Taxkent | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Alministración | |||||
País | Uzbequistán | ||||
Tipu d'entidá | ciudá[1] | ||||
Cabezaleru/a del gobiernu | Jahongir Ortiqhojaev (es) | ||||
Nome oficial | Toshkent (uz) | ||||
Nome llocal | Тошкент (uz) | ||||
Códigu postal |
100000 | ||||
Xeografía | |||||
Coordenaes | 41°18′40″N 69°16′47″E / 41.3111°N 69.2797°E | ||||
Superficie | 334.8 km² | ||||
Altitú | 455 m | ||||
Llenda con | Provincia de Taxkent | ||||
Demografía | |||||
Población | 2 956 384 hab. (1r xineru 2023) | ||||
Porcentaxe | 8.47% de Uzbequistán | ||||
Densidá | 8830,3 hab/km² | ||||
Más información | |||||
Estaya horaria | UTC+05:00 | ||||
Llocalidaes hermaniaes | |||||
tashkent.uz | |||||
Taxkent[2] (uzbecu: Toshkent, rusu: Ташкент, transliteráu académicamente como Taškent) ye la capital d'Uzbequistán, lo mesmo que de la provincia homónima.
El so nome actual procedente turcomanu: Ciudá de piedra, que ye lo que significa. Nel pasáu, la ciudá tuvo tamién los nomes de Chach, Shash y Binkent. Foi mientres munchos sieglos un puntu de camín importante na Ruta de la Seda, ruta comercial que xunía Asia con Europa.
A pesar de nun tener el valor históricu d'otres ciudaes uzbeques, como Bukhará, Samarcanda o Jiva, Taxkent ye'l principal centru económicu y cultural d'Uzbequistán. Nella atopen les principales instituciones académiques del país, según les sedes de les empreses transnacionales con actividá en Uzbequistán. Na ciudá publiquen nueve periódicos n'uzbequistanín, otros nueve en rusu, según cuatro publicaciones n'inglés.
L'actual ciudá de Taxkent apaez mentada per vegada primera en fontes escrites nel sieglu III e. C., col nome Chach o Shash, al paecer procedente del términu chinu "piedra". Esti nome combinaríase darréu col términu túrquico kent ("ciudá"), dando llugar al nome actual.
Nos sieglos IV y V de nuesa yera, esistía yá un asentamientu urbanu permanente nel allugamientu de la ciudá actual. El territoriu de lo que ye Taxkent anguaño foi colonizáu por pueblos antiguos como un oasis nel ríu Chirchik, cerca de les estribaciones de los montes del oeste de Tian Shan. Na antigüedá nesta área taba Beitian, la "capital" de branu de la confederación Kangju.[3]
Nos tiempos preislámicos y principios de la dómina islámica, la ciudá y la provincia conocíase como Chach. El Shahnameh de Ferdowsi tamién se refier a la ciudá como Chach. Más tarde, la ciudá aportó a conocíu como Chachkand o Chashkand, que significa "Ciudá de Chach".
El principáu de Chach tenía una ciudadela cuadrada construyida en Taxkent en redol al sieglu V y III e. C., a unos ocho quilómetros al sur del ríu Syr Darya. Nel sieglu VII, Chach tenía más de 30 ciudaes y una rede de más de 50 canales, formando un creciente centru de comerciu ente los sogdianos y los nómades turcos. El monxu budista Xuanzang 玄奘 (602 o 603-664 d. C.), quien viaxó dende China a la India al traviés d'Asia central, que se menta'l nome de la ciudá como Zhěshí 赭 时. Les cróniques chines, Suí shū 隋書 (Llibru de Sui), Běi shǐ 北史 (Historia de les Dinastíes del Norte) y Táng shū 唐書 (Llibru de Táng), menten una posesión llamáu Shí 石 o Zhěshí 赭時 con un capital de la mesmu nome dende'l sieglu V dC [Bichurin de 1950. v II].
Na segunda metá del sieglu séptimu, l'Imperiu persa sasánida cayó conquistáu por una ofensiva árabe-islámica. So la dinastía Samánida (819-999), que'l so fundador Saman Khuda convirtiérase al islam por un Zoroastru sasánida persa, la ciudá aportó a conocíu como Binkath. Sicasí, los árabes caltuvieron el nome antiguu de Chach pa la rexón circundante, pronunciando al-Shash.
El nome modernu turcu de Tashkent ("Ciudá de Piedra") provién d'una regla Qarajanida del sieglu X (Tash en llingües turques significa "piedra". Kand, qy, kent, kad, kath, kud —tou significa "ciudá"— derivar del persa/sogdiano کنده o kanda, esto ye, "pueblu" o "ciudá". Esto atópense nos nomes de ciudaes como Samarcanda, Yarkanda, Penjikent, Khujand, etc.) A partir del sieglu XVI, el nome evolucionó dende Chachkanda o Chashkanda a Tashkanda. La ortografía moderna de "Tashkent" reflexa la ortografía rusa del sieglu XX y la influyencia soviética.
Nel sieglu VIII, la rexón viose influyida polos inmigrantes islámicos.
En 1219, Gengis Kan conquistó la ciudá, incorporándola al vastu imperiu mongol. Nel sieglu XIV la ciudá foi parte del imperiu de Tamerlán, qu'acabaría conquistáu por otros pueblos d'orixe mongol. So les dinastíes Timúridas y Shaybánidas la ciudá alicó, a pesar de los ataques ocasionales de los uzbecos, cazacos, perses, mongoles y oirates.
Mientres los sieglos XVII y XVIII, aumentaríen los contactos comerciales ente Taxkent y Rusiesobremanera mientres el reináu del zar Pedro'l Grande (1682-1725), col que s'establecen rellaciones diplomátiques per primer vegada ente la corte rusa de San Petersburgu y los kanatos centroasiáticos.
En 1809, Taxkent foi anexonada al Kanato de Kokand. Nesi momentu, Taxkent tenía una población d'alredor de 100 000 habitantes y taba considerada como la ciudá más rica d'Asia central. Espolletó en gran midida al traviés del comerciu con Rusia, pero agafar so los altos impuestos de Kokand. El cleru de Tahkent tamién favoreció al cleru de Bukhará sobre'l de Kokand. Sicasí, primero que l'Emir de Bukhará pudiera capitalizar esi descontentu, l'exércitu rusu llegó.
En delles zones de la ciudá permanecen los nomes de les Puertes de Taxkent, antigües fortificaciones que daten del sieglu X, la postrera sumió en 1890. [ensin referencies]
A mediaos del sieglu XIX caltener na ciudá un mercáu d'esclavos humanos, comúnmente intercambiábense por animales y artículos pal llar.[ensin referencies]
En 1839 el zar rusu Nicolás I trató d'evitar la espansión británica n'Asia Central. Los británicos dende India enfusárense n'Afganistán y amosaben ambiciones imperialistes en toa Asia Central. En 1865 Taxkent ye conquistada poles tropes ruses, qu'establecen na ciudá'l Gobiernu Xeneral del Turquestán.
Tres la Revolución d'ochobre de 1917, fúndase la República Autónoma del Turquestán, con Taxkent como capital.
En 1924, tres la incorporación de la República Socialista Soviética d'Uzbequistán a la Xunión Soviética, Samarcanda sustitúi a Taxkent como capital, primero del Turquestán, y dempués de dicha república, fundada'l 27 d'ochobre d'esi mesmu añu. Esto caltendríase asina hasta que de nuevu en 1930, Taxkent sustitúi a Samarcanda como capital. La incorporación a la XRSS correspondió col periodu de industralización de la ciudá, nes décades de 1920 y 1930.
La violación del Pactu Ribbentrop-Mólotov, pol que l'Alemaña nazi invadió la Xunión Soviética en xunu de 1941 provocó que'l gobiernu trabayara pa reasitiar les fábriques del oeste de Rusia y Ucraína escontra la zona Taxkent, calteniendo asina la capacidá industrial soviética. Esto traxo un gran aumentu industrial na ciudá mientres la Segunda Guerra Mundial.
Taxkent foi amás el destín de la mayoría de los emigraos comunistes alemanes y la población rusa proveniente de zones afeutaes pol conflictu aumentó de manera drástica hasta algamar más d'un millón.[4] Esto traxo que rusos y ucraínos representaren más de la metá del total de residentes de Taxkent.[5] Munchos de los ex refuxaos quedar a vivir ellí dempués de la guerra, en llugar de tornar a los sos antiguos llares. Mientres el periodu de la posguerra, la Xunión Soviética estableció numberoses instalaciones científiques y d'inxeniería en Taxkent.
El 26 d'abril de 1966, gran parte de l'antigua ciudá foi destruyida por un gran terremotu de 7,5 graos na escala de Richter. Más de 300 000 habitantes quedaron ensin llar. Unos 78 000 llares fueron destruyíos por cuenta de qu'atopábense mal diseñaos, principalmente nes zones densamente poblaes de la ciudá vieya, onde predominaben viviendes d'adobe tradicional.[6][7] Les repúbliques soviétiques, y dellos otros países como Finlandia, unviaron "batallones de pueblos hermanos" y planificadores urbanos p'ayudar a reconstruyir l'afarada ciudá. Crearon un modelu de ciudá soviética de cais anches con árboles, parques, places inmenses pa desfiles, fontes, monumentos, y acres de bloques d'apartamentos. Cerca de 100 000 nuevos llares fueron construyíos en 1970, pero munchos fueron ocupaos polos constructores en llugar d'a los residentes ensin llar de Taxkent.[6] El mayor desenvolvimientu nos años siguientes aumentó'l tamañu de la ciudá coles principales novedaes nel área Chilonzar, nel nordeste y sureste de la ciudá.[6]
Debíu al terremotu de 1966 y al desenvolvimientu soviéticu, caltúvose pocu del patrimoniu arquiteutónicu de la historia antigua de Taxkent, hai poques estructures que denoten la so antigua importancia como puntu de comerciu na Ruta de la Seda. Nel momentu de la cayida de la Xunión Soviética en 1991, Taxkent yera la cuarta ciudá más grande de la XRSS y un centru d'aprendizaxe nos campos de la ciencia y la inxeniería.
A principios de setiembre de 1983 la ciudá celebró'l 2000 aniversariu de la so fundación, pero recién descubrimientos arqueolóxicos desmentir al comprobase que teníen una antigüedá de 2200 años. [ensin referencies]
El 31 d'agostu de 1991 foi declarada en Taxkent la independencia d'Uzbequistán, momentu nel que yera la cuarta mayor ciudá de la XRSS y un gran centru pal aprendizaxe de ciencies ya inxenieríes.
Dende 1991, la ciudá camudó económica, cultural y arquitectónicamente, el nievo desenvolvimientu reemplazó o sustituyó los iconos de la era soviética. La estatua más grande enxamás construyida n'honor de Lenin foi reemplazada por un globu, qu'ufierta un mapa xeográficu d'Uzbequistán. Los edificios de la era soviética fueron reemplazaos por nuevu edificios modernos. El distritu "central de Taxkent" inclúi l'edificiu 22-story NBU Bank, un hotel Intercontinental, el Centru Internacional de Negocios y l'Edificiu Plaza.
En 2007, Taxkent foi nomada como "capital cultural del mundu islámicu" por Moscow News, una y bones la ciudá cunta con numberoses mezquites históriques ya importantes sitios islámicos, incluyendo la Universidá Islámica.[8] Taxkent cunta col primer manuscritu del Samarkand Kufic Corán o Samarkand Codex que s'atopa en Taxkent dende 1924.[9]
Na actualidá ye la capital y ciudá más cosmopolita d'Uzbequistán, carauterizar poles sos cais arbolaes, múltiples fontes y parques prestosos, o a lo menos facer hasta les campañes de balta d'árboles empecipiaes en 2009 pol gobiernu llocal.[10]
Por cuenta de la destrucción de munchos de los sos edificios históricos tres la Revolución rusa de 1917 y, darréu, mientres el devastador terremotu de 1966, perdióse una gran parte de l'arquiteutura tradicional de Taxkent. Unu de los edificios más importantes qu'entá se caltienen na ciudá ye la madraza de Kukeldash, del sieglu XVI. Na actualidá, l'edificiu alluga una mezquita, y ta siendo tresformáu en muséu. La construcción d'esti edificiu remontar al reináu de Abdullah Xin (1557-1598).
Mientres el sieglu XIX, el Gran Duque Nicolás Constantínovich de Rusia, nietu del zar Nicolás I de Rusia, foi desterráu a Taxkent, onde morrió y foi soterráu. El so palaciu caltiénse entá nel centru de la ciudá, cerca de la plaza Mustaqillik Maidoni.
L'edificiu más emblemáticu del Taxkent actual ye la torre de televisión (Torre de Taxkent), la más alta d'Asia Central,[ensin referencies] que destacar por integrar elementos arquiteutónicos tradicionales uzbecos. La torre recibe unos 70 000 visitantes añales.
En Taxkent caltiénse unu de los exemplares más antiguos del Corán.[ensin referencies]
Foi inauguráu en 2006. L'edificiu ye un exemplu d'arquiteutura oriental: un edificiu redondu ta coronáu por una enorme cúpula azul. Tol perímetru ta decoráu con elegantes columnes les cualos paecen sofitar el techu. Nel Muséu espón sobre la historia antigua de la rexón. Hai pintures, documentos históricos que se rellacionen cola vida y l'actividá de Amir Timur, manuscritos únicos, armes, ropa vieyo, instrumentos y monedes. Caúna de les esposiciones ye un cachu d'historia.[11]
Muséu representen los semeyes de los grandes astrónomos, fotografíes de planetes y estrelles. Ente otros intereses ta'l telescopiu del sieglu XVIII del inglés James Short. Esíbese'l cronómetru marítimu inventáu pol reloxeru londinense Harrison nel sieglu XVIII. Pueden vese tamién un telescopiu alemán del sieglu XVIII, un telescopiu francés de fines del sieglu XIX y el globu celeste de Muhammad Sharif Bujari, tamién del sieglu XIX.
Ta asitiáu nel Palaciu que nel pasáu perteneció a Alexandr Polovtcev. Construyir a fines del sieglu XIX, l'interior ta lujosamente decoráu. Inauguróse l'añu 1938 y foi restauráu dos veces nos años 1941 y 1961.
Güei día en día pueden vese obres feches a mano de maestros nacionales dende la primer metá del sieglu XIX hasta los nuesos díes.
El muséu presenta les muestres d'arte antiguo y de la Edá Media d'Uzbequistán, decoraciones arquiteutóniques, teles, alfombres, bordaos, artículos tallaos, cordura d'oru y xoyería.
Exhíbese tamién arte de China, India, Xapón, Corea del Sur ya Irán, con coleiciones de bronce, porzolana, güesu d'elefantes, madera tallao, preseos musicales, alfombres, y escultures en piedra.
Hai una coleición d'obres d'arte ruso: iconos y pintures del sieglu XVIII (I.Nikitin, F.Rokotov, D.Levitskiy y V.Borovikovskiy).
Espónense llenzos del sieglu XIX d'A.Orlovskiy, О.Kiprenskiy, L.Plaxov, V.Perov, G.Myasoyedov, N.Kramskiy, N.Gue, А.Kuinge, I.Shishkin, I.Levitan, A.Savrasov, I.Ayvazovskiy, I.Repin y otros. Pertenez al Muséu la coleición d'obres de pintores rusos de fines del sieglu XIX y empiezos del sieglu XX “Vanguardia rusa”: А.Benua, B.Kustodiev, V.Serov, K.Korovin, А.Lentulov, R.Falk, V.Kandinskiy y K.Malevich.
Tien casi 400.000 oxetos, de los cualos 300.000 son inseutos, 11.000 fueyes de herbarios, y los materiales zoolóxicos (vertebraos) y xeolóxicos.
Ye l'únicu nel territoriu de la CEI (Comunidá d'Estaos Independientes). Representa tou lo que ta rellacionáu cola represión y persecución del pueblu d'Uzbequistán de primeres na Rusia zarista y dempués na Xunión Soviética.
Dedicáu a la participación de soldaos d'Uzbequistán en La Gran Guerra Patria. Esposición “En guardia d'Uzbequistán independiente” presenta tipos y armes d'exércitu, y la vida de los militares.[12]
Taxkent alcuéntrase asitiada nes coordenaes 41°18′N 69°16′E / 41.300°N 69.267°E nuna llanura al oeste de los montes Altai, na carretera ente Shymkent y Samarcanda, nel estremu oriental del país, xunto a la frontera con Kazakstán, y mui cerca del valle de Ferganá y de Kirguistán. Atópase na confluencia del ríu Chirchik (n'inglés en:Chirchiq_River) y dellos de los sos afluentes y básase en fondos depósitos aluviales d'hasta 15 metros. La ciudá ta asitiada nuna zona teutónica activa sufriendo un gran númberu de temblones y dellos terremotos. Un terremotu en 1966 midió 7,5 na escala de Richter.
Taxkent cuenta con un clima mediterraneu continental (Köppen: Csa)[13] bien próximu a un clima continental propiu (Köppen : Dsa).[13] Como resultancia, Taxkent esperimenta iviernos fríos y branos llargos, calorosos y secos. Los iviernos tomen los meses d'avientu, xineru y febreru. La mayoría de les precipitaciones producir mientres estos meses (con frecuencia cai en forma de nieve). Sicasí, la capa de nieve tiende a ser relativamente curtia una y bones la ciudá esperimenta con frecuencia periodu templaos mientres l'iviernu. La ciudá esperimenta dos puntos altos de precipitación, al empiezu del iviernu y na primavera. El patrón de les precipitaciones ye llixeramente inusual, parcialmente por cuenta de les sos 500 m d'altitú. Los branos son llargos, polo xeneral duren de mayu a setiembre. Taxkent puede ser desaxeradamente calorosa mientres los meses de xunetu y agostu. La ciudá tamién tien bien poques precipitaciones mientres el branu, de xunu a setiembre.[14][15]
Parámetros climáticos permediu de Tashkent (1981–2010) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
Temperatura máxima media (°C) | 6.9 | 9.4 | 15.2 | 22.0 | 27.5 | 33.4 | 35.6 | 34.7 | 29.3 | 21.8 | 14.9 | 8.8 | 21.6 |
Temperatura media (°C) | 1.9 | 3.9 | 9.4 | 15.5 | 20.5 | 25.8 | 27.8 | 26.2 | 20.6 | 13.9 | 8.5 | 3.5 | 14.8 |
Temperatura mínima media (°C) | −1.5 | 0.0 | 4.8 | 9.8 | 13.7 | 18.1 | 19.7 | 18.1 | 13.0 | 7.8 | 4.1 | 0.0 | 9 |
Temperatura mínima absoluta (°C) | −28.0 | −25.6 | −16.9 | −6.3 | −1.7 | 3.8 | 8.2 | 3.4 | 0.1 | −11.2 | −22.1 | −29.5 | −29.5 |
Precipitación total (mm) | 57.8 | 57.2 | 64.8 | 59.8 | 40.9 | 10.8 | 3.5 | 1.9 | 5.9 | 29.3 | 41.3 | 53.6 | 426.8 |
Díes de precipitaciones (≥ 1 mm) | 11.1 | 9.6 | 11.4 | 9.5 | 7.0 | 3.2 | 1.3 | 0.7 | 1.5 | 4.8 | 7.3 | 9.5 | 76.9 |
Díes de nevaes (≥ 1 mm) | 13 | 8 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0.2 | 2 | 8 | 32.2 |
Hores de sol | 117.8 | 127.1 | 164.3 | 216.0 | 303.8 | 363.0 | 384.4 | 365.8 | 300.0 | 226.3 | 150.0 | 105.4 | 2823.9 |
Humedá relativa (%) | 73 | 68 | 62 | 60 | 53 | 40 | 39 | 42 | 45 | 57 | 66 | 73 | 56.5 |
Fonte: Centre of Hydrometeorological Service of Uzbekistan,[16]
World Meteorological Organisation,[17] Pogoda.ru.net (record low and record high temperatures),[18] Hong Kong Observatory (mean monthly sunshine hours)[19] |
En 1983 la población de Taxkent yera de 1 902 000 persones, nun área de 256 km ², en 1991 el númberu de residentes permanentes de la capital xubía a 2 136 600 habitantes. La ciudá yera la cuarta ciudá más poblada de la XRSS (dempués de Moscú, Leningráu (San Petersburgu) y Kiev). Anguaño Taxkent caltién l'estatus de la cuarta ciudá en población ente los países de la CEI y el Bálticu. La población residente en Taxkent el 1 de xineru 2012 xubió a 2 309 300 persones (hai estimaciones non oficiales, teniendo en cuenta los migrantes temporales de 3,0 a 4,2 millones de persones), de los cualos a partir de 2008, el 63,0% son uzbecos, 20,0% rusos, 4,5% tártaros, 2,2% coreanos, 2,1% taxiquistaninos, 1,2% uigures y 7,0% d'otres nacionalidaes.[20]
Anque como en tol país l'uzbecu ye la llingua oficial, na ciudá l'idioma mayoritariu sigue siendo'l rusu.
La aglomeración de Taxkent inclúi llocalidaes dientro d'un radiu de 60 a 70 km, incluyendo tamién 15 ciudaes y 637 asentamientos rurales. La superficie total ye de 6400 km².[21] La población de la aglomeración calcular n'aprosimao 3 millones de persones en 2001.[21]
Taxkent alcuéntrase estremáu nos siguientes distritos: (n'uzbecu tuman):
Nr | Distritu | Población (2009)[22] |
Área (km²)[22] |
Densidá (área/km²)[22] |
Mapa |
---|---|---|---|---|---|
1 | Bektemir | 27,500 | 20.5 | 1,341 | |
2 | Chilanzar | 217,000 | 30.0 | 7,233 | |
3 | Yashnobod | 204,800 | 33.7 | 6,077 | |
4 | Mirobod | 122,700 | 17.1 | 7,175 | |
5 | Mirzo Ulugbek | 245,200 | 31.9 | 7,687 | |
6 | Sergeli | 149,000 | 56.0 | 2,661 | |
7 | Shaykhontohur | 285,800 | 27.2 | 10,507 | |
8 | Olmazar | 305,400 | 34.5 | 8,852 | |
9 | Uchtepa | 237,000 | 28.2 | 8,404 | |
10 | Yakkasaray | 115,200 | 14.6 | 7,890 | |
11 | Yunusabad | 296,700 | 41.1 | 7,219 |
Al momentu de tomar el control los zaristes, esistíen cuatro distritos (n'uzbecu daha):
En 1940, la ciudá tenía los siguientes distritos (en rusu район):
En 1981, reorganizar en:[6]
En Taxkent alcuéntrase l'Academia de les ciencies d'Uzbequistán, por ello la ciudá tien una gran influencia institucional nes ciencies uzbeques. Hai una cierta variedá d'institutos o universidaes d'educación cimera:
Nel tresporte internu per carretera, Taxkent cuenta con un sistema d'autobuses públicos que son complementaos por una flota de taxis. Amás, cuenta con un sistema de metro, el Metro de Taxkent, que foi inauguráu en 1977, siendo'l primeru en construyise n'Asia Central y el séptimu de l'antigua Xunión Soviética y qu'anguaño ye'l de mayor capacidá de la rexón. Tamién dispón d'un serviciu de tranvíes.
Tocantes a tresporte internacional ya interurbanu, la ciudá cunta con un aeropuertu, l'Aeropuertu Internacional de Taxkent, que la comunica col restu d'Asia, Europa y América y que ye'l mayor del país. La estación de Taxkent ye un importante centru ferroviariu rexonal n'Asia Central y ta xunida per una llinia ferroviaria d'alta velocidá con Samarcanda.[30]
En Taxkent, los equipos de fútbol más importantes de la capital son el FC Pakhtakor Tashkent, el Lokomotiv Tashkent y el FC Bunyodkor. Los trés clubes compiten na Lliga de fútbol d'Uzbequistán, la máxima división del país. Amás, na ciudá asítiase la sede de la Federación de Fútbol d'Uzbequistán, tamién de qu'equí s'atopa'l Estadiu Pakhtakor Markaziy, l'estadiu de la selección y del Pakhtakor.
Taxkent ye mundialmente conocida por que equí apuéstase en setiembre dende 1999 añalmente un tornéu de tenis de la WTA (Tornéu de Taxkent).
Ente les personalidaes de la ciudá nel ámbitu deportivu, destaca'l famosu ciclista Djamolidine Abdoujaparov, el tenista Denis Istomin y el futbolista Vassilis Hatzipanagis, nacíos na ciudá. La ximnasta Alina Kabáyeva tamién nació en Taxkent.
Taxkent ta hermanada con: