Llingües yeniseicas

Llingües yeniseicas
Distribución xeográfica	Occidente de Siberia
Países	Rusia
Filiación xenética	Dené-yeniseiana (?)
Subdivisiones	Yeniseo meridional; Yeniseo septentrional
Códigu Glottolog	yeni1252
	;
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües yeniseicas (tamién llamaes yeniseanas, yeniseas o ket); formen una familia llingüística hipotética que pertenez al conxuntu de les llingües paleosiberianas. Les llingües d'esta familia falar en Siberia occidental, sobre'l cursu mediu del ríu Yeniséi na rexón de Krasnoyarsk.

L'antiguu nome de la familia, deriváu del antiguu nome de la llingua ket, yera yeniséi-ostyak. Esti nome puede llevar a tracamundiu yá que l'ostyako ye l'antiguu nome pal jant (inglés khant, alemán chant), llingua perteneciente al les llingües finu-ugrias y polo tanto de la familia urálica.

Solamente sobrevive una llingua de la familia: el ket, con aproximao 500 falantes en 1989, una y bones el yugh considérase estinguíu.

Llingües de la familia

Conócense cinco llingües qu'anguaño se adscriben a la familia yenisea, de les cualos anguaño namái sobrevive una d'elles, les otres sumieron ente los sieglos XVIII y XXI, anque se caltuvieron dellos testimonios de les mesmes que dexen clasificales:

A les llingües yeniseianas meridionales pertenecíen:

Arin (†)
Kott (†)

A les llingües yeniseianas septentrionales:

ket (210 falantes)
yugh o sym (†)
Pumpokol (†)

Otru posible miembru desapaecíu de la familia ye'l assan.

Los falantes d'estes llingües camudaron al rusu, como ye'l casu de los arin, o a llingües túrquiques como los kot, que los sos descendientes pertenecen a los charkasos.

Idioma ket

El ket (los falantes llamen a la llingua ostygan) ye una llingua tonal, con 5 tonos distintos y una estructura fonética pocu habitual. En 1930, 1988 y 1991 creáronse alfabetos pa esta llingua, el postreru basáu na escritura cirílico. Realizáronse esfuercios pa introducir la llingua nes guarderíes y los colegio. Sicasí'l estatus social de la llingua permanez baxu, polo que se tarrez que suma.

Idioma sym o xugu

El dialeutu del ket güei sumíu que se falaba a lo llargo del ríu Sym, clasifícase anguaño como llingua estreme pol so gran diferencia col dialeutu imbatsk.

Parentescu con otres families

Llingües dené-yeniseas acordies cola hipótesis de Y. Vajda.

En marzu de 2008, Edward Vajda de la Western Washington University publicó un trabayu nel que plantegó evidencia léxica y morfolóxica qu'apunta a una rellación ente les llingües yeniseicas y la familia na-dené d'América del Norte. Anque esti trabayu cuntó con una bona receición ente dellos especialistes,^[1]^[2] Lyle Campbell fixo una crítica sobre la propuesta de Vajda y amuesa que la evidencia nun ye sólida, polo que se debe siguir esplorando antes de considerar que la rellación ta demostrada.^[3]

Dené-Yeniseo

llingües yeniseianas

Na-Dené

Tlingit

	Eyak

	Atabasco

Comparanza léxica

Los numberales en distintes llingües yeniseas son:^[4]^[5]

GLOSA	Yenisei septentrional				Yenisei meridional
GLOSA	Ket	Yugh	Pumpokol	PROTO- YENISEI N.	Kott	Arin	PROTO- YENISEI S.
'1'	qɔˀk (an.) qūsʲ (in.)	χɔˀk (an.) χus̝~qusʲ (in.)	χúta	qūča (qūša)	huːča	qúsej	qūča (qūšaj)
'2'	ɨ̄n	ɨ̄n	híneaŋ	*hin-	iːna	kína	*xina
'3'	dɔˀŋ	dɔˀŋ	dóŋa	toːŋa \|\| toŋa \|\| *toŋa
'4'	sʲīk	sik	cía-ŋ	*šiga	šégaŋ	šfolia	*šaj-ga
'5'	qāk	χak	χej-laŋ	*qal-ga	χyːgä	qala	qaj-ga qala
'6'	ā ~ à	aʰː / aˑ	ággiaŋ	*ag-	χel-oːča	ögga	5+1 ög-ga
'7'	ɔˀn	ɔˀn	ón'aŋ	*on-	χel-iːna (= 5 + 2 )	in'a
'8'	ɨnam bənʲsʲaŋ qō (= 10 - 2 )	(bɔsim)	hinbásiaŋ	*10-2	χal-toːŋa (= 5 + 3 )	kinamančau (= 10 - 2 )
'9'	qusʲam bənʲsʲaŋ qō (= 10 - 1)	(dɛbet)	χúta hamósa χajáŋ	*10-1	čumu-aːga	kusamančau	*10-1
'10'	qō	χo	χajáŋ	*qo-	haiːga	qoa	*qo-ga

Les diferencies nel númeral '1' referir a la diferenicia de xéneru: animáu/inanimáu. Los términos ente paréntesis pal yugh indiquen que se trata de préstamos léxicos procedentes del rusu.

Referencies

↑ Dene-Yeniseic Symposium
↑ «Language Log » The languages of the Caucasus». Consultáu'l 2009.
↑ Campbell, Lyle (2011). «Review of The Dene-Yeniseian Connection, ed. by James Kari and Ben A. Potter». International Journal of American Linguistics 77(3):445-451.
↑ Yenisean Numerals (M. Rosenferder)
↑ Yensisean Numerals (E. Chan)

Bibliografía

Stachowski, Marek (1996). Über einige altaische Lehnwörter in den Jenissej-Sprachen. In Studia Etymologica Cracoviensia 1: 91-115.
Stachowski, Marek (1997). Altaistische Anmerkungen zum “Vergleichenden Wörterbuch der Jenissej-Sprachen”. In Studia Etymologica Cracoviensia 2: 227-239.
Stachowski, Marek (2004). Anmerkungen zu einem neuen vergleichenden Wörterbuch der Jenissej-Sprachen. In Studia Etymologica Cracoviensia 9: 189-204.
Stachowski, Marek (2006a). Arabische Lehnwörter in den Jenissej-Sprachen des 18. Jahrhunderts und die Frage der Sprachbünde in Sibirien. In Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 123 (2006): 155-158.
Stachowski, Marek (2006b). Persian loan words in 18th century Yeniseic and the problem of linguistic areas in Siberia. In A. Krasnowolska / K. Maciuszak / B. Mękarska (ed.): In the Orient where the Gracious Light... [Festschrift for A. Pisowicz], Kraków: 179-184.
Vajda, Edward (2008). A Siberian Link with Na-Dene Languages.

Enllaces esternos

[symposium-1] Dene-Yeniseic Symposium

[2] «Language Log » The languages of the Caucasus». Consultáu'l 2009.

[3] Campbell, Lyle (2011). «Review of The Dene-Yeniseian Connection, ed. by James Kari and Ben A. Potter». International Journal of American Linguistics 77(3):445-451.

[4] Yenisean Numerals (M. Rosenferder)

[5] Yensisean Numerals (E. Chan)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]