Donnie Yen (甄子丹 | cantonés: Yan Ji Daan; mandarín: Zhēn Zǐ Dān) (27 de xunetu de 1963) ye un artista marcial, actor y coreógrafu chinu.
Yen ye consideráu por munchos como la mayor estrella del cine d'aición de Hong Kong y unu de los actores asiáticos más populares de los tiempos recién. Foi proclamáu pol direutor Peter Chan como "la persona d'aición del momentu" y "un sobeyosu actor principal que resulta ser una estrella d'aición". Yen figura como unu de los actores más rentables d'Asia y unu de los meyor pagos. ganando más de 28.4 millones de dólares d'Estaos Xuníos en tan solo cuatro películes en 2013.
Antiguu medayista olímpicu de wushu, Yen ye teníu como'l responsable de la popularidá cinemática d'estilos marciales como'l wing chun y les artes marciales mistes, disciplines a les que se suma una llarga carrera n'artes como boxéu, kickboxing, jeet kune do, hapkido, taekwondo, muay thai, yudu y jiu-jitsu brasilanu. En contraste con otros actores asiáticos d'artes marciales, Yen destaca na gran pantalla por el so estilu violentu y téunicu al par, protagonizando coreografíes de gran intensidá.
La so hermana pequeña, Chris Yen, ye tamién una esitosa actriz y artista marcial.
Nacíu en Guangzhou, Guangdong, y movíu a Hong Kong y depués a Boston, Estaos Xuníos, Donnie empezó la so carrera nes artes marciales dende bien pequeñu por influencia de la so madre, la mundialmente famosa maestra Bow-sim Mark, quien lu enseñó tai chi tradicional y modernu y otres artes tradicionales chines. Yen empezó karate con once años, y a los catorce fixos la so transición al wushu, abandonando la escuela pa escorrer una carrera profesional nesti deporte. Como la mayoría de moces del Chinatown de Boston, Yen, facer con toles películes de kung fu que pudo, pero con una diferencia: viendo a Fu Sheng, Ti Lung, Bruce Lee y Jackie Chan en pantalla, Yen practicaba repitiendo los movimientos que vía nes películes, y empezó a allegar al Boston Combat Zone pa probase a sigo mesmu tomando parte n'engarradielles caleyeres. Esto influyó a los sos padres a unvia-y a China en virtú d'un programa d'entrenamientu de dos años col afamáu equipu de wushu de Beijing, onde entrenó col que tamién foi maestru de Jet Li, Wu Bin. Anque l'entrenamientu yera intensu y esixente, Yen demostró les sos dotes naturales y escorrió la maestría nel arte, convirtiéndose n'unu de los sos prauticantes más notables de los años recién. Nel viaxe de vuelta a Estaos Xuníos, fixo una parada en Hong Kong y foi presentáu ante'l direutor Yuen Woo-ping, el coreógrafu d'aición de Matrix, ente otres bien de películes. Yuen, que catapultó la carrera de Jackie Chan cola película La culiebra a la solombra de la águila y Drunken Monkey in the Tiger's Eyes, taba buscando un nuevu héroe d'aición de películes de kung fu, polo qu'ufiertó a Yen un test ante les cámares pa probar les sos habilidaes nel cine. Donnie pasó l'exame exitosamente, con Yuen atopando nél l'home que buscaba.
Inspiráu pol so ídolu, Bruce Lee, Yen non yá esploró una amplia variedá de distintos estilos de llucha, sinón que tamién creó'l so propiu y únicu sistema d'artes marciales. La so progresión nes artes marciales y les sos apaiciones en pantalla fueron paraleles. Empezando la so andadura con Drunken Tai Chi, les sos inmenses capacidaes físiques yeren evidentes. Na serie Tiger Cage, Yen amosó la so versatilidad col kickboxing del oeste. El monu de fierro (Iron Monkey) foi un escaparate pal estilu de kung fu tradicional y el so memorable papel como Wong Key-ying fixo a esta postrera una de les meyores películes d'artes marciales de la década. Equí, él glorificó l'estilu de kung fu Hung Gar. Irónicamente, Yen nunca entrenó Hung Gar, pero foi capaz d'asemeyalo en pantalla pa la película. A lo llargo de la so carrera nel cine, nunca paró d'entrenar y los sos artes marciales nunca detuvieron el so desenvolvimientu. El físicu y la mente vuélvense unu y cuanto más eleváu foi la so conocencia nel arte, más significó la filosofía de Bruce Lee pa él.
Yen dixo, 'Tuvi arreyáu nes artes marciales dende va munchos años, pero yá nun les analizo realmente demasiáu. Básicamente, toi acordies con lo que Bruce Lee dicía, que'l ser humanu tien dos brazos y dos piernes asina que realmente nun tien d'haber munchos estilos distintos de llucha. Tolos estilos y artes marciales tienen daqué qu'ufiertar.' Yuen reconoció les estraordinaries habilidaes físiques de Yen y les series de películes que fixeron xuntos llevaron al cine d'aición de Hong Kong a una nueva direición. Esperando empezar la filmación del so primer papel de protagonista, Drunken Tai Chi, el talentu de Yen foi usáu por Yuen como doble d'aición en Miracle Fighters 2 de 1982. Yen fixo'l so debú a la edá de 19 años en Drunken Tai Chi, que remata con una escelente engarradiella final. Dempués siguió en más proyeutos na TVB y con Yuen, y con él, la so progresión como artista marcial y actor foi amontándose. Mismatched Couples (1985), una comedia nel qu'exhibía pasos de break dance, amosó la so impresionante flexibilidá y axilidá. Darréu, la compañía productora D&B Films Co. ufiertó-y papeles pa les películes Tiger Cage, El camín del dragón (In the line of duty 4) y El güeyu del tigre (Tiger Cage 2). La serie Tiger Cage, una cadena de drames d'aición de policías y lladronos contemporánea convertir nun ésitu. L'audiencia entá alderica cuál d'elles ye la meyor. En Tiger Cage (1989), traxo a artistes marciales con talentu y amigos como Michael Woods y Stephan Berwick. Les sos engarradielles incorporaron pataes de tae kwon do, boxéu occidental y artes marciales tradicionales chines. N'El camín del dragón (In the line of duty 4) (1989), traxo al so amigu John Salvitti a escena tamién y Yen anovó con coreografíes realistes amosando les avanzaes habilidaes de los combatientes. N'El güeyu del tigre (Tiger Cage 2) (1990), creara'l so propiu y modernu estilu de combate y munchos coinciden en nomar les engarradielles d'esta película como unes de los meyores de la historia.
Dempués de que D&B Films Co. cayera en bancarrota, el periodu de les películes d'artes marciales volvió a Hong Kong col direutor Tsui Hark nel so Érase una vegada en China 2 (Once Upon a Time in China 2) y este, buscando un lluchador pa la engarradiella final de la so película pa enfrentase a Jet Li, escoyó a Yen, interpretando al xeneral Lan. Asina, Yen y Jet Li tuvieron dos duelos y nos dos Yen coreografió los sos movimientos usando una ropa húmedo endolcada como arma ente otres coses. Foi nomáu pa meyor actor de repartu nos premios del cine de Hong Kong en 1992 en reconocencia del so papel en Érase una vegada en China 2 (Once Upon a Time in China 2). Les coreografíes de llucha ente estos dos astros nesta película tán consideraes como unes de los meyores de tolos tiempos. La película estableciólu firmemente como una nueva estrella de les películes de kung fu. Esto llevólu a participar en producciones como Espada invencible (The butterfly sword) xunto a Michelle Yeoh, New Dragon Gate Inn con Maggie Cheung (un remake del clásicu de King Hu) y la película de cultu El monu de fierro (Iron Monkey) onde tien el papel de Wong Key-ying, padre del mozu Wong Fei-hung. Nesta postrera, Yen tuvo una engarradiella con dellos renegaos del templu Shaolin, nuna de les escenes d'artes marciales de más influyencia de la década.
Sicasí, Yen nun taba contentu con a cencielles apaecer n'escena y el so camín dio un nuevu xiru. Acredita a Yuen por afaya-y nel cine pero aprendió d'otros munchos direutores. L'interés de Yen, la so intuición y el so sentíu artísticu sirviólu pa empezar a desenvolver el so propiu estilu y afiguralo en pantalla en forma de coreógrafu d'aición, movimientos de cámara hasta la so téunica de composición y edición. Tomar sobre'l costazu, les secuencies estazaes d'aición nes que rexistraba'l nucleu del momentu y una bona banda sonora son les sos marques nes sos películes. En 1994, Yen fuera acreditáu como direutor d'aición en munches películes, incluyendo Wing Chun (na que tuvo de nuevu con Michelle Yeoh). Nesta dómina, Donnie Yen y Yuen Woo-ping decidieron dixebrase y llevar caminos distintos.
Dempués de que la nueva fola de películes de kung fu tradicional llegara al so fin, Yen trabayó pa la televisión de Hong Kong afigurando les sos habilidaes como direutor, esta vegada en series pa la TV. Protagonizó y dirixó Kung Fu Master (1994) y Fist of Fury. La primera sigue la hestoria d'un famosu artista marcial, Hung Hei-kwun, mientres la rebelión de la población d'Han na dinastía Qing y foi tou un ésitu. La segunda, inspirada pol clásicu de Bruce Lee de 1971 Fist of Fury (dirixida por Lo Wei), ta asitiada en 1930 en Shanghai na ocupación de los xaponeses. Otros tomaren el mesmu papel que Bruce Lee de Chen Zhen, incluyendo Jackie Chan na secuela de Lo Wei del orixinal y Jet Li en Jet Li ye'l meyor lluchador (Fist of Legend) de Corey Yuen. Agora yera la vez de Yen. Los sos 30 capítulos pa la Hong Kong's ATV dexáron-y cuntar la hestoria y narrala como nun se fixera. Tamién tomó delles escenes bien conocíes de la película orixinal de Lee nel so papel de Chen Zhen como la so escena sobre la tumba del so maestru col so traxe blancu o na que s'enfrenta nel dojo xaponés a un ensame de lluchadores xaponeses que lu arrodien. Non yá esperimentó con distintos estilos d'aición sinón col trabayu de cámara, edición, banda sonora y efeutos de chroma key. El romance, la intriga y el drama empezaron a ser elementos clave nes hestories de Yen.
Nesta mesma dómina'l direutor Jing Wong ufiertó-y dellos papeles pa películes como Circus Kids (1994), na que compartió película con Yuen Biao, Asian Cop: High Voltage (1995), rodada en Filipines o The Saint of Gamblers, del mesmu añu. En 1996 acabó'l so contratu con Jing Wong y robló cola compañía de cine independiente My Way Film Co., empezando a esperimentar cola direición y el trabayu de cámara.
A pesar del so talentu escepcional pa les artes marciales, escoyó un camín distintu pal so debú na gran pantalla como direutor en Legend of the Wolf de 1997. Yen dicía, 'Quiero dar emoción a los corazones de l'audiencia. Ensin eso, nun hai nada.' Munchos direutores pueden faer les coses más grandes, más complicaes y más violentes pero Yen quería que les sos películes llegaren a los espectadores. Rodando por menos de mediu millón de dólares d'Estaos Xuníos y pol so estilu únicu, la crítica aclamólu a lo llargo d'Asia y foi particularmente bien recibíu en Xapón, onde Yen empezó a ser un iconu de cultu ente les moces fans. Legend of the Wolf (a.k.a. New Big Boss) distribuyóse per tol mundu. Yen fai'l papel de Man-hing, tamién conocíu como Wolf, un ex asesín qu'intenta disuadir a otres persones d'asesinar. Un trabayu de cámara esperimental y un ritmu enérxicu pueden vese nesta película como nos sos trabayos previos de TV. Al contrariu que la mayoría de direutores d'artes marciales de Hong Kong, Yen nun estrema ente rodar aición y drama. 'Munchos preguntáronme cómo estremar l'aición del drama', diz. 'Bien, yo nun lu faigo. Les artes marciales son una forma d'espresión, una espresión de la to ser. Como toles formes de vida del universu. Un xestu, una sorrisa, o a cencielles caminar pela cai ye una espresión. Pa mi, rodar y editar tien de tener ritmu. Tien De ser parte de tí. Verdaderamente tien d'haber aspeutos téunicos y fundamentales, pero a la fin tien qu'haber harmonía.
Rodando Legend of the Wolf, Yen fixo la so siguiente película, Ballistic Kiss. Onde la so primer película fuera enfocada na aición d'artes marciales, Ballistic Kiss enfocar escontra una representación de lo más imaxinativa llevada nunca al celuloide. La banda sonora foi compuesta pol afamáu compositor xaponés Yukie Nishimura, que se propunxo voluntariamente pa trabayar nel proyeutu, siendo inspiráu viendo'l debú de Yen en Legend of the Wolf. La película foi rodada por menos de mediu millón de dólares y so circunstancies descomanadamente difíciles, considerando la crisis económica d'Asia. El filme non yá foi un ésitu ente los críticos de Hong Kong sinón que Yen foi nomáu como'l meyor nuevu direutor nel Festival de Xapón de películes fantástiques de 1998. Legend Of The Wolf, Ballistic Kiss, y los sos trabayos en televisión xunto coles sos coreografíes d'aición aumentaron la so reputación. Nunca fai storyboards y, como John Woo, lleva la película na cabeza. Ye un bon observador y puede entrar n'escena y determinar qué tomes realizar, qué ángulos y cómo tendríen de movese los actores.
1999 vio a Yen dar un nuevu xiru cuando foi'l primer direutor de Hong Kong en co-dirixir una serie de TV alemana, volando hasta Berlín pa faer Codename: Puma. Dirixó 8 episodios de la serie. Dempués de roblar un pactu de tres películes con Dimension Films (una división de Miramax), Yen fixo la so primer película cola compañía, Los inmortales: Xuegu final (Highlander: Endgame). La película tenía a Christopher Lamber y Adrian Paul como los inmortales, y Yen yera direutor d'aición anque tuvo un papel como unu de los inmortales, Jin Ke. Nun tuvo enforma ésitu pero llevó a les escenes d'aición el so sabor y estilu únicu como lo fixo nos sos dos proyeutos siguientes. En 2001, la película clásica de Hong Kong El monu de fierro (Iron Monkey) estrenar nos cines d'Estaos Xuníos llevando los sos trabayos tempranos a una nueva audiencia.
Yen trabayó como direutor d'aición en Shurayuki-Hime (The princess blade), lo que lu llevó a Xapón, y na secuela de Blade de Wesley Snipes, Blade II: Bloodhunt, onde tien un pequeñu papel como Snowman, un vampiru samurai. Trabayó tamién en Hero, de Zhang Yimou, onde compartió película con Jet Li de nuevu, n'unu de los sos papeles memorables. Tamién tuvo un papel como villanu en Los rebeldes de Shanghai (Shanghai Knights) de Jackie Chan y Owen Wilson. Dambos papeles diéron-y reconocencia internacional y nueves oportunidaes. Tamién s'encargó de realizar la mayor parte de les coreografíes de llucha nel videoxuegu Onimusha 3, en 2004. De vuelta a Hong Kong, trabayó como coreógrafu d'aición en The Twins Effect, producida por Emperor Multimedia Group Co., ganando los premios de meyor coreografía d'aición nel Golden Horse Film Festival y nos premios de cine de Hong Kong.
En 2004 trabayó con Tsui Hark na película épica Siete espaes y un añu dempués sorprendió cola escelente Duelu de dragones, una película d'intensu drama, violencia y unes coreografíes dures y realistes que-y valió de nuevu'l premiu a la meyor coreografía d'aición. Dempués del ésitu, Donnie y Wilson Yip decidieron siguir trabayando xuntos, realizando films como Dragon Tiger Gate o Flash Point, na que ye protagonista, productor y coreógrafu de llucha. La primera llogró dos premios a la meyor coreografía y la segunda trés na mesma categoría, un añu dempués. Depués vieno, ente otres, Ip Man, la película semi-biográfica sobre Yip Man, el famosu maestru de Wing Chun. El filme, protagonizáu por Donnie Yen interpretando al citáu Yip Man, ganó 12 premios y tuvo nomáu 10 vegaes en distintos festivales. De xacíu, alzar col premiu a la meyor coreografía d'aición, al cargu de Sammo Hung y Kuang Hsiung nos premios de cine de Hong Kong de 2009. Ta considerada una de les meyores películes d'artes marciales de la hestoria y na famosa web de cine IMDb entró na clasificación de les 250 meyores películes de tolos tiempos, privilexu qu'apenes nenguna del xéneru d'artes marciales comparte. Dos años dempués vio la lluz la so secuela, tamién dirixida por Wilson Yip y protagonizada por Donnie Yen. Como la so predecesora, llogró'l gallardón a meyor coreografía d'aición y tamién foi allabada pola crítica.
L'añu 2005, yá con 42 años d'edá, foi crucial pa sentar una sólida base y demostrar la so valía en películes como Siete espaes o Duelu de dragones, que-y dexaron n'años posteriores realizar una serie de filmes d'alta calidá no que al xéneru refierse como Flash Point, Ip Man, Ip Man 2, Bodyguards and Assassins, 14 Blades, Legend of the Fist: The Return of Chen Zhen, The Lost Bladesman o Wu xia. Ensin dulda, dende mediaos de la primer década del sieglu XXI foi l'astru por excelencia en cuanto al cine d'artes marciales refierse y tou ello raspiando'l mediu sieglu de vida.
Donnie Yen tien les capacidaes pa trespasar les fronteres d'oriente y occidente. Fala bien l'inglés, cantonés y mandarín yá que pasó la so infancia en Hong Kong, la so mocedá en Boston y los últimos años de nuevu en Hong Kong. Les sos películes reflexen la so intensidá personal. Ensin dulda foi y ye unu de los meyores cineastes en cuestión de películes d'aición y artes marciales, xéneru al que dio'l so estilu personal, revolucionándolo una vegada más.
Yen tien conocencies de música, siendo la so otra inspiración pa la vida amás de les artes marciales. Tamién por influencia de los sos padres -la so madre yera sopranu, ente que'l so padre tocaba'l violín y el erh-wu chinu-, estudió pianu clásicu, fundamentalmente obres de Chopin. Tamién prauticó hip hop y breakdancing.
Donnie ye gran amigu del tamién actor d'artes marciales Jet Li, y considerar el meyor de los actores colos que trabayó a lo llargo de la so carrera. Dambos trabayaron xuntos en numberoses películes.
Añu | Títulu | Chinu | Personaxe | |
---|---|---|---|---|
1983 | Miracle Fighters 2 | 天師撞邪 | especialista | |
1984 | Drunken Tai Chi | 笑太極 | "Ching Do" | |
1985 | Mismatched Couples | 情逢敵手 | "Eddie" | |
1988 | Tiger Cage | 特警屠龍 | "Terry" Direutor d'Aición | |
The Last Conflict | 刑警本色 | "Dick Kwan" | ||
1989 | In the Line of Duty 4 | 皇家師姐IV直擊證人 | "Capitán Donnie Yan" | |
1990 | Tiger Cage 2 | 洗黑錢 | "Dragon Yau" Direutor d'Aición | |
1991 | Holy Virgin vs. the Evil Dead | 魔唇劫 | "Shiang Chin-Fei" | |
Crystal Hunt | 怒火威龍 | "Leung" / "Brett Chan" | ||
1992 | Cheetah on Fire | 獵豹行動 | "Ronnie" / "Roano" | |
Érase una vegada en China II | 黃飛鴻之二男兒當自強 | "Comandante Lan" | ||
New Dragon Gate Inn | 新龍門客棧 | "Eunuch Tsao" | ||
1993 | El Monu de Fierro | 少年黃飛鴻之鐵馬騮 | "Wong Kei-Ying" | |
Butterfly and Sword | 新流星蝴蝶劍 | "Yip Cheung" | ||
Hero Among Heroes | 蘇乞兒 | "Beggar So Chan" | ||
1994 | Wing Chun | 詠春 | "Leung Pok To" Direutor d'Aición | |
Circus Kid | 馬戲小子 | "Danton Lee" | ||
1995 | Asian Cop: High Voltage | 亞洲警察之高壓線 | "Chiang Ho-Wa" Direutor d'Aición | |
The Saint of Gamblers | 賭聖2街頭賭聖 | "Lone Seven" (cameo) | ||
1996 | El Monu de Fierro 2 | 街頭殺手 | "Monu de Fierro" | |
Satan Returns | 666魔鬼復活 | "Nam" Direutor d'Aición | ||
1997 | Legend of the Wolf | 戰狼傳說 | "Fung Man Hin" Direutor Productor Direutor d'Aición co-escritor | |
Black Rose 2 | 黑玫瑰義結金蘭 | "Amu de la escuela" | ||
1998 | Ballistic Kiss | 殺殺人、跳跳舞 | "Cat Lee" Direutor Productor Direutor d'Aición | |
Shanghai Affairs | 新唐山大兄 | "Tong Shan" Direutor Direutor d'Aición | ||
1999 | City of Darkness | 黑色城市 | "Ozone" | |
2000 | Highlander: Xuegu Final | "Jin Ke" Coreógrafu d'Artes Marciales | ||
2001 | The Princess Blade | 修羅雪姫 | Coreógrafu d'aición | |
2002 | Blade II | "Snowman" Coreógrafu d'aición | ||
Héroe | 英雄 | "Cielu" | ||
2003 | Shanghai Knights / Los Rebeldes de Shanghai | 西域威龍2皇家威龍 | "Wu Chow" | |
The Twins Effect | 千機變 | Co-direutor Direutor d'Aición | ||
2004 | Cróniques de Huadu | 千機變II花都大戰 | "Xeneral Lone" | |
Protexe de la Rose Noire | 見習黑玫瑰 | Co-direutor Direutor d'Aición | ||
Love on the Rocks | 戀情告急 | "Victor Tsui" | ||
2005 | Kill Zone - S.P.L. / Duelu de Dragones | 殺破狼 | "Inspector Ma Kwan" Direutor d'Aición | |
Siete espaes | 七劍 | "Chu Zhaonan" | ||
2006 | Stormbreaker | Direutor d'Aición | ||
Dragon Tiger Gate | 龍虎門 | "Wong Xiao-Long" o "Dragon Wong" Direutor d'Aición Productor executivu | ||
2007 | Flash Point | 導火綫 | "Inspector Ma Jun" Direutor d'Aición Productor | |
2008 | An Empress and the Warriors | 江山美人 | "Murong Xuehu" | |
Painted Skin | 畫皮 | "Pang Yong" Productor | ||
Ip Man | 葉問 | "Ip Man" | ||
2009 | All's Well, Ends Well 2009 | 家有喜事2009 | "wedding guest" | |
The Founding of a Republic | 建國大業 | "Tian Han" | ||
Bodyguards and Assassins | 十月圍城 | "Shen Chongyang" | ||
2010 | 14 Blades | 錦衣衛 | "Qinglong" | |
Ip Man 2 | 葉問2:宗師傳奇 | "Ip Man" | ||
Legend of the Fist: The Return of Chen Zhen | 精武風雲-陳真 | "Chen Zhen" Direutor d'Aición | ||
2011 | All's Well, Ends Well 2011 | 最強囍事 | "Arnold Cheng" | |
The Lost Bladesman | 關雲長 | "Guan Yu" Direutor d'Aición | ||
Dragón | 武俠 | "Liu Jinxi / Tang Long" Direutor d'Aición | ||
2012 | All's Well, Ends Well 2012 | 八星抱喜 | "Carl Tam" | |
2013 | Together | 在一起 | "Mr. Cool" | |
Special ID | 特殊身份 | "Chen Zilong" Direutor d'Aición | ||
The Monkey King | 大鬧天宮 | "Sun Wukong" Direutor d'Aición | ||
2014 | Iceman 3D | 3D冰封俠 | Post-producción | |
Last of the Best | 一個人的武林 | Post-producción | ||
Crouching Tiger, Hidden Dragon II: The Green Destiny | "Silent Wolf" Pre-producción | |||
The Master | Pre-producción | |||
SPL 2: Rise of Wong Po | 殺破狼2 | "Ma Kwun" Pre-producción | ||
2015 | Kung Fu Killer | "pre producción" | ||
Ip Man 3 | ||||
2016 | Rogue One: A Star Wars Story | "Chirrut Imwe" | ||
2016 | Crounching Tiger, Hidden Dragon: Sword of Destiny | |||
2017 | xXx: The Return of Xander Cage | Xiang |