Sierra de Francia

Sierra de Francia
Alministración
País España
Autonomía Castiella y Llión
Provincia Provincia de Salamanca
Tipu d'entidá Comarques de Salamanca
Capital La Alberca
División
Xeografía
Coordenaes 40°30′14″N 6°01′12″W / 40.5038889°N 6.02°O / 40.5038889; -6.02
Superficie 628.43 km²
Altitú media 1735 m
Demografía
Población 9023 hab. (2010)
Densidá 14,36 hab/km²
Fundación 1978
Cambiar los datos en Wikidata

La Sierra de Francia (o simplemente La Sierra) ye una comarca asitiada nel sur de la provincia de Salamanca a unos 70 km de la capital, llenda al sur cola comarca de Las Hurdes, nel norte de la Provincia de Cáceres; al norte cola comarca de Campu Charru y al este cola Sierra de Béjar.

Ye una zona mui desconocida a pesar de ser la comarca de mayor tradición turística de tola provincia de Salamanca. Poseye una multitú de poblaciones serranes de gran valir monumental, unos paisaxes de gran riqueza paisaxística, cultura y gastronomía tradicional.

Etimoloxía

[editar | editar la fonte]

Pal nome de Sierra de Francia baráxense delles hipótesis:

  • La Sierra de Francia, debería'l so nome de Francia a la repoblación que vivió nel sieglu XII dirixida por Raimundo de Borgoña, quien procedía de Francia y pudo trayer repobladores de la so tierra natal. Pela Reconquista, la zona sofre les díes y viníes de les tropes hasta qu'Alfonsu IX llogra consolidar el so predominiu na rexón llegando en 1225 a donar Samartín a la Diócesis de Salamanca. Raimundo de Borgoña repoblara la zona con francos, pero esto contradícese coles afirmaciones de que Salamanca repoblárase por serranos nos mesmos años. Sicasí, na sierra hai bien de topónimos que faen referencia a los francos como'l Sepulcru onde taría enterráu l'obispu francés Hilario o Cabeza Roldán.
  • Como derivación del participiu del verbu francer (frayar, romper, quebrar), qu'al igual que La Peña Francia (Xixón) ha d'entendese como "peña quebrada".

Xeografía

[editar | editar la fonte]
Peña de Francia

La Sierra de Francia asítiase al sur de la provincia de Salamanca y ocupa una superficie de 628,43 km².[1] Ye una de les subdivisiones del Sistema Central.

El so paisaxe carauterízase pola gran estensión de montes poblaos de grandes masas forestales y valles pelos que circulen numberosos ríos y ñores.

El puntu más altu de tol conxuntu ye'l picu de La Ḥastiala (1.735 msnm), allugáu ente los conceyos de Monsagru y El Maíllu, pero'l más famosu ye'l de la Peña de Francia (1727 msnm). Asítase ente los conceyos d'El Cabaco y Monsagru. Na cume alcuéntrase un santuariu marianu, un repetidor de RTVE y un miradoriu. Tamién son sorrayables les cumes de la Mesa del Francés (1.638 msnm) y el Picu Robléu (1.614 msnm).

Los llugares con menor altitú sobre'l nivel de la mar son los valles per onde pasen los numberosos ríos de la sierra. Destaca'l valle de Las Batuecas per onde pasa'l ríu Batuecas. Tamién el valle del ríu Alagón, el protagonista d'esti espaciu natural. Otros ríos importantes son el Francia y el Quilamas.

Hidrografía

[editar | editar la fonte]

La Sierra ta trevesada por dellos cursos fluviales. El principal ye'l ríu Alagón. N'elli desemboquen el ríu Ladrillal, el ríu Francia, el ríu Batuecas, el ríu Cuerpu d'Hombre y el ríu Quilamas. Na zona prodúcense numberosos remexones como'l d'El Chorru, nel valle de Las Batuecas.

Sierra de Francia-Quilamas

Tracidionamente los concejos de La Sierra distribúyense de la siguiente manera:

Sierra Alta

[editar | editar la fonte]

Sierra Baxa

[editar | editar la fonte]

La Calería

[editar | editar la fonte]
  • Aldeanueva de la Sierra
  • Escurial de la Sierra
  • Navarredonda de la Rinconada
  • La Rinconada de la Sierra
Cepea, típicu pueblu d'arquiteutura serrana.
Balcones d'unes cases de L'Alberca
Habitaciones de la casa muséu de L'Alberca

Na Era Primaria, hai unos 400 millones d'años, el territoriu qu'anguaño ocupa La Sierra yera una mar tropical, d'esta dómina queden abondosos restos fósiles.

Hai yá 4000 años La Sierra taba poblada, como demuesten les pintures rupestres alcontraes na zona. Magar, los primeros pobladores de quien habemos información fidedigna son los vettones, qu'habitaron numberosos castros de la zona, dellos afáyense baxo poblaciones actuales como Cepea o Sotoserranu. El P. César Morán rexistró dellos castros que podríen proceder d'esta dómina: Corona, La Mesina, y el Castru Mirón en El Cabaco, Los Castillejos na Peña de Francia, Picu de la Corona, Los Ganchos, Picu de los Molinos y del Castil de Cabras, na Sierra de las Quilamas, Castiellu Vieju de Valero, o'l Castru de la Mata del Castiellu.

Del posterior pasu romanu pela zona queden restos como los de les calzaes, una cruciaba la zona de sur a norte y otra facíalo d'este a oeste. Tamién caltuviéranse les pontes de Sotoserranu y d'El Cabaco, nesti mesmu conceyu afáyase'l vestixu más importante, les mines de Las Cavenes, anque queden otros restos d'esteles y de villes romanes.

De la dómina visigoda queden pocos restos materiales, como la Ermida de Majadas Viejas, o un pobláu de La Legoriza en Samartín, pero ye probable que los visigodos usaren la zona como refuxu énte la invasión musulmana.

Pela alta Edá Media, hacia l'añu 1000 aproximao les noticies sobro La Sierra son escases, relegaes a delles lleendes. Esta situación debióse a que la guerra regresó convistiendo al territoriu que güei ye la provincia de Salamanca nuna tierra de naide.

Alfonsu IX de Lleón organiza una nueva repoblación en La Sierra p'afitar la presencia lleonesa na zona que nesos momentos yera fronteriza con Castiella y llinia de penetración de los musulmanes. La repoblación implicaba tamién la fortificación de la zona. Estes repoblaciones tuvieron llugar dende 1188 hasta 1230. Pa realizar la repoblación aportaren francos (como atestigua la presencia d'apellíos d'esti orixe como Bernal o Gascón) pero tamién tuvieron d'arribar pobladores llegaos del norte de la península.

Un datu poco conocíu de La Sierra ye la so pertenencia al camín de Santiago pela ruta de Sevilla, Mérida, Plasencia, Zamora, Ourense y Santiago de Compostela. La so situación fizo qu'en 1434, de la qu'apaeció la Virxe de la Peña de Francia, los pelegrinos qu'acudíen a Santiago tamién acudieran a ver la virxe. De la presencia del camín de Santiago finquen restos como conches, o l'advocación a Santiago de la Ilesia de Miranda del Castañar, asinamesmo, ta atestiguada la esistencia d'hospitales de pelegrinos en L'Alberca, Cepea, Mogarraz y Samartín.

Esta zona vivió la fundación del Conventu de Gracia, la fortificación de Samartín y l'afayu de la Virxe de la Peña de Francia (1434). Nestos años hebo más fundaciones relixoses, como'l conventu de frailes franciscanos de Santa María de Gracia (Samartín) en 1430, el conventu de monxos del Zarzosu (1444), la residencia d'iviernu de los dominicos de la Peña de Francia nel Maíllu y finalmente en 1599 los carmelinos descalzos en Las Batuecas.

En 1457 el rei Enrique IV de Castiella funda'l Condáu de Miranda, al qu'ascribiráse parte de la rexón, pese a que parte de la población sublevóse escontra'l primer conde de Miranda, D. Diego de Zúñiga. Pela so parte, L'Alberca y la zona oeste continuaron axuntaos a la corona, hasta que Fernando'l Católicu la cedió a la Casa d'Alba baxo la xurisdición de la villa cacereña de Granadilla. Ye posible que tres la espulsión de los xudíos en 1492 parte de la población xudía refuxárase na Sierra de Francia, esto desplicaría que nos dinteles de les puertes de L'Alberca y otros conceyos suela haber inscripciones relixoses. Veramente una de les causes de lo singular de l'arquiteutura y folclor de la Sierra de Francia ye la unión d'elementos de les trés cultures como les cais estrenches heredaes de los xudíos, les ventanes pequeñes de les cases que permiten ver ensin ser vistu, heriedu de los musulmanes, les filigranes y la ocultación del cuerpu de la muyer nel traxe tradicional y por supuestu del cristianismu elementos como la devoción poles cruces.

Será nel sieglu XVI cuando Miranda del Castañar y L'Alberca se conviertan nes principales poblaciones de la sierra. Nesti sieglu, concretamente en 1557, fúndase'l Monesteriu de San Xosé de Las Batuecas y Lope de Vega encárgase de difundir el nome del Valle de Las Batuecas, na so obra “Las Batuecas del Duque de Alba”.

En 1833 cola reorganización territorial, La Sierra pasa na so totalidá a formar parte de la Provincia de Salamanca, na Rexón Llionesa, siendo Sequeros la principal población, en términos alministrativos. Anguaño, el Partíu de Sequeros desapaeció xebrándose los sos conceyos ente los partíos xudiciales de Ciá Rodrigu y de Béjar.

Nel sieglu XX, la sierra vivió la despoblación motivada pola emigración, manque'l desenrollu'l turismu y otres industries secundaries desaceleraría la perda d'habitantes.

Arquiteutura tradicional

[editar | editar la fonte]
Típica cai serrana, d'estrenchura abultable (Mogarraz).

La fachada de la típica casa serrana presenta sillares de granitu na planta baxa y llargues tramoneres nes plantes superiores. Esti ye l'elementu más carauterísticu de les construcciones de La Sierra. Son una estructura o conxuntu de trabes de madera ente les que se coloquen sillar, adobe o tapial.[2]

Según la capacidá económica de los vecinos, la casa presenta ún o dos pisos n'altura. La mayoría de los casos son dos.

Nos teyaos nun s'observen chimenees, dao a que suelen sustitutise por un cántaru rotu. Delles, inclusive, el fumu sal por un teya llevantada.

L'interior de la casa tien una organización mui pecuñar. La primer planta poseye dos puertes. Una pela que s'accede a una escalera pindia que da llugar a los pisos superiores y otra mui ancha pela que s'accede a una cuartu multifuncional que s'usa muncho como cuadra o como garaxe. Un elementu mui carauterísticu d'esti espaciu ye la ventana de la yerba, un borcín que permite a los habitantes acceder a los comederos del ganáu dende la escalera. Davezu, esti espaciu multifuncional tamién suel acoyer un pequeñu llagar con una pequeña puerta con barrotes p la so ventilación.

El primer pisu dedícase al agospiu. Acueye dos o más cuartos coles sos cames respeutives. La más grande presenta un cuartu d'estancia y da a la cai con un carauterísticu balcón o ventana en fachada. El segundu pisu presenta otra habitación y la estancia más importante de la casa: la cocina.

La cocina suel caltener siempre llume prendío sobre una llábana (lancha) y separtáu de la parede por un trasḥogueru. Una de les coses más carauterístiques ye que nun presenta chimenea. Enriba de la cocina alcuéntrase'l sobráu o espaciu diáfanu separtáu d'ésta por un sequeru o barganaz. Debío a la so propia temperatura, el fumu asciende haza'l sobráu ensugando y conservando les castañes, chacines, embutíos o cualuquier otru productu caseru que precise d'este métodu. Al sobráu accédese pel últimu tramu d'escalera, suel tener tamién un fornu y un espaciu para guardar los arriazos o archiperres.

Conxuntos histórico-artísticos

[editar | editar la fonte]

La cultura y l'arquiteutura tradicional altamente calteníes nos conceyos de la sierra lleváren-y a pescanciar la declaración de Conxuntu Histórico-Artísticu a delles villes de la comarca: Mogarraz, Samartín, Sequeros, Monleón, Miranda del Castañar y L'Alberca.

Nun va tanto tiempu que se dexaren d'usar de cutiu la vistimienta tradicional de la sierra, por mor de la fuercia de la tradición, anque güei namás s'emplega nes fiestes y otres celebraciones (como nes bodes).

La vistimienta tradicional masculina fórmenla: sombreru, xilecu, chaqueta, faxa, calzón, polaines, zapatos o coricies, camisón y escarpinos, xunto a una capa. Pola so parte la vistimienta tradicional de la muyer ye más variada:

  • Traxe de Vistes; ye'l traxe de boda, destacando la gran cantidá de xoyes que lleva cola función de cigües p'asegurar un feliz matrimoniu a la novia.
  • Traxe de Ventiosenu; emplégase como traxe de duelgu, ye de color prieta y lleva un gran mantu.
  • Traxe de Mantiella; ye'l traxe usáu p'acudir a les fiestes o la ilesia, fórmenlu una mantiella y una pieza llamada mantéu acompañáu tamién por xoyes.
  • Traxe de Zagalexu; ye'l traxe emplegáu pa fiestes nun relixoses y bailles de fin de selmana.
  • Traxe de Sayes; ye l'emplegáu pa los díes comunes.

Dientro de l'artesanía de la sierra, destaquen sobremanera los sos bordaos ellaboraos nel senu de les families pa decorar los traxes, manteles, colches, almogaes…

Nos bordaos nun apaecen persones, sinón motivos vexetales y zoomorfos. Ente les figures más comunes tán; la flor de lis, la flor de lotu, el clavel, l'árbol de la vida, composiciones florales, lliones, venaos, pexes…

Independientemente del pueblu, les fiestes suelen compartir esti esquema:

  1. Anúnciase l'aniciu de les fiestes.
  2. Celébrase la misa.
  3. Sácase en procesión la imaxe del patrón del pueblu.
  4. Llévase la imaxe a la plaza mayor pa facé-y la ufrienda floral.
  5. Úsase'l ramu pa realizar estremaes dances
  6. Pela tarde dícese'l rosariu.

La sierra como comarca turística, acueye un conxuntu d'atrautivos que, ensin dubia, sorprenderán agradablemente a quien decida visitala. Allugada no más meriodional de la provincia de Salamanca, llenda al sur cola rexón estremeña de Las Hurdes. Un mediu natural accidentáu, con valles tapecíos de viesques, percorríos por numberoses corrientes fluviales, que favorez la elevada calidá medioambiental de la comarca que-y valiera la so proteición como Espaciu Natural de Las Batuecas-Sierra de Francia.

Los pueblos presenten una valiosa arquiteutura popular, sirviendo de singular escenariu a fiestes, vezos y costumes ancestrales de gran doyura y plasticidá.

La mesa nútrese de suculentos guisos y asaos y l'artesanía diversifícase pa completar un conxuntu harmónicu d'interés al visitante.

Ye esta diversidá lo que fai de la Sierra un mosaicu multicolor qu'ufre al andariegu numberoses escusas pal deleite y la observación.

Ye la salmantina Sierra de Francia conxugación perfecha de contrastes. Toos y ca ún de los llugares, toos y caún de los pueblos que conformen esta serranía tienen un especial atrautivu turísticu.

Col so esceicional microclima ufre una guapu paixase. Puen facese escursiones xubiendo a la Peña de Francia (1.723 m.), que dende'l so miradoriu pue acolumbrase una panorámica ablucante, y onde s'afaya'l santuariu marianu más altu'l mundu.

Dempués podrá baxase per un valle impresionante a esos pueblos de gran encantu y tipismu que caltienen l'atmósfera antigua de cuando fueron noyos de mayor importancia. Ente ellos destaquen: Las Batuecas, espaciu natural que forma parte de la Reserva Nacional de Cacia, (la que vixila'l caltenimientu d'especies como'l garduñu y la cabra montesa). Nesta bayurosa vexetación de madroñes, castañales, xinestes y argañes alcontramos pintures rupestres y numberoses ermides ocultes pola frondosa vexetación. Sicasí,vaga la pena visitr el Monesteriu de San Xosé del Monte, habitáu por carmelinos descalzos, onde prométense les más pacífiques vacaciones pal espíritu.

Y dende equí, mui prieto, l'Alberca, ún de los pueblos más guapos, foi'l primer del estáu en ser declaráu monumentu nacional, allá pel añu 1940. Allúgase nún monte sagráu y según cuenta la lleenda nesti monte vivíen seres n'estáu xabaz una esistencia paradisiaca. L'Alberca cunta con orixinalísimos edificios, una paisada maraviyosa y el caltenimientu d'ancestrales tradiciones d'orixe paganu o cristianu primitivu.

Otros pueblos d'esta ruta son Sequeros, Mogarraz y Miranda del Castañar, un pueblu asentáu sobre una llomba. Celébrase equí, el 5 de febreru, la vieya fiesta de "Santa Agueda", cuando manden les muyeres. Les representaciones y ritos nos que se manifiesta'l dominiu de la muyer sobre l'home, qu'aceuta sumisu'l so poder, son bien interesantes.

Parque Natural

[editar | editar la fonte]

La so doyura medioambiental féxo-y merecedor del nomamientu de gran parte'l so territoriu como Parque Natural de Las Batuecas-Sierra de Francia en 1978. Amás de Parque Natural acaba de-y ser reconocíu tamién el titulu de "Reserva de la Biosfera" xunto cola Sierra de Béjar.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  • Ramos, Miguel. La Sierra de Francia paso a paso. Ediciones AL PLATÁ. Salamanca, 1994.
  • Puerto, José Luis. La Sierra de Francia, tradiciones, pueblos, paisajes y paseos. edilesa, Trabajo del Camino de León (Llión), 2007.

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Suma de los datos d'estensión de los 32 términos municipales incluyíos nel cordal de la Sierra de Francia-Las Quilamas-La Calería. Diputación de Salamanca Archiváu 2009-04-23 en Wayback Machine
  2. «La casa de la Sierra de Francia». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-22.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]