Maximilien Robespierre

Maximilien Robespierre
45. Presidente de la Convención Nacional (es) Traducir

4 xunu 1794 - 19 xunu 1794
← Claude-Antoine Prieur-Duvernois (es) Traducir - Élie Lacoste →
26. Presidente de la Convención Nacional (es) Traducir

22 agostu 1793 - 5 setiembre 1793
← Marie-Jean Hérault de Séchelles - Jacques Nicolas Billaud-Varenne (es) Traducir →
miembru de la Asamblea Nacional francesa

Vida
Nacimientu Arras, 6 de mayu de 1758[1]
Nacionalidá Bandera de Francia Francia
Llingua materna francés
Muerte París, 28 de xunetu de 1794[1] (36 años)
Sepultura Cementerio de los Errancis (es) Traducir
Catacumbas de París (es) Traducir
Causa de la muerte decapitamientu
Familia
Padre François de Robespierre
Hermanos/es
Estudios
Estudios Liceo Louis-le-Grand (es) Traducir
(1769 - 1781) Grado de Derecho (es) Traducir : derechu
Llingües falaes francés[2]
italianu
Oficiu políticu, abogáu, periodista, revolucionariu
Llugares de trabayu París
Premios
Influyencies Jean-Jacques Rousseau
Creencies
Relixón deísmu
Partíu políticu Jacobinos (es) Traducir

Cambiar los datos en Wikidata

Maximilien François Marie Isidore de Robespierre,[3] más conocíu como Maximilien Robespierre[4] (Arras, 6 de mayu de 1758-París, 28 de xunetu de 1794), foi un abogáu, escritor, orador y políticu francés moteyáu «l'Incorruptible». Foi unu de los más prominentes líderes de la Revolución francesa, diputáu, presidente de la Convención Nacional en dos oportunides, xefe indiscutible de la faición más radical de los xacobinos y miembru del Comité de Salvación Pública, entidá que gobernó Francia mientres el periodu revolucionariu conocíu como el Terror.

Robespierre, xurista d'oficiu, empecipió la so carrera como xuez penal de la diócesis d'Arras,[5] amás d'exercer como defensor llegal, especialmente de los sectores más quitaos, lo cual, xunto cola so entós fuerte oposición a la pena de muerte y la notoriedá qu'atropó como escritor, convirtióse nunu de los más bultables abogaos d'Arras. La so fama llueu lu llevó a la política, resultando electu diputáu pol Tercer Estáu nos Estaos Xenerales en 1789, empobinándose dende entós escontra un rápidu ascensu políticu, hasta algamar la presidencia de la Convención Nacional y tresformase n'unu de los más poderosos líderes de la Revolución.

Ente 1793 y 1794, lideró'l denomináu «Reinu del Terror», mientres el cual gobernó Francia de forma autocrática, sumiendo al país nun periodu de persecuciones polítiques, incertidume xeneralizada y continues execuciones por traición, sedición, combalechadura, ente munchos otros crímenes. Esti periodu presentó a un Robespierre firme, autoritariu y decidíu a purificar a Francia de cualquier opositor a la Revolución, llegando a xustificar na so defensa l'usu de la pena de muerte a la que tanto s'opunxo nel pasáu.

Finalmente, tres la muerte de Danton, desencadenáronse una serie de divisiones polítiques dientro de la Convención Nacional, y Robespierre reaccionó concentrando cada vez más poder nel Comité de Salvación Pública. Esto namái agravó entá más la situación, provocando qu'un cuerpu de soldaos opuestos a les sos polítiques asaltaren el Conceyu de París, onde él y dellos de los sos allegaos s'atopaben. Mientres l'asaltu, resultó mancáu nel quexal en circunstancies inciertes. Foi arrestáu y guillotináu'l 28 de xunetu de 1794 (10 de Termidor) xunto a ventiún siguidores.

Robespierre acabó venciendo a la so cayida política causada pola mesma inestabilidá qu'él mesmu xenerara. La so muerte foi siguida d'una reaición termidoriana que desmanteló'l réxime del Terror y fixo añicos el gobiernu puramente revolucionariu, que foi reemplazáu pol Direutoriu, de calter más conservador.

Infancia y mocedá

[editar | editar la fonte]

Maximilien Robespierre yera'l fíu mayor de Maximilien-Barthélémy-François de Robespierre, nacíu en 1732, abogáu ante'l Conseyu Supremu d'Artois, y de Jacqueline-Marguerite Carraut, trés años menor y fía d'un cerveceru d'Arras. Dempués de conocese en 1757, los dos nuevos casáronse'l 2 de xineru de 1758.

Robespierre, que nació n'Arras el 6 de mayu del mesmu añu, foi concebíu antes de la celebración del matrimoniu de los sos padres.

El so padre yera descendiente d'una familia de xuristes de Artois. El so güelu, Maximilien (1694-1762) tamién foi miembru del Conseyu Supremu de Artois. El so bisagüelu Martín (1664-1720) foi fiscal en Carvin y el so tatarabuelo Robert (1627-1707) notariu en Carvin y bayle d'Oignies.

La pareya tuvo cuatro fíos más: Charlotte, en 1760, Henriette-Eulalie-Françoise en 1761 y Agustín en 1763. El más nuevu nació'l 4 de xunetu de 1764, pero la madre morrió ocho díes dempués, a la edá de ventinueve años, y el naciellu, de siguío. Robespierre tenía entós seis años.

Según les Mémoires de Charlotte, François de Robespierre abandonaría a los sos fíos dempués de la muerte de la so esposa. Sicasí, según l'historiador Gérard Walter, esisten buelgues de la so presencia n'Arras en marzu y n'ochobre de 1768. Amás, dos cartes sos unviaes dende Mannheim confirmen que vivía n'Alemaña en xunu de 1770 y ochobre de 1771. Al añu siguiente, según el rexistru del Conseyu de Artois, ocupar de quince litigio ente'l 13 de febreru y el 22 de mayu. Finalmente, en marzu de 1778, a la muerte del so güelu, atopábase ausente, yá que se fixo representar nun xuiciu ante'l Escabinado d'Arras. A partir d'ende, si da creitu a esti documentu, piérdese'l so rastru.[6]

L'abá Proyart, qu'afirmó conocer personalmente al padre de Maximilien, cuenta que, en viviendo dalgún tiempu en Colonia, comunicaría-y el so deséu de viaxar a Londres y, dende ellí, al Caribe. Esta hipótesis, aldericada por Albert Mathiez,[7] ye refugada por Gérard Walter[8] y Auguste Paris.[9]

Una acta d'enterramientu afayada por Irmgard Hörl en 1956 indica que'l padre de Maximilien finó en Múnich el 6 de payares de 1777, onde fuera profesor d'idiomes (Sprachmeister).[10][11] Asina lo almiten Catherine Fouquet[12] y Henri Guillemin.[13] Sía que non, tres la muerte de la so madre, los dos neñes fueron acoyíes poles sos tíes paternes y los dos neños pol so güelu maternu, Jacques Carraut (1701-1778).

En 1765 foi matriculáu nel Colexu d'Oradores d'Arras. En 1769 llogró una beca pa estudiar nel Llicéu Louis-le-Grand de París, onde destacó académicamente (n'especial en filosofía y derechu) y foi compañeru d'escuela d'otros futuros líderes revolucionarios, ente ellos Camille Desmoulins y Georges Danton. Una lleenda bien espublizada sostién que, en xunu de 1775, Robespierre foi escoyíu d'ente tolos alumnos del Louis-le-Grand pa recita-y unos versos en llatín al acabante coronar Lluis XVI, y que ésti, dempués d'escuchar ensin el menor interés al nuevu, colaríase rápido, ensin siquier baxase del so carruaxe, pa evitar moyase cola agua. Robespierre graduar de la Escuela de Lleis en 1781 y exerció la práutica privada na so natal Arras, con moderáu ésitu.

Entamos na política

[editar | editar la fonte]
Maximilien Robespierre en 1785. Oleu de Pierre Roch Vigneron.

Robespierre decidió presentase a les eleiciones a los Estaos Xenerales d'abril de 1789, faciéndose conocíu na so llocalidá pol so panfletu Adresse à la nation artésienne. Magar los principales terratenientes de la provincia presentar pa la eleición, el 26 d'abril Robespierre foi escoyíu como'l quintu diputáu del Tercer Estáu.

Al axuntase los Estaos Xenerales en Versalles el 5 de mayu de 1789, la pasión de Robespierre empezó a rescamplar. Mirabeau dixo d'él: «Esti nuevu home cree no que diz: va llegar lloñe». Fervosu partidariu de les idees de Rousseau, yá lu empezar a dar forma propia nos sos discursos na asamblea, que yeren tachaos d'estremistes pola mayoría.

Gran orador na Asamblea Constituyente, a la que dirixó unos 150 discursos hasta 1791, foise perfilando como unu de los líderes del pequeñu grupu d'estrema izquierda denomináu despectivamente por Mirabeau como «Los trenta voces».

Dende la dómina de los Estaos Xenerales, Robespierre participara nel club de «Los amigos de la Constitución», que al treslladar la so cortil al edificiu de los monxos xacobinos (dominicos) seríen reconocíos como los «xacobinos». Arrodiáu de persones del orixe social paecíu, y al volvese cada vez más un club bien acutáu, Robespierre foi ganando terrenal hasta convertise nel líder del movimientu nel branu de 1792.

La fuga del rei y la so detención en Varennes arruinó les posibilidaes d'una monarquía constitucional vidable. Magar Robespierre guardó aparente procuru, miles de manifestantes decidieron pidir l'abdicación del rei nel Campu de Marte el 17 de xunetu de 1791, pero fueron esvalixaos a balazos pol batallón al mandu de La Fayette. Los líderes d'esquierda tarrecieron pola reaición, Marat pasó a la clandestinidá, Danton a Inglaterra y Robespierre caltener en París, abellugáu na casa de Maurice Duplay, un ebanista que moraba na Rue Saint-Honoré y simpatizante xacobín, lo que reforzó la so posición al caltenese en París y col so club mientres esta grave situación.

El 30 de setiembre, na disolución de l'Asamblea Constituyente, Pétion y Robespierre, que gociaben d'un terrible sofitu popular, convertir en dos de les figures más representatives del momentu.

El Terror

[editar | editar la fonte]
Bustu de terracota de Robespierre, por Deseine, 1792 (castiellu de Vizille)

Denunció la guerra de Francia contra Austria (1792) por considerar que Francia nun taba preparada pa un conflictu de tal magnitú. Formó parte de la Convención Nacional, que s'escoyó por sufraxu universal, y na que se sentó ente los montañeses, llamaos asina por tener los sos escaños na parte alta del hemiciclu de l'Asamblea Nacional. El sofitu de los revolucionarios de París (los sans-culottes) nes asamblees de cada distritu y conceyu de la rexón parisina, llevó a Robespierre al poder: primero como miembru de la Comuña revolucionaria (el conceyu) qu'ostentaba'l poder llocal; depués como representante de la ciudá na Convención Nacional qu'asumió tolos poderes, y na que Robespierre apaeció como vocera del partíu radical del Monte (xunto con Danton y Marat). Foi nesti momentu cuando Robespierre manifestó abiertamente'l so republicanismu. Lluchó firmemente contra los girondinos, el grupu de diputaos moderaos procedentes de la rexón de Burdeos, la Gironda, grupu de calter conservador qu'abogaba por un Estáu descentralizáu ya inclinábase por caltener la monarquía constitucional o, sía que non, llevar a cabu una revolución moderada. Yá antes, Robespierre taba en desalcuerdu colos girondinos sobre la conveniencia de la guerra contra les monarquíes europees, que los girondinos defendíen col argumentu de llevar la llibertá a los súbditos de los reis. Robespierre taba en contra, convencíu de que «naide quier a los misioneros armaos». Los girondinos constituyíen un grupu de presión políticu bien fuerte na Asamblea Nacional pero al oponese a la llinia de firmeza republicana radical que representaben los xacobinos y tres el so refugu a la execución de Lluis XVI (que consideraben escesiva), Robespierre nun cesó d'atacalos xabazmente nos sos discursos. Finalmente, en 1793, Robespierre, sofitáu por unes mases populares convenientemente empobinaes, dio un golpe d'Estáu y desmanteló el grupu girondino, arrestando a tolos dirixentes principales que pudo prindar.

La situación de la República nesi añu de 1793 yera d'estrema gravedá, acosada nes sos fronteres y con graves disturbios nel so interior. Esistía, coles mesmes, una seria rocea escontra'l poder de los gobiernos, y la llinia política xacobina defendía que l'Asamblea Nacional fuera'l centru del poder políticu, siendo los ministros meros executores de les polítiques emanadas de l'Asamblea, colo que Robespierre controlaba d'esta miente tol poder. L'acoso sufiertu pola República provocó la formación del llamáu Comité de Salvación Pública dotáu de poderes especiales, pero que tenía de rindir cuntes ante l'Asamblea mensualmente de les sos decisiones y actividá. El 9 de Termidor del añu I (el 27 de xunetu de 1793), Robespierre entró a formar parte del Comité de Salvación Pública y gracies al so prestíu convertir nel principal dirixente de la nueva república, el de la dictadura xacobina» obligada a proponer y executar midíes escepcionales que se consideraben indispensables pa salvaguardar la República de les graves amenaces tantu internes (guerra civil na rexón de Vendée) como esternes.[ensin referencies]

Actuar n'exerciciu de la Virtú, esto ye, exercela individual y colectivamente, ye una de les claves del pensamientu republicanu de Robespierre; pero nos momentos históricos que travesaba Francia y la so nueva república democráticu popular (la del periodu de dominiu xacobín), el peligru que representaben los enemigos de la república yera real: los legitimistas franceses, los expatriados franceses n'Inglaterra o nos reinos alemanes y los conflictos constituyíen una amenaza. Robespierre consideraba que la República tenía de defendese de forma contundente y rápida, arrampuñando a los sos enemigos la iniciativa, y a esa aición denominar el «Terror», esto ye, según él, l'aplicación inmediata de la xusticia republicana coles mires de neutralizar a los enemigos de la República. D'esta forma, el Terror, nel llinguaxe republicanu xacobín, ye una aición en defensa de la Virtú, en visu a defender el bien públicu, la República, tando obligáu'l Comité de Salvación Pública qu'asumía la defensa d'ésta a dar cuenta pública de les sos aiciones. Desafortunadamente, la puesta en práutica de tales principios a manes de dellos delegaos en misión» (comisarios delegaos nes provincies) condució a execuciones en masa de too sospechoso de ser contrarrevolucionario.

Caricatura qu'amuesa a Robespierre executando al verdugu dempués de guillotinar a tolos franceses

El periodu del Terror supunxo la muerte na guillotina de miles de persones, munches d'elles obreros y llabradores, pero sobremanera foi un símbolu de rotura total col pasáu absolutista y la monarquía. Robespierre fuera un firme partidariu de l'abolición de la pena de muerte, pero la so perceición modificar al asumir la obligación de defender la República de los sos enemigos, llegando a considerar que taba xustificada, siempres y cuando l'executáu fora un enemigu».

La dinámica de continuos enfrentamientos internos sometió a la República de Robespierre a una gran tensión. Robespierre xugaba un papel más o menos centrista nel gobiernu revolucionariu. Enfrentar a los ultrarrevolucionarios o hebertistas (siguidores de Hébert) (24 de marzu de 1794), según a los llamaos Indulxentes» arrexuntaos en redol a Danton y Desmoulins (5 d'abril de 1794). Actuando según el procedimientu habitual, el Comité de Salvación Pública dio en esaniciar a la oposición, tal que se fixera colos girondinos: Danton, Desmoulins y Hébert fueron deteníos, xulgaos sumariamente y executaos na guillotina.

Maximilien Robespierre trató entós d'imponer el so ideal de república democrática y virtuosa: «El terror, ensin virtú, ye desastrosu. La virtú, ensin terror, ye impotente.» La propuesta republicana de Robespierre asumía los valores de la Ilustración y desenvolver políticamente na práutica, coronándola espiritualmente cola institución del cultu al Ser Supremu, en realidá una concesión teísta frente a los sectores más abiertamente antirrelixosos. El sistema alministrativu escoyíu foi'l centralista, potenciando'l francés como únicu idioma pa la enseñanza, lo qu'al llargu plazu supunxo práuticamente la erradicación de les llingües romances del sur, del flamencu, del alemán, del bretón y del vascu.

Teoría del gobiernu revolucionariu

[editar | editar la fonte]
La teoría del gobiernu revolucionariu ye tan nueva como la revolución que la hai traíu. Nun hai que buscala nos llibros de los escritores políticos, que nun vieron n'absolutu esta Revolución, nin nes lleis de los tiranos que contentos con abusar del so poder, ocúpense pocu de buscar la llexitimidá; esta pallabra nun ye pa l'aristocracia más qu'un asuntu de terror; pa los tiranos, un escándalu; pa muncha xente un enigma. El principiu del gobiernu constitucional ye caltener la República; la del gobiernu revolucionariu ye fundala. El gobiernu constitucional ocúpase principalmente de la llibertá civil; y el gobiernu revolucionariu de la llibertá pública. Sol réxime constitucional ye abondu con protexer a los individuos de los abusos del poder públicu; sol réxime revolucionariu, el mesmu poder públicu ta obligáu a defendese contra toles faiciones que-y ataquen. El gobiernu revolucionariu debe a los bonos ciudadanos tola proteición nacional; a los enemigos del pueblu nun-yos debe sinón la muerte.
Robespierre, La teoría del gobiernu revolucionariu

Robespierre, sometíu a una continua presión y deseosu d'aplicar el so programa ensin torgues, empezó a ausentase de les xuntes formales del Comité de Salvación Pública; esto provocó una gran molición ente miembros de la Convención y del propiu Comité, inclusive ente quien fueren hasta entós partidarios del terror (Fouché, Barres, los diputaos del Marais[ensin referencies]), que tarrecíen, bien justificadamente, siguir los pasos de Danton y Hébert. La instauración del Gran Terror (Llei de Pradial, añu II — 10 de xunu de 1794), foi considerada innecesaria, yá que tres les victories militares (Fleurus, 26 de xunu de 1794) la Revolución yá taba consolidada y nun yera precisu un réxime tan estremista. Pensando, non ensin razón, que la continuidá de «El incorruptible» al frente del Comité de Salvación Pública implicaría que Robespierre taba agora decidíu a llimpiar la República de too aquel que pudiera andar a la tema con él nel lideralgu de la nación, polo qu'empezó a cuayase un golpe d'estáu nel interior del propiu poder revolucionariu, que la so cúpula taba apinada de girondinos non confesos, de xacobinos deseosos de vengar les muertes de Danton y Hébert, o a cencielles de xente medroso de ser acusada de traición y axusticiada en consecuencia pol inflexible Robespierre.[ensin referencies]

Cayida y muerte

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Cayida de Robespierre
La execución de Robespierre. L'home degolláu que se repara ye Couthon; el cuerpu de La Bas ta tendíu nel suelu; Robespierre apaez sentáu nel carru cerca del cadafalsu con un pañuelu sobre la boca.

El 8 de Termidor del añu II (26 de xunetu de 1794), Robespierre pronunció un discursu estrañu que podía interpretase como un testamentu políticu, pero tamién como avisu de que diba denunciar ante la Convención a nuevos traidores a la revolución. A otru día, apaeció unu de los sos collaboradores más estrechos, Louis de Saint-Just, pa presentar un informe del Comité ensin lleelo antes a los otros miembros del mesmu. Anque se trataba d'una propuesta de conciliación, dellos diputaos, aterrados ante la posibilidá de que fora a reclamar la depuración dando nomes, empezaron a dar berros, torgar siguir col discursu. Un grupu de diputaos foi especialmente activu nesti sentíu, yá que nos díes anteriores entamaren la cayida de los robespierristas. Finalmente, dempués de que'l centru negára-y el so sofitu, Robespierre foi acusáu de dictador y deteníu xunto con otros dos miembros del Comité, Saint-Just y Georges Couthon. L'hermanu de Robespierre, Augustin, xunto con Philippe Le Bas, miembru del Comité de la Seguridá Xeneral, pidieron ser arrestaos xunto con ellos.

Lliberaos de la cárcel pola comuña de París, que-yos emprestó sofitu, los robespierristas abellugar nel edificiu del conceyu, sofitaos por un sector del exércitu mandáu pol xeneral Hanriot. Esa mesma nueche, les tropes lleales a la Convención asaltaron el conceyu, que s'había alloriáu balerando a midida que pasaben les hores. L'edificiu, tres un tirotéu mientres el cual Robespierre resultó mancáu d'un disparu na cara al altor de la boca (nun se sabe si foi autoinfligido o productu de la escaramuza), cayó en manes termidorianas. A otru día, Robespierre foi conducíu a la plaza de la Revolución (güei plaza de la Concordia), na que cientos de persones morrieren mientres los meses anteriores, y foi guillotinado xunto a ventiún collaboradores, ente los que s'atopaben Saint-Just, Couthon y el xeneral Hanriot. El cuerpu de Robespierre y el de los demás condergaos foi soterráu nuna fuesa común nel campusantu de Errancis, na que se virtió cal vivo con cuenta de borrar tou rastru. La so cayida acabó col Terror y col impulsu democráticu de la República.

Nel cine

[editar | editar la fonte]
Añu Película Direutor Actor
1989 Hestoria d'una revolución Roberto Enrico
Richard T. Heffron		 Andrzej Seweryn
1983 Danton Andrzej Wajda Wojciech Pszoniac
1949 Reign of Terror Anthony Mann Richard Basehart
1927 Napoleón Abel Gance Edmond Van Daële
Precedíu por:
Marie-Jean Hérault de Séchelles 		Presidente de la Convención Nacional
22 d'agostu-5 de setiembre de 1793 		Asocedíu por:
Jacques-Nicolas Billaud
Precedíu por:
Claude-Antoine Prieur-Duvernois 		Presidente de la Convención Nacional
4 de xunu-19 de xunu de 1794 		Asocedíu por:
Élie Lacoste
Miembru del Comité de Salvación Pública
27 de xunetu de 1793-27 de xunetu de 1794

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Notes y referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 9 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
  2. ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  3. ↑ Walter, Maximilien de Robespierre, p. 14: «Mme Robespierre met au monde un enfant de sexe masculin qui reçoit les prénoms de Maximilien-Marie-Isidore.»
  4. ↑ Ernest Hamel, tome 1 (1865), p. 10. Il signale que les Robespierre (puisque bourgeois inscrits depuis plus d'un siècle, d'abord à Carvin puis à Arras) appartenaient au 3e Ordre ; que son grand-père et son père signaient « Derobespierre » (manière commune à tous les noms « à particule » de l'époque, celle-ci ne signifiant en aucun cas la noblesse) ; que ce nom, dans les actes de famille, est écrit tantôt en deux mots, tantôt nun seul. Selon lui, il aurait fait supprimer sa particule, parce que seule « la seconde partie de son [s'était gravée] dans la tête et dans le cœur du peuple ». En tout cas, nous ne connaissons aucun exemplaire d'époque où le nom figure écrit sans la particule (Robespierre signe ses premiers ouvrages (plaidoiries) sous son nom complet, notamment). Cette orthographe réduite est vraisemblablement posthume.
  5. ↑ Walter, Maximilien de Robespierre, páxs. 31-32. Composée d'un bailli et de cinq avocats, la Salle épiscopale d'Arras, ou Prévôté de l'évêché, assurait la haute, moyenne et basse justice dans la ville d'Arras, Le bourg de Vitry, Le village de Marcœuil et, en partie, 26 paroisses de la région.
  6. ↑ Walter, Maximilien de Robespierre, páxs. 15-17.
  7. ↑ Albert Mathiez (1924). «Le père de Robespierre est-il mort en Amérique ?». Annales historiques de la Révolution française. , quien, de la mesma, cita a A. Lavoine (1914). «La famille de Robespierre et ses origines». Revue du Nord V:  páxs. 101-149. .
  8. ↑ Walter, Maximilien de Robespierre, p. 15-17, 629-630 y 668.
  9. ↑ Paris, La jeunesse de Robespierre [...], páxs. 8-16.
  10. ↑ René Garmy (1958). «Le père de Robespierre est mort à Munich en 1777 ?». Annales historiques de la Révolution française (3). 
  11. ↑ Rondelot, Dominique (6 de marzu de 2008). «L'enfance de Maximilien» (en francés). A.M.R.I.D. (Association Maximilien Robespierre pour l'ideal democratique) Bulletin trimestrielle (45). Archivado del original el 2011-09-20. https://web.archive.org/web/20110920045345/http://www.rondelot.com/spip.php?article125. Consultáu'l 11 de xunetu de 2012. 
  12. ↑ Pa Fouquet, Catherine (1989). Robespierre et la Révolution (en francés). Denoël, páx. 8. ISBN 220723570X. ««sumió definitivamente en 1772 y morrió en Múnich el 6 de payares de 1777».»
  13. ↑ Quien afirma François Robespierre «fundaría na capital bávara una pequeña escuela de francés». Vide. Guillemin, Henri (1987). Robespierre, politique et mystique. Paris: Le Seuil, páx. 20.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]