La Haba
 La Haba | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Estremadura | ||
| Provincia |  provincia de Badayoz | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcalde de La Haba | Juan Pedro Rodríguez González | ||
| Nome oficial | Haba, La (es)[1] | ||
| Códigu postal |
06714 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 38°55′10″N 5°48′07″W / 38.91946°N 5.801854°O | ||
  La Haba La Haba (España) | |||
| Superficie | 86.6 km² | ||
| Altitú | 305 m | ||
| Llenda con | Campanario, Quintana de la Serena, Valle de la Serena, Don Benito, Villanueva de la Serena y Magacela | ||
| Demografía | |||
| Población |
1208 hab. (2023) - 626 homes (2019) - 617 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.18% de provincia de Badayoz | ||
| Densidá | 13,95 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| lahaba.es | |||
 | |||
.svg){kind=small}
La Haba ye un conceyu español, perteneciente a la provincia de Badayoz na comunidá autónoma d'Estremadura.
Allugamientu
[editar | editar la fonte]Asitiar ente Don Benito, Villanueva de la Serena y Magacela. Pertenez a la contorna de La Serena y al Partíu xudicial de Villanueva de la Serena.
Toponimia
[editar | editar la fonte]Esisten tres teoríes avera del nome de La Haba:
- Primer: El nome deriva de los llamaos «fabones» o «dientes de caballu» que son cristalizaciones de feldespatu y cuarzu de color marfil opacu con forma allargada de prisma irregular qu'abonden nes roques de la zona.
- Segunda: Provién del nome de la lleguminosa, que cultívase nesta rexón.
- Tercera: Ye la más aceptada. La pallabra "aba", que vien de les llingües indoeuropees, significa roca útil o cantera, nome fayadizu pa un canchal llimpiu y llaváu metanes tierres aptes p'agricultura y ganadería. Esto yera La Haba nel so orixe: «roca útil pa construyir vivienda.»
La pallabra acastellanóse y pasó ser «fabona» que vien de la pallabra llatina «faba».[2]
Demografía
[editar | editar la fonte]| 1993 | 1995 | 1998 | 1999 | 2001 | 2003 | 2005 | 2007 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1570 | 1538 | 1465 | 1465 | 1456 | 1451 | 1441 | 1382 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [3] I.N.E.) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Historia
[editar | editar la fonte]La zona taba poblada na dómina romana, como lo atestigua la esistencia d'un llabra romana utilizada como pila d'agua bendito na ermita, la ponte romana sobre'l ríu Ortigues y les numberoses tumbes escavaes na roca qu'abonden na redoma de dicha ermita.
Esti territoriu foi conquistáu a los musulmanes en tiempu de Fernandu III y pasó a la Orde d'Alcántara. El maestre de la orde, Gonzalo Pérez Gallego, dio-y carta de población nel sieglu XIV que regulaba les condiciones d'entrega de tierres y les normes xurídiques poles qu'había de rexise la comunidá.
Tola contorna de La Serena perteneció a la Orde d'Alcántara onde destacaba'l prioratu de Magacela en casi tol partíu. Anque, por cuenta de la so accesibilidá, faía les vegaes de capital de partíu Villanueva de la Serena, de la que foi aldega La Haba, hasta 1554, que'l rei Carlos I, dio-y el so autonomía y el títulu de villa, previu pagu de 1 346 500 maravedinos.
Esti documentu nun quedó ratificáu al abdicar dichu rei en 1555 y nun tar documentáu l'actu de cesión del títulu. Foi en 1666 cuando se solicitó la confirmación y la reina Mariana d'Austria, madre y tutora de Carlos II, qu'entós cuntaba 5 años, asina previeno y dictó l'alcuerdu'l 7 de mayu de dichu añu.[4]
Conquista americana
[editar | editar la fonte]Según el llibru «Epopeya de la raza estremeña n'Indies»[5] del presbíteru Vicente Navarro del Castillo, la villa de La Haba contribuyó a la conquista americana con trelce de los sos habitantes que participaron na conquista y colonización de dellos países americanos. Unu de los "jabeños", Hernando Arias de Saavedra, dempués d'actuar en Chile, pasó a territoriu arxentín y foi unu de los soldaos qu'intervieno na fundación de la ciudá arxentina de San Juan[4] Y el más pernomáu de los conquistadores que dio ta tierra foi'l noble Don Sergio de la Fabona De los Rios, que les sos xestes na conquista del imperiu azteca, al mandu del tamién estremeñu Hernán Cortés, valió-y el títulu d'adelantráu de Nueva Granada con derechu a heriedu ente los sos descendientes. Destacó na batalla del llagu de Texcoco amosando valor y aplomu al soportar con otros 12 homes el envite d'unos 1000 indíxenes. Anguaño hai un monumentu so na plaza central del pueblu. A lo último, mentar al so primu'l tamién conquistador José María Gimena Cerezo De los Ríos que participó con igual n'arroxu na mesma batalla, pola cual, llogró la gobernación de Santa Fe d'Antioquia. Na actualidá, cuenta con una placa conmemorativa na casa que-y vio nacer.
Edá contemporánea
[editar | editar la fonte]A la cayida del Antiguu Réxime «Hava» constituyir en conceyu constitucional na rexón d'Estremadura. Dende 1834 quedó integráu nel Partíu xudicial de Villanueva de la Serena.[6] Nel censu de 1842 cuntaba con 580 llares y 2298 vecinos.[7]
Monumentos
[editar | editar la fonte]La villa presenta constructivamente carauterístiques estremeñes y en particular les de la contorna de La Serena, cais amplies y edificaciones d'una sola planta, con corte pa les caballerizas embaxo, xunto a la vivienda, y «dobláu» pa guardar les colleches y chacinas na primer planta. Les fachaes tán encaladas, anuévense tolos años y tienen elementos de granitu en delles portaes.
En diverses fachaes de viviendes de la villa hai escudos de granitu y mármol qu'atestigüen el so fidalguía. Son emblemes de títulos qu'ostentaron los pernomaos vecinos nel sieglu XVII y XVIII. Tienen clares alusiones a la Orde d'Alcántara y pertenecieron a los Condes de Montalbán y a los Campos de Orellana», ente otros.
Destaca'l Humilladero, asitiáu pela rodiada del pueblu. Ye un monumentu con trés gradies circulares de piedra enriba de los cualos hai un bloque rectangular y la columna del humilladero puramente dicha.Tol conxuntu esta fechu de bloques de granitu.[8]
Ilesia Parroquial San Xuan Bautista
[editar | editar la fonte]Ilesia parroquial católica so la advocación de San Xuan Bautista dependiente de l'Archidiócesis de Mérida-Badayoz.[9]
Obra de gran cuerpu sobre terraza, constitúi una construcción de mampostería y sillares con planta de cruz llatina, que se presenta exenta, sobreelevada sobre un espaciu circundante constituyíu por diversos ámbitos a distintos altores. Consta d'una sola nave compartimentada en cinco tramos, con bóveda de cañón con lunetos. El presbiteriu, de gran cuerpu y mayor elevación que'l restu de la nave, ta cubiertu por una cúpula de media naranxa construyida sobre pechinas y en lladriyu vistu igual que'l tramu axacente de la nave, esta cúpula exteriormente manifiéstase pol cuerpu cuadrangular que la envolubra.
La cabecera ye de testeru planu con escasa fondura. A entrambos llaos asítiense la Sacristía y la Capiya del Sagrariu, configurando los incipientes brazos de la cruz. El pavimentu tamién ye de granitu, pero anguaño ta cubiertu de terrazos artificiales.
Al esterior destaquen unos poderosos contrafuertes y delles ventanes de mediu puntu, tou en sillería. Sobre ambos bandes abren dos tales portaes iguales, de diseñu clasicista, consistentes n'arcos almohadillados de mediu puntu flanqueados por pilastres con bolos y frontón cimeru rematáu en cruz y medallones nes enjutas, de diseñu renacentista.
Na fachada frontera, que nun ostenta portada por topar se cegada la orixinaria, se encastra una torre cuadrada de sillares, con ventanes de mediu puntu a les cuatro cares nel cuerpu cimeru.
Ente los sos conteníos merez citase una bona talla del sieglu XVI de la Virxe de Valvanera, conocida popularmente ente los vecinos como “la Verveneda”, imaxe sedente col Neñu Dios en brazos sobre una águila, que tien tullida la cola, por cuenta de la mano atrevida de dalgún indocumentado.
Lo que ye güei nun sabemos la rellación esistente ente'l pueblu de La Haba y esta imaxe, patrona de La Rioxa, nin porqué apaez nesta llocalidá.
Otru edificiu a tener en cuenta ye'l Conventu, fundáu y edificáu polos condes Campos de Orellana como asilu-llar pa los vieyos.
Ermita de La nuesa Señora De L'Antigua
[editar | editar la fonte]Atopar a 9 km de la llocalidá. Nel añu 1400 yá esistía. Atópase arrodiada por un cercu, llixeramente trapezoidal, a la cortil éntrase al traviés de dos puertes asitiaes dambes nel llau oeste de dichu cercu, siendo la más antigua la que s'atopa na parte esquierda, que caltién la so estructura de cantería. Nel centru d'este mesmu llateral del cercu atopamos otra puerta a manera d'arcu apuntáu, que data de 1926 y zarrada con artística puerta de forxa, obra de M. Chamizo.
El templu ta constituyíu por cuerpu, capiya, camarín posterior y portalaes, estremándose estes partes dende l'esterior por ser una superposición de distintos volumes a distintos altores. Al templu apuértase al traviés de dos puertes una asitiada na cara oeste y otra na cara norte del mesmu. Nesta construcción atopamos un arcu total y cruceru de cantería de bóveda toa'l cuadru de la Capiya.
Cuenta con un elementu pocu habitual nesti tipu de construcciones, una torre de 25 pasos dixebrada del cuerpu principal, edificada en mampostería de folla, piedra y sillares, estremar en dos cuerpos per mediu d'una senciella imposta, como remate cimeru'l campanariu, techado con cubierta de madera a cuatro vertientes. Esta torre xunir al cuerpu principal poles portalaes citaos enantes, que tán compuestos por una socesión d'arcos de mediu puntu.
El suelu de la ermita y l'antoxana que la arrodia ye de granitu. Nel so interior cabo destacar una reliquia romana qu'atopamos asitiada tres la puerta asitiada na cara norte del templu, ye una pila de l'agua de purificarse, fecha balerando un pedestal romanu de granitu.
Al traviés de la Sacristía aportamos al Camarín de la Virxe, que ta decoráu con frescos onde se representa la lleenda de cómo s'apaeció la virxe nesti llugar a un pastor.
Otru edificiu a tener en cuenta ye'l Conventu, fundáu y edificáu polos condes Campos de Orellana como asilu-llar pa los vieyos. Presidiendo l'altar, nel ventanal del camarín, ta asitiada la virxe, La nuesa Señora de l'Antigua, la imaxe actual reproduz l'anterior y data de 1941. Lo más destacable ye que tanto la Virxe como'l neñu formen un solu bloque, de tal manera que'l neñu visti la mesma túnica que la madre. Atópase casi tol añu na so ermita, salvo'l 13 d'agostu, que ye treslladada en pelegrinación polos vecinos del pueblu a la ilesia de San Xuan Bautista, al 13 de setiembre que, de la mesma forma, ye llevada de nuevu a la so ermita.
Otros testimonios que faen patente la esistencia nesi llugar d'asentamientos remotos na zona, son, amás de la reliquia romana mentada enantes, numberoses tumbes antropomorfas escavaes na roca qu'abonden na redoma, que se creen son restos ibéricos.
Nes cercaníes a la ermita atopa'l ponte sobre'l ríu Ortigues, consta de 6 arcos de mediu puntu, realizaos en piedra, ye de presumible orixe romanu, anque ensin documentar y reconstruyíu na Edá Media.
Fiestes
[editar | editar la fonte]Feria de Marzu
[editar | editar la fonte]En 1880 ábrese espediente respeutivu al establecimientu d'una feria de ganáu nos díes 17, 18, 19 y 20 de marzu de cada añu, por que esto empiece a celebrase a partir del añu 1881. Esti espediente conclúyese'l 5 de xineru de 1881 quedando establecíu nél inclusive los terrenes nos que s'asitiaría'l ganáu que viniera a ella, de tal manera que naide que nun participara pudiera usurpa-yos les camperes.
Nel so orixe foi una de les meyores feries de ganáu de la contorna, onde los distintos “merchanes” encargar de mercar y vender “besties” tantu a xentes del pueblu como a otros veníos pa estos fines a la llocalidá.
Anguaño pol desusu en qu'entren les besties esta feria solo celébrase nos díes 18, 19 y 20 de marzu y dexó de cumplir la so finalidá, sirviendo a cencielles d'esparcimientu a la población y a toos aquellos que nos visiten per estos díes.
La Jira
[editar | editar la fonte] | Importante: Esta páxina ye sospechosa de nun respetar la neutralidá nel puntu de vista. Esti avisu nun ha quitase hasta que s'esclarie na páxina d'alderique la supuesta falta de neutralidá. |
Ye'l día más carauterísticu de la Selmana Santa en La Haba, ye un día nel campu, onde'l viaxeru va ser bienveníu. En toa Estremadura celebra esti día y en cada pueblu tienen el so llugar pa ello. En La Haba, los jabeños, treslladar a la contorna de la ermita de Ntra. Sra. de L'Antigua, onde unos y otros cola convivencia coles sos convecinos y demás visitantes que se reciben por eses feches y sobremanera esi día, pasen un día memorable. Según cúntase a cencielles puede paecer un simple día nel campu, va ser esa simplez, va ser pola apertura de brazos y corazón de los jabeños, va ser pol so paisaxe, pero “la jira” nun ye pa cuntala ye pa vivila. De fechu ye de les más populoses de la contorna y cada añu somos más.
La Velá
[editar | editar la fonte]Festéxase los díes 13, 14, 15 y 16 d'agostu, n'honor a la patrona del llugar, la Virxe de l'Antigua, de fechu l'empiezu de diches fiesta marcar la llegada de la Virxe al pueblu, trayida en pelegrinación dende la so ermita hasta la ilesia de San Xuan Bautista.
Per otru llau, mentar que como munches otres poblaciones estremeñes, esta quedó bien despoblada pola emigración y munchos d'estos emigrantes tornen por estes feches, por ello amás conviértense estes fiestes en puntu d'alcuentru pa familiares y amigos, lo que fai que resulten unes fiestes entrañables.
La selmana anterior a La Velá realízase una selmana cultural, que se ta convirtiendo en tradicional, onde hai festexos y celebraciones pa neños y mayores, con distintes actividaes, como la fiesta del emigrante o la ruta cicloturística pola llocalidá que son dos de les actividaes que tán enraigonando con más fuercia ente la población y tienen una participación masiva, ensin faer de menos otres actividaes tamién bien allegaes como frayatu de pucheros, distintes competiciones (natación, fútbol sala,...) y otros espectáculos (cine de branu, teatru, bailles, cante...)
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ «Historia». Conceyu (2016). Consultáu'l 4 d'abril de 2016.
- ↑ «Demografía y población». Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842 (2015). Consultáu'l 4 d'abril de 2016.
- ↑ 4,0 4,1 «Historia». Conceyu (2013). Consultáu'l 4 d'abril de 2016.
- ↑ Navarro del Castiellu, Vicente (2016) epopeya-de-la raza-extremena-en-indies-datos-biograficos-de-6-000-conqui/book,3585590 La Epopeya de la Raza estremeña N'Indies: Datos Biograficos De 6.000 Conquistadores, Evanxelizadores Y Colonizadores (Edición n'español), páx. Varies. ISBN 9788440053596 8440053592. Consultáu'l 4 d'abril de 2016.
- ↑ Cervantes Virtual [1]
- ↑ Conceyu Códigu INE -06-061. [2]
- ↑ «Historia». Conceyu (2013). Consultáu'l 4 d'abril de 2016.
- ↑ Archidiócesis de Mérida-Badayoz - Llistáu de Parroquies «Copia archivada». Archiváu dende l'orixinal, el 11 d'abril de 2008. Consultáu'l 22 d'agostu de 2009.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Excelentísimo Conceyu de La Haba
- Colexu Públicu Virxe de l'Antigua Archiváu 2016-03-03 en Wayback Machine
- Andando per España
- Llibro sobre El Santuariu de La nuesa Señora de L'Antigua
- Mines de La Haba
- fabona entrada.htm Diputación de Badayoz
- fabona/ Pueblos d'España
