Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu

Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu
Parte de relaciones entre los Estados Unidos y México ^(es)
Fecha	24 abril 1846 → 2 febreru 1848
Llugar	Méxicu (Texas, Nuevu Méxicu, California; Norte, Centru y Este de Méxicu)
Causes	Incidente de Thornton Anexón de Texas a Estaos Xuníos
Resultáu	Victoria d'Estaos Xuníos Tratáu de Guadalupe Hidalgo: Reconocencia mexicana de la soberanía de EE. XX. Sobre Méxicu (ente otros territorios) Méxicu pierde más de la metá del so territoriu .
Belixerantes
República Centralista [[Archivu:{{{bandera alies-1846}}}|20x20px|border|link=|Bandera de Méxicu]] Segunda República Federal  Estaos Xuníos
Comandantes
Mariano Paredes y Arrillaga Antonio López de Santa Anna Mariano Aresta Pedro Ampudia Pedro María Anaya Nicolás Bravo José María Flores José de Urrea Antonio Canales Rosillo [[Archivu:{{{bandera alies-1846}}}|20x20px|border|link=|Bandera de Méxicu]] John Riley James K. Polk Zachary Taylor Winfield Scott Stephen Kearny William Jenkins Worth John Drake Sloat Robert Field Stockton Joseph Lane Henry Stanton Burton Thomas Childs
Fuercies en combate
40 000 soldaos y milicianos[1] 78 800 soldaos[1]
Baxes
1482 muertos na Independencia de Texas 700-1000 muertos na República de California 22 000-25 000 mexicanos muertos na Intervención d'Estaos Xuníos 4000 civiles muertos 1800-2000 texanos muertos 500 muertos na República de California 23 000 ciudadanos d'Estaos Xuníos muertos na invasión, un 10% por enfermedaes y firíes. 4152 mancaos
[editar datos en Wikidata]

Plantía:Campaña Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu

La Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu (llamada tamién Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu^[2][3]), conocida como Guerra Mexicano-Americana (Mexican-American War n'inglés),^[4] foi un conflictu bélicu qu'enfrentó a dambos países ente los años de 1846 y 1848. Empecipióse por la entrada del exércitu d'Estaos Xuníos na zona entendida ente los ríos Nueces y Bravo y la demanda d'indemnización al gobiernu mexicanu polos daños causaos en Texas mientres la so guerra d'independencia. El conflictu armáu desenvolvióse principalmente nos actuales estaos de Nuevu Méxicu, Arizona, Nevada parte de Colorado y d'Utah.

Antecedentes

La invasión americana a Méxicu tien nesti casu los sos antecedentes nes polítiques expansionistas d'Estaos Xuníos que dende 1809 veníen reparándose: la compra de la Louisiana a Napoleón Bonaparte, que la adquiriera de Fernando de Borbón, en 1803 y la firma del Tratáu Adams-Onís de 1819 col que España dexó la península de la Florida, son dellos exemplos.

Cuando Méxicu llogró la so independencia, Estaos Xuníos unvió a Joel Robert Poinsett como representante pa roblar un tratáu de llendes llamáu Tratáu de Velasco, nel cual Estaos Xuníos intentaba infructuosamente amestase la provincia mexicana de Texas. Darréu empecípiase un procesu d'ocupación pacífica na que miles d'emigrantes d'Estaos Xuníos, llabradores y aventureros, van estableciéndose con o ensin permisu de les autoridaes mexicanes nesa rexón; dende 1823, col permisu del gobiernu mexicanu, Stephen Austin empezó a llevar emigrantes anglosaxones a Texas. El 25 d'agostu de 1829 Poinsett ufiertó cincuenta millones de dólares pol territoriu de Texas.^[5]

Yá dende 1809 reparárense pretensiones expansionistas per parte de los Estaos Xuníos. El Virréi de la Nueva España (Méxicu entá nun yera independiente) d'aquel entós empecipia negociaciones col gobiernu de Washington pa precisar llendes ente la frontera norte novohispana y Estaos Xuníos. D'esta manera consideraba que se frenaríen los ímpetos d'esti país. Les xestiones del yá fráxil gobiernu virreinal español (qu'en plena guerra de la independencia española contra Francia diba perdiendo'l control sobre les sos colonies n'América) conclúin cola firma del Tratáu Adams-Onís, pol que España venci Florida, yá ocupada por tropes d'Estaos Xuníos; a cambéu, los Estaos Xuníos comprometer a nun faer más esixencies territoriales (Francia tamién los vendiera Luisiana en 1803). Tamién el gobiernu d'Estaos Xuníos pidiera a la corona española l'entrar en territoriu novohispano con munches facilidaes en cuenta de ser lleal a la corona española, profesar la relixón católica y faer producir les tierres, condiciones que obviamente los d'Estaos Xuníos desconocieron.

En 1821 Méxicu consiguió la so independencia d'España. Los Estaos Xuníos deseyaben que siguieren les facilidaes pa la posesión de tierres, que'l gobiernu mexicanu dexó. En 1822, el gobiernu d'Estaos Xuníos reconoz a Méxicu como nación independiente y unvia a Joel Roberts Poinsett como representante pa roblar un tratáu d'amistá y comerciu. Róblase un tratáu de llendes, pero'l gobiernu d'Estaos Xuníos intenta anexonar Texas en 1825 ufiertando un millón de dólares pola compra del estáu. La propuesta alzar a cinco millones dos años dempués, pero en dambos casos foi refugada per Méxicu.

Establecimientu de colonos anglosaxones en Texas

Escontra 1834 munchos colonos d'Estaos Xuníos estableciérense en Texas, que formaba parte de Méxicu, col permisu del gobiernu mexicanu; Moses Austin foi unu de los principales promotores de la llegada d'inmigrantes anglosaxones a Texas. Esta corriente foi afalada y sofitada tamién por Andrew Jackson, que'l so antiguu collaborador, Samuel Houston, xugó un papel importante nel desenllaz d'esta invasión pacífica.

A los mexicanos paecía-yos inxustu que los colonos d'Estaos Xuníos recibieren tierres gratuites en Texas con unes condiciones qu'ellos consideraben arrogantes ente que a los colonos resultáben-yos inxustes o onerosas, como la prohibición de tener esclavos que yera illegal en Méxicu, la obligación de falar español, convertise al catolicismu, y amás, acostumaos a impuestos baxos y a una mayor llibertá de comerciu. Cuando se terminó'l periodu d'importación llibre que-yos concediera'l gobiernu mexicanu, negar a pagar tributos y sofitaron el contrabandu de productos muncho más baratos que traíen naves d'Estaos Xuníos al traviés del golfu de Méxicu. La xubida al poder d'Antonio López de Santa Anna, qu'estableció un réxime centralista y pretendía el desarme obligatoriu de los colonos, empioró la situación más palantre.

Dellos prominentes xenerales como Manuel Mier y Terán, que yera xeneral comandante de los Estaos Internos d'Oriente, fixeron que'l Congresu de Méxicu nos tiempos nos que gobernaba Anastasio Bustamante aceptara una serie de propuestes, ente les que figuraben les siguientes:

• Que Texas fuera habitada por españoles mexicanos.
• Establecer el comerciu ente Texas y Veracruz, utilizando los puertos de Galveston y Veracruz.
• Construyir fortines ente Texas y los Estaos Xuníos.

Independencia de Texas

Cartelu cola Declaración del Pueblu de Texas en 1835.

Texas declaró la so independencia de Méxicu en 1836, habiendo un únicu mexicanu, Lorenzo de Zavala, participante nella, siendo tolos demás «texanos mexicanos rebalbos» (orixinarios de dellos y diversos estaos d'Estaos Xuníos). El xeneral mexicanu José Urrea mandu a asesinar alredor de 1000 rebeldes texanos mientres Goliad y Coleto.En sufriendo delles derrotes (la más conocida foi la batalla d'El Álamu), los rebeldes vencieron finalmente a les tropes al mandu de Santa Anna na batalla de San Jacinto, prindando al presidente; este robló en prisión el Tratáu de Velasco, nel que reconocía la independencia del nuevu estáu y la frontera del ríu Bravo. Méxicu desconoció la validez del Tratáu, la independencia de Texas y la nueva llende fronteriza (la llende ente los estaos de Tamaulipas y Texas yera'l río Nueces). Nos años siguientes produciéronse delles incursiones militares de tropes mexicanes que llegaron a ocupar San Antonio, pero qu'acabaron replegándose en cada ocasión al sur del ríu Bravo.

En 1845 Texas ingresó como parte de los Estaos Xuníos con categoría d'estáu, y esi eventu desencadenó los sucesos qu'habríen de conducir a la guerra. Esi mesmu añu crecieron les tensiones ente los dos países sobre estos territorios cuando'l gobiernu de EE. UU. ufiertó pagar la delda mexicana a los colonos d'Estaos Xuníos si Méxicu dexaba que EE. UU. mercára-y los territorios d'Alta California y Nuevu Méxicu, siendo refugada la propuesta pol gobiernu mexicanu, rompiéndose les rellaciones diplomátiques ente dambos países vecinos y retiróse de Washington el representante del gobiernu mexicanu, Juan Nepomuceno Almonte.

La unviada de tropes pol presidente d'Estaos Xuníos James K. Polk al territoriu apostáu na frontera texana, ente'l ríu Bravo y el ríu Nueces, acabó desaguando nel primer enfrentamientu ente tropes de dambos países, que se produció'l 25 d'abril de 1846 al norte del ríu Bravo, nel llugar llamáu Ranchu de Carricitos, cuando una patrulla d'Estaos Xuníos de 63 homes, al mandu del capitán Seth Thornton, que taba en misión d'esploración ilicita foi emboscada por fuercies al mandu del xeneral Anastasio Torrejón.

Esti enfrentamientu dio-y a James Polk el motivu pa pidir la declaración de guerra contra Méxicu, polo que'l Congresu de los Estaos Xuníos declaró la guerra a Méxicu'l 13 de mayu de 1846, lo que-y dexaría caltener Texas y apoderase de los acobiciaos y ricos territorios d'Alta California y Nuevu Méxicu como indemnización de guerra. Finalmente terminaríase l'enfrentamientu armáu y la invasión de casi tol territoriu mexicanu cola firma del Tratáu de Guadalupe Hidalgo y la desocupación de la capital de Méxicu a partir del 2 de febreru de 1848.

Organización territorial de Méxicu mientres la República Central. Delineados en colloráu, los territorios separatistes.

República de California

La República de California, tamién llamada la República de la Bandera del Osu, foi un estáu surdíu arriendes de la sulevación llevada a cabu polos colonu californianos la mayoría d'orixe d'Estaos Xuníos, el día 14 de xunu de 1846, na ciudá de Sonoma en contra de les autoridaes de l'hasta entós provincia mexicana d'Alta California.

La guerra ente los Estaos Xuníos y Méxicu fuera declarada el 13 de mayu de 1846, pero esta noticia nun se supo en California hasta mediaos de xunetu de 1846. Sicasí, ante rumores d'una supuesta aición del gobiernu mexicanu contra los colonos nel territoriu, un grupu de trescientos homes armaos apoderar de la ciudá de Sonoma, enarbolando una bandera blanca con un osu y una estrella (la "bandera del osu") pa simbolizar la nacencia de la República de California, independiente de Méxicu. L'usu d'esta bandera anició'l nome de la revuelta: "Rebelión de la bandera del osu", moteyándose "bear flaggers" a los sos promotores.

Esi mesmu día 14 de xunu, los sulevaos prindaron al anterior comandante mexicanu de California del Norte, el xeneral Mariano Guadalupe Vallina, quien yera'l líder de la compañía militar aparcada nel Presidiu de Sonoma. Unviáu al Fuerte Sutter, foi encarceláu'l 1 d'agostu de 1846.

La bandera del osu.

El primer y únicu presidente de la flamante República foi'l pioneru d'Estaos Xuníos William B. Ide, que la so presidencia duró venticinco díes.

N'abril de 1846, siendo inminente l'entamu de la guerra, el gobiernu federal unvió al coronel Rafael Téllez al mandu de un numberosu cuerpu militar, perbién forníu, por que se embarcara con destín a l'Alta California y ayudara a la defensa del territoriu, bien acobiciáu polos Estaos Xuníos. Pero al llegar a Mazatlán, Téllez remontar contra'l presidente Mariano Paredes de Arrillaga y quedóse en Sinaloa, onde en complicidá colos comerciantes estranxeros estableció un cacicazgo na parte sur del estáu y sustraer de la obediencia al gobiernu llocal. Mientres esto asocedía, la escuadra d'Estaos Xuníos del Pacíficu desembarcaba marines n'Alta California (xunetu de 1846) los cualos, tres una llucha violenta, llograron vencer a los colonos mexicanos, abandonaos a les sos propies fuercies, pos amás de que Téllez sulevar en Mazatlán, otru destacamentu unviáu por Acapulco foi reteníu nesa contorna pol cacique Juan Álvarez.¹

Declaración de la guerra

Soldaos de los Estaos Xuníos y Méxicu naquella dómina. Reconstrucción.

El gobiernu d'Estaos Xuníos fixo casu omiso de la opinión mexicana de que la llende de la frontera sur de Texas yera'l río Nueces y ordenó al xeneral Zachary Taylor establecer tropes ente los ríos Nueces y Bravo. Pa Méxicu tratar d'una ocupación de territoriu perteneciente a Nuevu Santander, territoriu mexicanu nesa dómina, que tomaba lo que güei ye l'Estáu de Tamaulipas y el territoriu al norte del ríu Bravo (ríu Grande) hasta'l ríu de les Nueces. El xeneral Pedro Ampudia unvió al xeneral Taylor una carta intimándole a que desfixera la so fuerte y retirárase hasta más allá del río Nueces. La carta foi inorada, y les tropes d'Estaos Xuníos avanzaron más al sur, hasta la desaguada del ríu Bravo, onde empezaron a construyir el Fuerte Brown.

El primer choque armáu producióse'l 24 d'abril de 1846 nun llugar llamáu Ranchu Carricitos, al norte del ríu Bravo, na zona que cada unu de los dos países consideraba so, cuando una patrulla d'Estaos Xuníos de 63 homes, al mandu del capitán Seth Thornton, que taba en misión d'esploración foi emboscada por llanceros al mandu del xeneral Anastasio Torrejón.

Darréu'l presidente Polk solicitó al Congresu una declaración de guerra, empecipiando'l so discursu coles famoses pallabres: «Sangre d'Estaos Xuníos foi arramada en suelu d'Estaos Xuníos...» (L'enfrentamientu produxérase na zona de territoriu que los EE. UU. reclamaba como mesmu). El congresu de los EE. UU. declaró la guerra'l 13 de mayu de 1846. Los ciudadanos nortizos d'Estaos Xuníos y los whigs (republicanos) xeneralmente opunxéronse a la guerra, ente que los sureños esclavistes y los demócrates tendieron sofitala. Pela so parte, el xeneral Taylor desamarró les hostilidaes entá ensin recibir la noticia de la declaración de guerra formal ente los dos países y asina presentó batalla a los mexicanos al mandu d'Aresta en Palo Alto y na Matinada de la Palma o Matinada de Guerrero, el 8 y 9 de mayu.

Méxicu declaró la guerra diez díes dempués, el 23 de mayu de 1846, enfrentando asina una guerra pa la que nun taba preparáu nin económica, nin militarmente, teniendo un exércitu que resultó non siempres forníu pal combate, y según l'historiador Vicente Riva Palacio, na so obra México a través de los siglos, citáu por Humberto Mussachio, «los sos xefes, más esmolecíos por llograr emplegos bien remunerados y otros privilexos, principalmente Santa Anna actuaron, 'coles sos esceiciones', impulsaos pola cobardía, avaricia y la traición».^[6] Nel diariu oficial del Gobiernu Méxicu, numberábense les causes de la declaración de guerra a los Estaos Xuníos nos siguientes términos:

«Primeru. La nación mexicana pol so natural defensa, topar n'estáu de guerra colos Estaos Xuníos d'América, por haber favorecíu abierta y empeñosamente la insurrección de los colonos de Texas contra la nación que los acoyera nel so territoriu y cubiertu generosamente cola proteición de les sos lleis por incorporar al mesmu territoriu de Texas, a la Unión de dicho Estaos por acta del so congresu, y sicasí de que perteneció siempres y por un derechu indisputado a la nación mexicana, y de que lo reconocieron como mexicanu pol tratáu de llendes de 1831; por invadir el territoriu del departamentu de Tamaulipas con un exércitu; por introducir tropes de la península de California; por ocupar la marxe izquierda del Río Bravo; por batese les sos armes coles de la República nos díes 8 y 9 de mayu del presente añu; por bloquiar los puertos de Matamoros, Veracruz y Tampico de Tamaulipas, dirixendo los sos fueos sobre les defenses d'estos.
»Segundu. El gobiernu, a consecuencia del estáu de guerra, provocada, empecipiada y caltenida polos Estaos Xuníos d'América, va dictar toles midíes necesaries por que se sostenga cola enerxía que correspuende a los derechos y dignidá de la nación.
»Terceru. El gobiernu va esfrutar de toles facultaes necesaries nel ramu de guerra, pa faela efectiva, puesta y eficaz contra los Estaos Xuníos d'América que la provocaron, empecipiáu y sosteníu.»

16 de Xunu de 1846.

Batalles

Ver tamién: Intervención d'Estaos Xuníos en Tabasco

Batalla de Monterrey.

Batalla de Chapultepec.

Dempués de les declaraciones de guerra, les fuercies d'Estaos Xuníos invadieron territoriu mexicanu en diversos puntos. Nel Pacíficu, la fuercia naval al mandu de John D. Sloat foi unviada pa ocupar California y reclamala pa EE. UU. por cuenta d'esmoliciones de que Gran Bretaña tamién intentara ocupar l'área. Sloat aliar con colonos anglosaxones del norte de California quien primeramente declararen una República Independiente de California y ocuparen delles ciudaes clave.

El gobiernu d'Estaos Xuníos ordenó al so exércitu atacar los siguientes puntos de Méxicu: Tamaulipas, Nuevo León, Coahuila y otros puntos escontra'l sur. Tamién invadió Monterey (Alta California). Per otra parte, bloquiáronse los puertos de Tampico, Frontera Carmen, Guaymas, Mazatlán y San Blas, ente otros.

El 7 d'agostu de 1846, el comodoro americano David Connor intentó ensin ésitu tomar el Puertu de Alvarado, Veracruz. El 15 d'ochobre de 1846 volvería fracasar nel enfotu na batalla del fuerte Santa Teresa, tamién nel conceyu de Alvarado.

Mentanto, les tropes del exércitu de EE. UU. (sol mandu de Stephen W. Kearny) ocuparon Santa Fe (Nuevu Méxicu); darréu Kearny condució una pequeña tropa a California, onde, dempués de dellos reveses iniciales, xunir coles fuercies navales sol mandu de Robert F. Stockton pa ocupar San Diego y Los Angeles.

La fuercia principal empuesta por Taylor siguió al traviés del ríu Bravo escontra Méxicu, ganando a les fuercies de Pedro Ampudia na batalla de Monterrey en setiembre de 1846, tres una fiera resistencia de los regiomontanos que soportaron mientres delles selmanes el sitiu impuestu pol exércitu invasor.

Primer Batalla de Tabasco

El 23 d'ochobre de 1846, les tropes d'Estaos Xuníos a bordu de 7 buques al mandu del comodoro Matthew C. Perry, tomaron el puertu de Frontera, Tabasco que s'atopaba ensin guarnición, y el 25 d'ochobre encarreraron sobre la capital del estáu San Juan Bautista (güei Villahermosa), emplazando a les autoridaes tabasqueñas a rindise, solicitú que foi refugada pol gobernador Juan Bautista Traconis, empecipiando asina la Primer Batalla de Tabasco, la que terminó'l 26 pela tarde con una victoria de les fuercies tabasqueñas, siendo esta una de les poques batalles ganaes por Méxicu nesta guerra. Les tropes d'Estaos Xuníos retiráronse escontra'l puertu de Frontera empecipiando un bloquéu pa torgar la entrada de cebera y bastimientos pa les tropes tabasqueñas.

El gobernador Juan Bautista Traconis solicitó al gobiernu mexicanu sofitu con pertrechos de guerra, pero al nun recibilos, el 9 de payares declaró a Tabasco separáu de la nación mexicana. Sicasí'l 8 d'avientu, llevantar na capital del estáu una acta rectificando la separación.

Coles mesmes l'Estáu de Yucatán independizar por segunda vegada y producióse un llevantamientu federalista na ciudá de Méxicu, derrocándose'l gobiernu de Mariano Paredes y favoreciéndose el regresu de Santa Anna del so exiliu cubanu n'avientu de 1846, estableciéndose un nuevu gobiernu con Valentín Gómez Farías como vicepresidente y dempués como presidente. L'ex-presidente de Méxicu Valentín Enrío foi nomáu Ministru de Guerra y Marina (Ministru de la Defensa) el 24 d'avientu de 1846.

Batalla de la Angostura

Santa Anna coló personalmente escontra'l norte pa enfrentase a Taylor na batalla de la Angostura, conocida n'Estaos Xuníos como batalla de Buena Vista, el 22 y 23 de febreru de 1847. A pesar de dir ganando la batalla, al anochecerín Santa Anna atayó'l combate declarándose vencedor y entamó una inmediata retirada (bien aldericada y criticada pola historiografía mexicana) que na práutica equivalió a una derrota y que sorprendió al mesmu Taylor. Lo non discutible ye que la invasión foi detenida nesti puntu.

Santa Anna dexó a Gómez Farías como presidente del país cola encomienda de que fixera atroxu de recursos pa encarar la guerra. Con esi envís en xineru de 1847 emítese una llei qu'autorizaba al gobiernu federal a apoderase de los bienes de la Ilesia por valor de 15 millones de pesos. Ante esta llei, el pueblu y el cleru llevantar n'armes na ciudá de Méxicu hasta'l puntu de que l'ensame enardecida torgó que Gómez Farías pudiera salir del Palaciu Nacional. Frente a esta situación, Santa Anna viose obligáu a abandonar temporalmente les aiciones. Yá na ciudá de Méxicu, anuló'l decretu en cuenta de una aportación voluntaria» del cleru por 100 mil pesos.

Toma del puertu de Veracruz

Mentanto, en cuenta de reforzar les tropes de Taylor pa una meyora continua, el presidente Polk abrió un segundu frente, mandando un exércitu sol mandu del xeneral Winfield Scott en marzu de 1847 que se tresportó per mar, con parte de les fuercies de Taylor, al puertu de Veracruz, pa empecipiar la invasión del centru de Méxicu. L'ex-presidente y Ministru de la Defensa, el xeneral Valentín Enrío, entró al mandu de la División del Este en Veracruz, pero Enrío yá tenía diferencies d'estratexa militar con Santa Anna tocantes a la defensa del territoriu mexicanu, pos les tropes d'Estaos Xuníos veníen armaes con bones bombes y teníen mercaos a espíes mexicanos como sofitu estratéxicu.

Scott ganó'l puertu de Veracruz tres un cruentu bombardéu onde morrieron munchos civiles y coló escontra la Ciudá de Méxicu con ayuda de la Mexican Spy Company («Compañía d'espíes mexicanos»), un grupu de mexicanos que sofitaron al llau d'Estaos Xuníos y actuaron como guíes, ayudando a ganar la batalla de Cuetu Gordu.

Cayida de Villahermosa

Segunda Batalla de Tabasco y toma de San Juan Bautista, capital de Tabasco en 1847.

Nel otru frente, el 16 de xunu de 1847, nuevamente les tropes d'Estaos Xuníos al mandu de Matthew C. Perry, atacaron la capital tabasqueña San Juan Bautista, desenvolviéndose la Segunda Batalla de Tabasco, pero nesta ocasión ensin cebera nin bastimentos militares suficientes, la capital cayó en poder d'Estaos Xuníos y el Comodoro Perry nomó al xeneral Vant Brunt Gobernador de Tabasco.

La Defensa de la Ciudá de Méxicu (19 d'agostu - 13 de setiembre de 1847)

Dempués de quince meses de desastres y males decisiones militares, teníen al exércitu mexicanu arrequexáu y a un poderosu exércitu invasor a les puertes de la capital de la República avanzando polos pueblos asitiaos al sur. Dempués de que Scott tomó Puebla ensin atopar resistencia dieron les importantes batalles de Llombes de Padierna, Churubusco y Molín del Rei.

Llombes de Padierna

A les 10:50 p.m. del 18 d'agostu de 1847, l'Exércitu Mexicanu del Norte, comandado pol xeneral Gabriel Valencia, foi ganáu nes llombes de Padierna, al sur de la ciudá de Méxicu, colo que sumió'l más fogueado de los contingentes que la nación podía oponer al invasor. Anque Valencia recibiera órdenes de nun atacar al enemigu mientres nun llegara'l gruesu del exércitu de Santa Anna, abandonó les sos posiciones y atacó pola so cuenta nun actu valerosu pero de flagrante indisciplina militar qu'arruinó los planes del altu mandu mexicanu.

Los soldaos bater a lo llargo del día 19 na periferia de la ciudá (el pedregal de San Ángel, San Gerónimo, Anzaldo y otres posiciones), en terrenes de mal accesu. Pela so parte, les fuercies del xeneral Santa Anna, llegaron apresuradamente a posiciones cercanes onde se desenvolvía los combate. A l'amanecida les tropes siguíen nes sos posiciones, col enfotu de que'l gruesu del exércitu atacaría la retaguardia enemiga, pero Santa Anna ordenó la retirada camín de la ciudá de Méxicu, abandonando a la so suerte a los homes del xeneral Valencia.

Peracabada la derrota, Santa Anna ordenó que les fuercies concentrar na ciudá dexando na retarguardia, forticada nel conventu de Churubusco, a la Guardia Nacional del Distritu Federal integrada por voluntarios, según el Batallón de San Patriciu, formáu na so mayoría por irlandeses qu'en 1846 desertaren del exércitu d'Estaos Xuníos.

Conventu de Churubusco: defensa heroica del xeneral Pedro María Anaya

El conventu de Churubusco foi atacáu'l mesmu 20 d'agostu. El desorde que reinaba nos mandos nacionales fixera que'l parque unviáu al improvisáu baluarte nun fuera del calibre fayadizu, polo que dempués de refugar a los atacantes delles vegaes y de infligirles perdes cuantiosas, los defensores de Churubusco hubieron de rindise al invasor. El Gral Pedro María Anaya defendió hasta onde pudo y con lo que tuvo. Cuando'l xeneral Twiggs preguntó-y a Anaya, onde taba'l parque, pólvora, municiones, él contestó-y: "Si hubiera parque nun taríen ustedes equí".

Dempués, representantes de dambos gobiernos alcordaron un armisticiu p'axustar el cese de la invasión. Al afayar los mexicanos que Texas yá nun yera'l motivu de la guerra, sinón la pretensión d'Estaos Xuníos de llograr mayores territorios, rompióse la tregua'l 6 de setiembre de 1847.

Molín del Rei

El día 8 les tropes d'Estaos Xuníos avanzaron sobre "Molín del Rei", cerca de Chapultepec, defendíu pola Guardia Nacional, y en poques hores, nuna de les batalles más sangrientes de la historia de Méxicu, les tropes nacionales fueron vencíes. El cercu cerróse en redol al últimu bastión mexicanu: El Castiellu de Chapultepec, defendíu por menos de mil homes, ente los cualos había dellos cadetes del Colexu Militar, qu'ende tenía la so sede.

Castiellu de Chapultepec

El 13 de setiembre, depués de dos díes de feroz bombardéu, los invasores asaltaron el Castiellu. Al pie de la rampla foi estrozáu'l Batallón Activu de San Blas, morriendo'l so xefe'l coronel Felipe Santiago Xicoténcatl, y casi tolos sos soldaos. Entós los invasores avanzaron. Creíense vencedores cuando dende los altores disparáronlos certeramente los postreros defensores de la soberanía nacional: los mozos cadetes del Colexu Militar.

El castiellu de Chapultepec cayó nuna defensa na qu'intervinieron los mozos cadetes d'esi plantel militar morriendo dellos d'ellos, (los conocíos como Neños Héroes). Mientres l'asaltu cayeron prisioneros los xenerales Mariano Monterde (Direutor del Colexu Militar de Méxicu) y Nicolás Bravo (antaño héroe de la independencia). Una gran cantidá de civiles llevantar n'armes contra los invasores na Ciudá de Méxicu sicasí los sos esfuercios fueron inútiles, coles mesmes que'l gobiernu central mexicanu perdía los control del país.

La cayida de Chapultepec tuvo dos consecuencies inmediates: la ocupación poles tropes d'Estaos Xuníos de la ciudá de Méxicu y el nuevu arrenunciu de Santa Anna a la presidencia de la nación.

Les batalles pela ciudá de Méxicu fueron l'últimu actu d'unu de los episodios más aciagos de la historia nacional. Les divisiones internes, la pésima conduccíón militar, l'ausencia d'un mandu políticu unificáu ya inclusive les mezquindades y los egoísmos personales costaron al país la perda de más de la metá del so territoriu, dexándolo en bancarrota económicu, política y moral de la que tardaría décades en llevantase. Per otru llau, el llogru d'esi territoriu per Estaos Xuníos modificaría la historia d'esa nación al convertise n'unu de les pilastres del so creciente poderíu económicu p'acelerar la so carrera como potencia mundial.

Los neños héroes

Llámase Neños Héroes a 6 cadetes mexicanos¹ (la so edá yera ente 12-18 años) que morrieron en combate en la Batalla de Chapultepec los díes 12 y 13 de setiembre de 1847 mientres la Guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos na que participaron 46 cadetes y foi defendida por 3000 soldaos. De los cadetes muertos, cinco yeren cadetes estudiantes y un cadete recién graduáu del Colexu Militar. D'esti grupu, la historia oficial posterior (con mayor notoriedá en 1947)² deformó en distintes etapes con fines nacionalista los fechos,² pa destacar a namái estos cinco estudiantes y al recién graduáu del Colexu Militar, anque tamién se destacar el Coronel Felipe Santiago Xicoténcatl en 1947 poniendo los sos restos al centru del Altar a la Patria.

Defensa del castiellu de Chapultepec.

Fin de la guerra

Negociaciones de la frontera Méxicu-Estaos Xuníos mientres el Tratáu de Guadalupe Hidalgo.

Artículu principal: Cesión Mexicana

El Tratáu de Cahuenga, robláu'l 13 de xineru de 1847 en Los Angeles, remató les disputes en California. El nuevu gobiernu encabezáu por Manuel de la Peña y Peña empecipió les negociaciones de paz colos Estaos Xuníos que remataron cola firma del Tratáu de Guadalupe Hidalgo, robláu na villa homónima (güei parte de la Ciudá de Méxicu) el 2 de febreru de 1848. El tratáu foi redactáu na so totalidá por Estaos Xuníos y dio a esti país el control sobre Texas, el territoriu en disputa ente Méxicu y Texas qu'entendía tola tierra al norte del ríu Bravo y los territorios conocíos como Alta California y Santa Fe de Nuevu Méxicu, apoderándose de lo que güei son los Estaos d'Arizona, California, Nevada, Utah, Nuevu Méxicu y partes de Colorado, Wyoming, Kansas y Oklahoma (lo que se conoz como Cesión Mexicana). Pa Méxicu significó la perda de más de 2 100 000 km² (más de 800 000 milles cuadraes) de tierra, el 55% del so territoriu d'entós. A cambéu, los Estaos Xuníos daríenlu 3 pagos y 15 100 000 de dólares como gastos de guerra y cubriría los daños sufiertos polos sos connacionales en Méxicu.

Los territorios anexaos conteníen aproximao 7000 habitantes mexicanos n'Alta California y cerca de 100 000 habitantes en Nuevu Méxicu, anque esta cifra namái inclúi los d'orixe español. Munches tribus indíxenes falaben español y nun se contabilizaben nesos censos, polo que la cantidá real d'habitantes sería enforma mayor.

Combatientes

Ocupación d'Estaos Xuníos de la Ciudá de Méxicu. La bandera de los Estaos Xuníos ta enriba del Palaciu Nacional.

Mientres el cursu de la guerra, morrieron 13 283 soldaos d'Estaos Xuníos, pero namái unos 1733 en combate; los demás finaron por enfermedaes y condiciones insalubres, cosa bastante habitual nes guerres de la dómina. Envalórase que morrieron 25 000 soldaos mexicanos, pero namái 16 000 morrieron en combate, por enfermedaes y otres causes. Del 30% al 40% de les baxes mexicanes permanez de dalguna manera nel misteriu.

Batallón de San Patriciu

Un grupu notable de combatientes que ye recordáu de forma revesosa —como héroes en Méxicu, como traidores en EE. UU.— fueron los integrantes del Batallón de San Patriciu, un grupu d'inmigrantes católicos, (la mayoría d'Irlanda) qu'abandonaron l'exércitu d'Estaos Xuníos dende los primeros alcuentros bélicos y que se pasaron al llau mexicanu. Hai quien-yos considera desertores; sicasí, otres versiones históriques planteguen que nun lo fueron, sinón que, en boca del historiador:

fueron lleales a sigo mesmos, al suañu de ser llibres que los traxera a América.^[7]

El cambéu de bandu producir por simpatía escontra la causa mexicana, de la mesma que los irlandeses yeren usaos como carne de cañón poles tropes d'Estaos Xuníos. Esto traxo nellos l'alcordanza de l'actuación inglesa n'Irlanda, onde tamién fueron utilizaos como carne de cañón polos británicos. Esistía amás un cristianismu católicu compartíu (al contrariu de la sociedá d'Estaos Xuníos, mayoritariamente protestante). Munchos morrieron nes socesives batalles de la guerra y los que fueron prindaos fueron marcaos como desertores y condergaos a trabayos forzaos si apuntárense antes de la declaración de guerra, o aforcaos si facer dempués d'ella. Diéronse instrucciones por que lo último que vieren fora cuando se arriara la bandera mexicana y se izara la Bandera de los Estaos Xuníos en Chapultepec. Un gran númberu d'estos combatientes que fueron prindaos yá nes últimes batalles fueron conducíos a un cadafalsu coleutivu mui cerca de l'actual Plaza de San Jacinto, un xardín allugáu nel barriu de San Ángel na Ciudá de Méxicu, onde güei s'alza un monumentu de tributu al batallón d'irlandeses.

D'alcuerdu a datos del Departamentu d'Asuntos de Veteranos d'Estaos Xuníos, l'últimu sobreviviente d'Estaos Xuníos d'esti conflictu, Owen Thomas Edgar, morrió'l 3 de setiembre de 1929, a la edá de 98 años.

Batallón de San Blas

Participó na batalla de cuetu gordu y na batalla de Chapultepec. Mientres la batalla de Chapultepec, vista la desorganización mientres los primeros momentos de llucha, Santa Anna ordenólu a Felipe Santiago Xicoténcalt, xunto col Batallón de San Blas, menos una compañía, qu'allegara al castiellu p'ayudar al xeneral Bravo. Sicasí, nun pudieron llegar al visu y el batallón bater col enemigu na falda y na rimada del cuetu; yeren 400 soldaos mexicanos contra 1000 soldaos d'Estaos Xuníos al mandu de Pillow; sicasí, por momentos asitiaron n'apiertos a Pillow, quien tuvo que solicitar refuerzos a Worth.

El Batallón de San Blas lluchó hasta sumir casi por completu. Namái 20 soldaos sobrevivieron, ensin xefe, ensin oficiales y ensin municiones. El coronel Xicoténcatl foi mancáu por 14 bales cuando se dirixía a salvar la bandera del so batallón; dempués, foi recoyíu por dellos soldaos. Hasta güei caltiénse'l lábaro trescaláu cola so sangre.

Chapultepec perdióse y la Ciudá de Méxicu cayó en manes estranxeres. Namái l'alcordanza de los héroes batíos en combate quedó na memoria de los sobrevivientes. En 1853, cuando Santa Anna volvió ocupar la presidencia, dedicó un homenaxe a la memoria del Batallón de San Blas, alzando de grau a Felipe Santiago Xicoténcatl, de teniente coronel a coronel poles sos heroiques muestres de valor nel so últimu combate.

El Batallón de San Blas foi eslleíu por decretu oficial el 23 d'ochobre de 1855.

Reaición d'Estaos Xuníos a la Guerra

Oposición a la Guerra

Abraham Lincoln nos sos 30 años como miembru de la cámara de representantes de los estaos xuníos cuando s'oponía a la guerra. Semeya tomada por unu de los estudiantes de derechu de Lincoln alredor del añu 1846.

Nos Estaos Xuníos, que cada vez estremar más, la guerra yera una tema partidaria y una razón principal pola guerra civil d'Estaos Xuníos. La mayoría de los Whigs nel norte y el sur del país oponer a la guerra;^[8] la mayoría de los demócrates sofitar.^[9] Los demócrates del sur, quien s'animaben cola doctrina del destín manifiestu, sofitaben la guerra cola esperanza d'añader territoriu al sur, que seria territoriu onde la esclavitú seria llegal, y asina evitar ser superaos numbéricamente pola populacion creciente del norte. John L. O'Sullivan, editor del periódicu The Democratic Review, introdució esta frase nel so contestu, afirmando que "ye'l nuesu destín manifiestu sobre-estender esti continente que nos foi asignáu pola providencia pal desenvolvimientu llibre de los nuesos millones que se multipliquen añalmente."^[10]

Exesclavo y poderosu antiesclavista Frederick Douglass (circa 1847-1852) oponer a la guerra en contra de Méxicu

Los elementos de la anti esclavitú del norte tarrecíen la espansión del poder de los esclavistes. Los Whigs, polo xeneral, taben interesaos en poder fortalecer la economía d'Estaos Xuníos per mediu de la industrialización, non n'adquirir más territoriu. Ente los más fuertemente opuestos na cámara de representantes taba John Quincy Adams de Massachusetts. Adams per primer vegada dexó saber la so esmolición d'espandir el territoriu d'Estaos Xuníos en 1836 cuando s'opunxo a l'anexón de Texas. Siguió coles sos argumentaciones hasta l'añu 1846 pola mesma razón de que l'adquisición de territoriu al sur del país agregaria territoriu a los estaos esclavistes. Cuando'l votu pa dir a la guerra en contra de Méxicu llegó a la cámara de representantes en mayu 13, Adams glayo'l so votu de "NON". Solamente otros 13 representantes siguieron el so exemplu.

L'ex-esclavu Frederick Douglass oponer a la guerra y decepcionóse al ver la debilidá del movimientu en contra de la guerra. "La determinación del nuesu presidente esclavu-teniente, y la probabilidá del so ésitu n'estrumir del pueblo dineru y homes pa faelo, fíxose evidente pola poca oposición dispuesta en contra d'él. Naide paez tar dispuestu a adoptar la so postura en pro de la paz de toes toes."^[11]

Los demócrates queríen más territoriu. Demócrates del norte fueron atraíos poles posibilidaes que traía los noroeste alloñáu. Joshua Giddings dirixó un grupu de protestantes en Washington D.C. Llamo la guerra en contra de Méxicu una guerra "agresiva, impía, ya inxusta" y votu en contra de suplementar soldaos y armamentu. El dixo: "Nel asesinatu de Mexicanos na so propia tierra o'l de roba-yos la so tierra, nun puedo formar parte, nin güei nin mañana. La culpa d'estos crímenes restara n'otros. Nun voi participar nesto."^[12]

Otru Whig, Abraham Lincoln, duldó de la causa de guerra y demando saber onde foi esautamente onde foi atacáu Thornton y onde fueron muertos almes d'Estaos Xuníos. "¡Muestrenme el llugar!" demandaba. Nel senáu, Thomas Corwin, un whig d'Ohio, dio un discursu llargu nel que predecia una guerra pa la presidencia en 1847.^[13] Líder de los Whigs Robert Toombs de Xeorxa dixo: "Esta guerra ye indescribible [...] Culpamos al presidente de la usurpación del poder pa faer guerra[...] del robu d'un país[...] el cual esistiera por sieglos y qu'agora taba sol dominiu de los Mexicanos. Dexemos agora poner un altu a esta cobicia. Tenemos territoriu abondu como los saben los cielos."

Abolicionistes del norte llomaron la guerra como un intentu de los esclavistes pa fortalecer les lleis de la esclavitú y asina asegurar la so influencia sobre'l gobiernu federal. Actuando en pro de los sos convencimientos, Henry David Thoreau foi encarceláu por nun pagar los sos impuestos pa sofitar la guerra, y escribió la so composición famosa Desobediencia civil.

El senador democráticu David Wilmot introdució la enmienda Wilmot, que buscaba prohibir la esclavitú nos territorios adquiríos de Méxicu. Esta enmienda non pasu, pero sirvió pa empiorar les rellaciones ente senadores del norte y del sur.

Defensa de la Guerra

Amás d'alegar que les aiciones de les fuercies militares de Méxicu nos territorios apostaos al norte del ríu bravu constituian un ataque en tierra d'Estaos Xuníos, los defensores de la guerra consideraben los territorios de Nuevu Mexico y California como apenes parte de Méxicu y con rellaciones llixeres al país. El so puntu de vista yera de qu'estos territorios taben despoblaos, ingobernados, y desarimaos d'otros pueblos fronterizos, que les sos poblaciones, les poques qu'había, yeren mayormente provenientes d'estaos xuníos. Entá ye más, tarrecíen qu'estos territorios fueren adquiríos polos rivales ingleses, que yá teníen territoriu xustu al norte de California.

El presidente Polk sacu a rellucir estos puntos nel so tercer discursu añal al congresu'l 7 d'avientu de 1847. Nésti, escrupulosamente detalló'l so puntu de vista y el del so gabinete tocantes a los oríxenes del conflictu, les midíes que tomaren los estaos xuníos pa evitar hostilidaes, y la xustificación por declarar guerra en contra de Méxicu. Tamién trató la tema de les deldes financieres que'l gobiernu Mexicanu entá tenía que paga-y a dellos ciudadanos privaos d'Estaos Xuníos. En vista de la insolvencia Mexicana, la cesión de gran parte del so territoriu nortizu paecía ser l'únicu reparu realista que sirviría pa compensación. Estos argumentos convencieron a los demócrates a xunise detrás d'él, lo qu'aseguró que les sos propuestes en pro de la guerra pasaríen pol senáu exitosamente, y esto de la mesma, reforzó'l sofitu común ente'l país d'Estaos Xuníos.

La Prensa d'Estaos Xuníos y l'Entusiasmu Popular pola Guerra

War News from Mexico (Noticies de Guerra de Méxicu) 1848

La prensa dedicar a crear entusiasmu pola guerra. El llitógrafu de Richard Caton Woodville War News From Mexico (Noticies de guerra de Méxicu) satiriza les reaiciones de dellos segmentos de la población d'Estaos Xuníos. El llitógrafu considérase polo xeneral ser desfavorable a les motivaciones de la guerra proesclavistas.^[14]

La cobertoria de la guerra foi un desenvolvimientu importante nos Estaos Xuníos yá que los xornaleros según soldaos qu'engarraben na guerra, per primer vegada daben cobertoria independiente de la guerra nel estranxeru. Mientres la guerra, inventos como'l telégrafu, crearon maneres nueves de comunicación qu'actualizaben al pueblu con noticies de testigos de los eventos. Unu de los reporteros más importantes foi George Wilkins Kendall, un nortizu qu'escribía pal periódicu Nuevu Orlandés, Picayune y que la so coleición de correspondencia de soldaos llamada Dispatches from the Mexican War (Cartes de la Guerra Mexicana) constitúin una importante fonte primaria del conflictu.^[15] Con más d'una década d'esperiencia de reportar crímenes urbanos, la prensa dio cuenta del gran mambís públicu pa noticies astundentes de la guerra. Estes noticies podíen tremase rápido y de manera barata, una y bones la revolución impresaria precediera la guerra.^[16] Esta foi la primer vegada na historia d'Estaos Xuníos na cual les hestories contaes por periodistes, en cuenta de les opiniones de los políticos, tuvieron más influyencia sobre la opinión del pueblu. Al igual que'l periodismu qu'escribía reportes, tamién había artistes de guerra, que introducíen una dimensión visual a la guerra. Unes de les imáxenes más famoses fueron creaes por Carl Nebel.^[17]

Al recibir reportes constantes de los campos de batalla, muncha xente nos estaos xuníos llegaron a sentise xuníos como comunidá. Noticies de la guerra siempres causaben emoción estraordinaria. Na primavera de 1846, les noticies de les victories de Zachary Taylor en Palu Alto atraxo un ensame a celebrar nel pueblu de Lowell, Masssachusetts. Nueva York celebró les victories ximielgues de Veracruz y Buena Vista en mayu de 1847. Ente fueos artificiales y llumes hubo una gran marcha de 400,000 persones. Los xenerales Taylor y Scott convertir n'héroes y dempués aportaron a contendientes pa la presidencia d'Estaos Xuníos.

Implicaciones polítiques de la guerra contra Méxicu

• Méxicu perdió'l 50% del so territoriu mientres la guerra, venciéndolo a Estaos Xuníos. Santa Anna fuxó exiliáu a Venezuela.
• N'Estaos Xuníos, la victoria na guerra traxo un surdimientu de patriotismu y cola adquisición de los territorios al oeste —en 1846, Estaos Xuníos adquiriera la parte sur d'Oregón— paecía cumplise coles creencies del «destín manifiestu».
• Ente que el filósofu y escritor Ralph Waldo Emerson refugó la guerra como un «mediu de llograr el destín d'Estaos Xuníos», tuvo qu'aceptar que «la mayoría de los grandes resultaos de la historia llográronse per medios indignos». La guerra fixo de Zachary Taylor un héroe nacional, un partidariu whig suriegu, quien foi escoyíu como presidente nes eleiciones de 1848.
• Sicasí, esti periodu d'euforia nacional nun duraría enforma tiempu. La guerra fuera llargamente sofitada nos estaos sureños pero foi refugada polos estaos del norte. Esta división desenvolvióse estensamente por cuenta de les mires de cómo la espansión d'Estaos Xuníos afectaría a la tema de la esclavitú.
• Nesi tiempu, Texas reconoció la institución de la esclavitú, pero Méxicu nun lo fixo (la esclavitú taba prohibida en Méxicu dende la firma de la constitución federal de 1824). Munchos abolicionistes (antiesclavistas) nortizos vieron la guerra como un intentu d'espandir la esclavitú y asegurar la so influencia continua nel gobiernu federal per parte de los dueños d'esclavos. L'escritor d'Estaos Xuníos Henry David Thoreau publicó'l so ensayu Desobediencia civil y refugó a pagar impuestos p'arreglar la guerra por cuenta de que considerar una guerra inxusta y d'intereses imperialistes.
• Mientres el primer añu de la guerra, el congresista demócrata David Wilmot introdució una llei que prohibía la esclavitú en cualquier territoriu prindáu de Méxicu. Esta llei, que se conoció como'l Proviso (clausa) Wilmot, causó una protesta inmediata de los suriegos en dambos llaos del congresu, siendo un precedente de la Guerra de Secesión.
• Pa los suriegos paecía que'l norte taba dispuestu a abandonar la paridá dientro del senáu y la clausa de Wilmot encendió la hostilidá ente los dos seiciones. La llei por sigo mesma foi aprobada pola Casa de Representantes pero falló nel Senáu, con dambos votos nes llinies seccionales.
• En 1848 los demócrates (pro esclavistes) propunxeron una nueva solución a la tema de cuálos territorios podríen tener permisu d'esclavitú, conocida como «soberanía popular». Esto dexaba a los votantes dientro del territoriu a determinar por ellos mesmos si dexaríen la esclavitú dientro del so territoriu. L'Acta de Kansas-Nebraska en 1854 fixo más popular la soberanía popular de les tierres, desfaciendo'l Compromisu de Missouri. En protesta d'estes aiciones, el Partíu Republicanu entamóse esi añu con oponentes de la espansión de la esclavitú.
• Ulysses S. Grant, que sirvió na guerra sol mandu de Scott, consideraría más tarde qu'esta guerra foi una de les causes de la Guerra Civil d'Estaos Xuníos: «La ocupación, separación y anexamiento [de Texas] foi... una combalechadura p'adquirir territoriu del cual los estaos esclavistes pudieren formar una Unión Americana».

El tamién dixo Nun creo qu'hubiera una guerra más inxusta como la qu'Estaos Xuníos-y fixo a Méxicu, yera siguir el mal exemplu de les monarquíes europees.^[18]

• Munchos de los altos rangos de la guerra d'Intervención engarraron na posterior Guerra de Secesión, incluyendo a Grant, Ambrose Burnside, George McClellan, Stonewall Jackson y Robert E. Lee.

Delles causes de la derrota de Méxicu

• La mayor población d'Estaos Xuníos - (20 000 000 contra 9 000 000 de persones en Méxicu) Estaos Xuníos, al tar más cerca d'Europa y al ser un país abiertu a la inmigración, tenía una población mayor. Amás la previa adquisición de Luisiana con tierres fértiles fizo que la población aumentara. Sicasí en Méxicu'l nivel de población permaneció estáticu por cuenta de los años que duró la guerra d'independencia. Amás acutábase la inmigración a católicos. La mayor parte de los territorios al norte del Ríu Bravo yeren desérticos y taben poblaos de xente nativo contrariu, condiciones pocu favorables pa la colonización.
• La Paz - Sacante la Guerra de 1812, Estaos Xuníos tuvo un periodu de paz y estabilidá política que duró munchos años. En Méxicu los conflictos internos políticos fueron siempres constantes.
• La superioridá d'armamentu d'Estaos Xuníos - El fusil estándar de la dómina en Méxicu foi'l Brown Bess, que yá fuera puestu fora de serviciu pol Reinu Xuníu, amás d'escedentes de les guerres Napoleóniques.
• Munición - Mientres Estaos Xuníos emplegaba máquines que podíen fabricar boles de plomu a razón de 40 000 per día trabayador, Méxicu utilizaba talleres artesanales operaos por civiles que nuna gran cantidá d'ocasiones apurríen munición inútil que s'apexar nos cañones por cuenta del usu de moldes fríos”, mal alliniaos y en mala traza. La falta de munición, el suministru de suministros y la pésima calidá de la pólvora tamién foi un problema pa Méxicu mientres tola guerra.^[19]
• Calidá d'Armes - L'artillería d'Estaos Xuníos yera cimera y tenía a la so disposición mayor variedá de municiones, dende boles sólides de plomu, proyeutiles esplosivos hasta botes de metralla. Disparaben hasta cinco veces más rápidu que'l so contraparte mexicana, los pesaos y obsoletos cañones “Griveaubal”.
• Fábriques - Estaos Xuníos yera una nación somorguiada de llenu na revolución industrial, Méxicu yera un país fundamentalmente agrícola, asina que mientres el país del Norte fabricaba'l so propiu armamentu nuna cantidá cimera, l'exércitu mexicanu teníase que conformar coles sos reserves d'armes usaes vendíes polos europeos a preciu de descuentu.^[20]
• Poco Sofitu - Solo siete de los diecinueve estaos de la Federación Mexicana contribuyeron con homes, armes y dineru pa la defensa nacional.
• Desproporción naval - Méxicu tenía solo 15 embarcaciones de guerra mientres Estaos Xuníos tenía alredor de cien. Esto dexó-yos apoderase de les aduanes y esgañar el comerciu marítimu internacional de Méxicu. Amás desembarcaba homes en cualquier puntu de la república a la so prestar.

Ver tamién

• Ocupación d'Estaos Xuníos de Veracruz
• Espedición punitiva contra Francisco Villa
• Guerra de la llende (1910-19)
• Desobediencia civil, de Henry David Thoreau
• Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu en Tabasco
• Primer Batalla de Tabasco

Referencies

1. De re Militari: muertos en Guerres, Dictadures y Xenocidios
2. Aboites, Pablo Escalante,Bernardo Garcia, Luis Jauregui, Josefina Zoraida, Elisa Speckman, Javier Garciadiego, Luis (11 d'ochobre de 2011). Nueva historia mínima de Méxicu (en castellanu). El Colexu de Mexico AC. Consultáu'l 13 de setiembre de 2017.
3. Vázquez, Josefina Zoraida (1 de xineru de 1997). La intervención norteamericana, 1846-1848 (en castellanu). Secretaría de Rellaciones Esteriores. ISBN 9789688105696. Consultáu'l 13 de setiembre de 2017.
4. http://global.britannica.com/event/Mexican-American-War
5. http://www.sedena.gob.mx/index.php/conoce-la-sedena/antecedentes-historicos/ejercito-mexicano/la-invasion-norteamericana
6. Mussachio, Humberto (1989). Diccionariu Enciclopédicu de Méxicu. Méxicu; Andrés Lleón Editor. ISBN 968-6290-37-0 (Tomu II, páx. 555).
7. Miguel Ángel Menéndez. «Homenaxe al Heroicu Batallón de San Patriciu». Consultáu'l 19 d'agostu de 2010. «Cita ... Y a los ser obligaos pol agabitador de colonos, Austin, a empuñar les armes; al ser forzaos a formar un batallón, a colar contra la so propia conciencia, a disparar contra los sos propios pruyimientos de ser llibres, ellos entendieron que'l so llugar nun taba ellí. Al tomar el primer contautu les tropes invasores que veníen abasnando al batallón d'irlandeses, coles nueses, en Matamoros, ellos pasaron a ocupar el so sitiu nes nueses trincheres. Dellos d'ellos fueron muertos al pasar. Pero los sobrevivientes siguieron con nós —Monterrey, Angostura, Cuetu Gordu, Churubusco—, derrota tres derrota, esfuerciu tres esfuerciu, muerte tres muerte, hasta cayer prisioneros combatiendo. Alzándose al pie del patíbulu en que l'heroicu Batallón de San Patriciu foi asesináu en masa, la conciencia política de Méxicu, llava'l oprobio con que'l vencedor d'una inicua y brutal guerra de conquista intentó infamar la xesta de los irlandeses que morrieron pola patria.¡Nun fueron desertores!... Fueron lleales a sigo mesmos, al suañu de ser llibres que los traxo a América.»
8. Jay (1853) páxs. 165–166.
9. Jay (1853) p. 165.
10. See O'Sullivan's 1845 article "Annexation", United States Magazine and Democratic Review
11. Tomáu de Christensen, The U.S.-Mexican War, p. 74.
12. Giddings,Joshua Reed, Speeches in Congress [1841–1852], J.P. Jewett and Company, 1853, p.17

13. 

    Discursu del senador d'Estaos Xuníos en contra de la intervencion d'Estaos Xuníos en Mexico, caracterizandola como imperialista y presidencial

14. "War News From Mexico": What the Blacks in the 1848 Painting Tell Us The Root, 2013
15. George Wilkins Kendall, Dispatches from the Mexican War, edited by Larence Delbert Cress. Norman: University of Oklahoma Press 1999.
16. «American Sensations: Empire, Amnesia, and the US-Mexican War». American Literary History 13:1:  p. 2. 2001. 
17. Ron Tyler. "A Great American Book: The War between the United States and Mexico, Illustrated" in Artes de Méxicu. Non. 80, "Carl Nebel: Nineteenth-Century Itinerant Painter", August 2006, páxs. 77-80.
18. Ulysses S Grant Quotes on the Military Academy and the Mexican War
19. http://www.nps.gov/parkhistory/online_books/paal/thunder-cannon/chap7.htm
20. http://www.ehow.com/list_6894147_weapons-mexican-war.html

Referencies xenerales

• Memories personales de Ulysses S. Grant, del Proyeutu Gutenberg (n'inglés)
• La Guerra Mexicana» (n'inglés)
• Cites de Ralph Waldo Emerson (n'inglés)
• El Destín Manifiestu y la guerra ente Estaos Xuníos y Méxicu: Pasáu y presente
• La Guerra contra Méxicu y el Destín Manifiestu
• [1] (n'inglés)
• [2] (n'inglés)
• [3]
• [4] (n'inglés)

Referencies bibliográfiques

• Ortega Blake, Arturo. Frontera de papel, tres hermanos na Guerra Méxicu-Estaos Xuníos. Méxicu: Grijalbo, Random House Mondadori, 2004. ISBN 970-05-1734-9.
• Bethell, Leslie y otros. América Llatina independiente, 1820-1870. Barcelona: Cambridge University Press y Editorial Crítica, 1991.
• Connel-Smith, Gordon. Los Estaos Xuníos y América Llatina. Méxicu, D. F.: Fondu de Cultura Económica, 1974. Estudiu de les rellaciones ente Estaos Xuníos y el restu del continente americanu.
• Halperin Donghi, Tuliu. Reforma y disolución de los imperios ibéricos, 1750–1850. Madrid: Alianza Editorial, 1985. Obra clara y fundamental, con una abonda bibliografía.
• Hernández Sánchez-Barba, Mario. Historia d'América. Madrid: Editorial Alhambra, 1981. Obra de divulgación.
• Martín Moreno, Francisco. "Méxicu Tullíu: Méxicu Editorial Santillana, 2004.
• John S.D. Eisenhower. "So Far from God: The U.S. War with Mexico, 1846-1848". UNIVERSITY of OKLAHOMA PRESS Norman, 1989.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu.
• La Guerra de Texas, 1847. Batallón de San Patriciu
• Dellos documentos sobre'l Tratáu de Guadalupe y la situación de Méxicu mientres la invasión d'Estaos Xuníos
• Sitio de PBS alrodiu de la guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos
• La intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu
• Historia de Méxicu — La guerra colos Estaos Xuníos
• ilustraos.com La Guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos
• La Guerra de Méxicu y los Estaos Xuníos
• Invasión yanqui: La guerra ente Méxicu y los Estaos Xuníos, 1846–1848
• La Guerra ente Estaos Xuníos y Méxicu 1846 a 1848 en YouTube (parte 1 de 2)
• La Guerra ente Estaos Xuníos y Méxicu 1846 a 1848 en YouTube (parte 2 de 2)
• Apuntes pa la historia de la guerra ente Méxicu y los Estaos Xuníos