu y atópense colos habitantes de la isla, los indios taínos. Una de les coses que más-yos llama l'atención ye ver a homes y muyeres aspirando'l fumu d'unos tubos de fueyes seques.

De regresu a Sablera Blanca, na badea, rellaten a Colón lo que vieron y ésti fai la siguiente anotación nel so diariu'l 6 de payares de 1492:

...Diben siempres los homes con un carbonizu nes manes (cuba) y ciertes yerbes pa tomar les sos sahumerios, que son unes yerbes seques (cojiba) metíes nuna cierta fueya seca tamién a manera de mosquete..., y encendíu per una parte del pola otra zuquen o suerben, y reciben cola asolladura p'adientro aquel fumu, col cual adormilitiar les carnes y cuasi enfila, y asina diz que nun sienten el cansanciu. Estos mosquetes... llamen ellos tabacos.

Hai que destacar les pallabres cuaba, cojiba y tabacu qu'utiliza Colón nel so diariu. Créese que cojiba (tamién cohiba, cohoba o cojoba) ye la pallabra taína que designaba al mosquete o rollu de fueyes seques que fumaben, el primer nome del cigarru. Cuaba fai referencia a un arbustu del Caribe qu'entá güei utilízase nel campu pa tresportar fueu d'un llugar a otru y p'encender fogueres, por cuenta de la so estremada combustibilidad. Y tabacu yera'l nome del tubu en forma de «Y» col que los indios aspiraben tabacu en polvu, anque güei ye la pallabra que s'usa en Cuba y República Dominicana pa dicir «cigarru».

Escontra 1560 el tabacu yera yá conocíu n'España y Portugal,[1] y al traviés d'esti últimu país, llegó a Francia cuando l'embaxador galu en Lisboa, Jean Nicot, al so regresu a París, llevó consigo fueyes de tabacu p'agasaya-y les a la reina Catalina de Médici, polo que-y la llamó “yerba de la reina”, “Nicotiana” o “yerba del embaxador”.[1]

En 1584, tres la fundación de Virxinia, Walter Raleigh adoptó l'usu de la pipa propiu de les tribus indies de la rexón, fundó n'América del Norte la colonia de Virxinia y adquirió de los indíxenes el costume de fumar en pipa, espublizando'l so usu. Los médicos de la dómina «consideraben esti costume tan repugnante como dañible pa la salú y pal celebru, peligrosa pa los pulmones».[1]

Paquete d'Artistes de la coleición del Muséu del Oxetu del Oxetu.
Lleones africanos (mediaos del sieglu XX), de la coleición permanente del Muséu del Oxetu del Oxetu.

Más apocayá, los primeros pitos de papel manufacturados y empaquetados empiecen a llegar a España en redol a 1825; en 1833 apaecen los primeros caxetos y ye cuando se-y denomina «pitu» o «cigarrito», que provién de la pallabra «cigarru», llamáu asina pola so semeyanza con una billoriu. Introducíu por mercaderes procedentes de Brasil, prosiguió la so espansión por Portugal y más tarde por toa Europa.

La Guerra de Crimea sirvió pa popularizar los pitos ente les tropes franceses, asonsañando a los turcos que fumaben en pipa. En 1830 n'España estiende'l consumu de pitos, especialmente ente les muyeres, y el papel español pa cigarritos» ye conocíu y apreciáu en toa Europa, arumáu con llicor y estampáu con vivos colores. Anque l'auténticu despegue producir cola máquina de vapor estauxunidense Bonsack, que ye capaz d'enguedeyar millones de pitos, inventu de James Albert Bonsack que la so patente mercó James Buchanan Duke en 1885. Nos frentes de guerra popularizar mientres la Guerra franco-prusiana de 1870. La marca francesa Gauloises va apaecer poco primero de la Primer Guerra Mundial y Gitanes en 1927.

Los pitos fueron, de magar, de gran valor nes guerres y nes situaciones de crisis económiques. Mientres la Segunda Guerra Mundial llegar a pagar 400 francos por un pitu y, más apocayá, mientres los díes siguientes a les revueltes en Rumanía que derrocaron al réxime comunista, el pitu convertir en moneda de cambéu habitual.

Términu

[editar | editar la fonte]

Cúntase qu'un méndigu de Sevilla nel sieglu XVI a manera de los indíxenes asocedióse-y envolubrar el tabacu picáu envueltu de papel d'arroz de les colillas de los puros que tiraben, llamándose asina «papelinas».

El términu «pitu» usar por primer vegada en dalgún momentu indetermináu del sieglu XVIII: los méndigos en Sevilla recoyíen del suelu les colillas que tiraben los «señoritos», y endolcaben el tabacu remanente en papel pa fumalo. La primer muestra d'esti vezu puede constatase en tres pintures de la dómina de Francisco de Goya: La cometa, La merienda nel Manzanares y Xuegu de la pelota a pala.

Actualidá

[editar | editar la fonte]
Anunciu publicitariu de Genuine Havana.

Les principales empreses que comercialicen les grandes marques de pitos son, ente otres, Altadis, British American Tobacco, American Tobacco Company y Philip Morris, colos pitos Fortuna, Delicaos (en Méxicu) y Marlboro respeutivamente. Otres marques populares de pitos son Camel, Winston, Belmont, Consul o Lucky Strike. Ente les marques cubanes de mayor prestíu tán Montecristo, Cohiba, Romeo y Julieta y Popular.

Conteníu del pitu

[editar | editar la fonte]

La normativa del tabacu hasta agora namái contempla les llendes de nicotina, alquitrán y monóxidu de carbonu. Sicasí, según diverses investigaciones, afayáronse alredor de 4.000 sustancies químiques, de les cualos alredor de 70 d'elles pueden ser canceríxenes pal home.[6][7]

De siguío, nómense dalgunes de les sustancies del tabacu:

  • Nicotina: considérase la sustancia químico que provoca l'adicción a los pitos. Delles estadístiques reflexen que la nicotina ye tan adictiva como la cocaína.
  • Arsénicu: ye un elementu químicu desaxeradamente tóxicu, de normal ye utilizáu como compuestu del venenu p'aguarones.
  • Alquitrán: ye una de les causes del cáncer yá que al esneldar el pitu esti depositar nos pulmones.[8]
  • Amoniacu: ye un gas tóxico incoloru con un golor bien carauterístico, más comúnmente conocíu como componente de los productos de llimpieza.[9]
  • Butanu: utilízase, ente otres coses, como combustible domésticu, pa dar calor pa cocinar o pa les estufes.
  • Metanu: combustible pa cohetes espaciales.
  • Cadmiu: presente en bateríes.[10]
  • Monóxidu de carbonu: el monóxidu de carbonu, que tamién podemos atopar nel fumu d'escape de los coches, ye'l más perxudicial pa les muyeres embarazaes yá que llenda l'osíxenu del cuerpu.[11]

Efeutos sobre la salú

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Tabaquismu

Adicción

[editar | editar la fonte]

El consumu habitual de pitos causa una fuerte dependencia a la nicotina dependiendo de la frecuencia y cantidá que se realice, aportando a un viciu que produz mayor adicción que l'opiu, la cocaína y otres drogues fuertes.

Enfermedaes derivaes del so consumu

[editar | editar la fonte]

El pitu afecta de forma negativa a la salú. El so usu por muyeres embarazaes amosó rellación con aumentu na mortalidá y defectos nel naciellu.[12][13] Amás, contién sustancies tóxiques como'l monóxidu de carbonu, arsénicu, amoniacu o alquitrán y demostróse la so rellación causal en de diversos tipos de cáncer, considérase un factor de riesgu cardiovascular[14] y causa d'enfermedaes respiratories como'l EPOC (Enfermedá Pulmonar Obstructiva Crónica). Coles mesmes, afecta a los órganos reproductores, produciendo disfunción eréctil en fumadores activos y pasivos.[14][15] El consumu de cigarru considérase causante de la mayor tasa de muertes evitables nel mundu.

Midíes de salú pública

[editar | editar la fonte]

El 17 d'avientu de 2004, Bután convertir nel primer país del mundu en prohibir la venta y consumu públicu de pitos.[16] Los sos habitantes pueden importalos pa usu personal, dempués de pagar un impuestu del 100% pueden fumar na privacidá de los sos llares.

Regles sociales

[editar | editar la fonte]

Naquellos llugares en que ye dexáu fumar, desenvolviéronse interesaes regles non escrites d'urbanidad que ye conveniente tener en cuenta:

  • N'espacios abiertos, pueden tirase les cenices al suelu, non asina les colilles: siempres hai de buscase un ceniceru o bien un cubu de basura.
  • Nun ta dexáu fumar nes ilesies, nin n'otros llugares de cultu.
  • Nun ta dexáu fumar n'escueles, institutos o cualesquier otru centru educativu.
  • Nun fumar en llugares con riesgu de quema.
  • En centros de salú (clíniques, hospitales, etc.) ta dafechamente prohibíu fumar.
  • N'Arxentina, Uruguái, Ecuador, España, Colombia, Chile, Venezuela, Panamá, Perú, Méxicu, Honduras, Costa Rica, Puertu Ricu, República Dominicana y Estaos Xuníos ta prohibíu fumar en llugares zarraos y públicos.

Venta autorizada

[editar | editar la fonte]

En munchos países del mundu, la venta de pitos ta namái autorizada a persones mayores de 18 años. Sicasí en dellos países nun se-y prohibe fumar a persones menores d'edá, non asina la so venta si ta acutada a menores de 18.

Nel casu d'Estaos Xuníos, la edá llegal pa fumar pitos ye de 18 años, sicasí en dellos estaos como Alaska, Alabama, Nueva Jersey y Utah la edá llegal pa consumir pitos ye de 19 años, y en Nueva York la edá llegal ye a los 21 años; siendo esta la primer ciudá de tol país n'asitiar tan alto la llende.

Cigarru electrónicu

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Pitu electrónicu

El cigarru (del inglés y-cigarette), cigarru electrónicu[17] o vaporizador ye un dispositivu d'orixe chinu con forma de pitu de les alternatives pa combatir del tabaquismu, anque nun tien una eficacia demostrada. Ye una innovación que se ta estendiendo pel mundu yá que con él puédese dir baxando adulces l'adicción al tabacu. El pitu consta de trés partes principales:

Los cartuchos recargables (filtros) los cualos pueden llevar dende sabores como fresa, chocolate, llimón, o menta; hasta sabor a tabacu y nicotina en distintes proporciones pa dir amenorgando'l síndrome d'astinencia. Los cartuchos son desechables, y duren aproximao lo mesmo que 5 pitos dependiendo'l modelu de cigarru electrónicu.

El atomizador, que ye la parte que coneuta'l cartuchu cola batería, ye una resistencia que se calecer y ye la qu'emite'l vapor.

Cada vez más nel mundu del vapeo utilícense sistemes reemplazables más duraderos y económicos como los claromizadores, que s'ufierten en dos principales variantes, el claricono (menor capacidá de y-líquidu, pero más estilizado) y la tanqueta-claro (mayor capacidá de y-líquidu y mayor tamañu).

La otra parte ye la que contién la batería recargable. Tamién tien un indicador lluminosu que s'encender cada vez que se-y da una calada asemeyando como s'alluma un pitu real, o pueden usase cigarros electrónicos qu'utilicen bateríes de Li-ion d'altu rendimientu nos que nun s'encender nenguna lluz, y ufierten mayor autonomía.

El pitu emite vapor, a una temperatura d'ente 40 °C y 60 °C, lo qu'asemeya perbién el fumu real. Pel momento viéndese como una solución pa fumar, o pa nun perxudicar la salú, pero la OMS (Organización Mundial de la Salú) entá nun fixo nengún certificáu nel cual demuéstrese que nun tenga nengún efeutu secundariu, nin seya dañible pa la salú.

Como exemplu de la so meyora social, na película "El Turista" protagonizada por Johnny Depp este esplica de volao qué ye un pitu electrónicu.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Estractu del suplementu de la Revista Rp./ del Colexu de Médicos de Neuquén, nᵘ22, avientu de 2002.
  2. ↑ 2,0 2,1 Organización Mundial de la Salú (Julio de 2015). «Tabacu». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de xineru de 2016. Consultáu'l 19 de xineru de 2016.
  3. ↑ Zhao J, Leung JY, Lin SL, Mary Schooling C (2016 Jan 4). «Cigarette smoking and testosterone in men and women: A systematic review and meta-analysis of observational studies». Prev Med pii: S0091-7435 (15):  páxs. 00394-1. doi:10.1016/j.ypmed.2015.12.021. PMID 26763163. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26763163. 
  4. ↑ Organización Mundial de la Salú. «Les 10 causes principales de fallecimientu nel mundu». Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xineru de 2016. Consultáu'l 19 de xineru de 2016.
  5. ↑ Organización Mundial de la Salú (Julio de 2015). «Tabacu». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de xineru de 2016. Consultáu'l 19 de xineru de 2016. «El fumu ayeno mata (...) Nun hai un nivel seguru d'esposición al fumu de tabacu ayenu.»
  6. ↑ «The Chemical Constituents in Cigarettes and Cigarette Smoke: Priorities for Harm Reduction».
  7. ↑ Cancer.org. . Archiváu dende l'orixinal, el 16 de payares de 2011.
  8. ↑ «Causes de Cáncer».
  9. ↑ ATSDR. «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-09.
  10. ↑ Universidá Nacional del Nordeste. . Archiváu dende l'orixinal, el 24 de setiembre de 2007.
  11. ↑ Consumer.es. .
  12. ↑ Campbell, Rona (xunu de 2009). «Smoking in Pregnancy». British Medical Journal 2009:  p. b2188. doi:10.1136/bmj.b2188. http://www.bmj.com/content/338/bmj.b2188. 
  13. ↑ Butler, N.R. (abril de 1972). «Cigarette Smoking in Pregnancy: Its Influence on Birth Weight and Perinatal Mortality». British Medical Journal 2 (5806):  p. 127. doi:10.1136/bmj.2.5806.127. http://www.bmj.com/content/2/5806/127.abstract. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Feldman, Henry A. (abril de 2000). «Erectile Dysfunction and Coronary Risk Factors: Prospective Results from the Massachusetts Male Aging Study». Preventive Medicine 30 (4):  páxs. 328-338. doi:10.1006/pmed.2000.0643. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091743500906431. 
  15. ↑ Melman, Arnold (xineru de 1999). «The Epidemiology And Pathophysiology Of Erectile Dysfunction». The Journal of Urology 161 (1):  páxs. 5-11. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022534701620457. 
  16. ↑ BBCMundo.com — Prohiben tabacu en Bután
  17. ↑ viciu CNN — Reuters: «Cigarru electrónicu pa dexar el viciu».

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]