Tonada

La tonada ye un xéneru musical folclóricu consistente nun conxuntu de melodíes y cantares dientro del xéneru de la llírica. Carauterízase por nun ser baillada y tener una énfasis nos testos. Ye orixinaria d'Asturies y Cantabria asitiaes nel norte d'España, onde dio llugar a los xéneros de la tonada asturiana y la tonada montañesa respeutivamente. Tamién enraigonó y desenvolvióse'n países hispanoamericanos como Arxentina, Chile, Ecuador y Venezuela.

N'España

[editar | editar la fonte]

Ye'l cantar tradicional más representativu del Principáu d'Asturies, onde tamién recibe'l nome de cantar asturianu, tonada asturiana o asturianada. Tamién s'interpreta en Cantabria y nel norte de Llión onde ye conocida como cantar montañés o tonada montañesa.

La primer referencia musical a la tonada asturiana ta nel Primer Pot-Pourri de Cantares Asturianos, publicáu pol uvieín Víctor Sáez en 1865, y de 1902 data la primer grabación d'una asturianada, fecha pol conocíu gaiteru Ramón García Tuero pal sellu Edison.[1]

Ramón García Tuero, más conocíu como El Gaiteru Lliberdón, cantaba al empar que tocaba la gaita asturiana.[2] Nesti campu profesionalizáu de l'asturianada destaca'l llabor de Joaquín Pixán, tamién conocíu por ser un gran tenor, y dientro del territoriu asturianu anguaño anueven el xéneru dellos intérpretes profesionales como Anabel Santiago, los hermanos Valle Roso (Marisa y Fernando) y el cantante y musicólogu Héctor Braga. La declaración de l'asturianada como Bien d'Interés Cultural oficializar en 2015 sobre la base d'un informe téunicu qu'ellaboró esti últimu intérprete pa la direición xeneral de patrimoniu del gobiernu del Principáu d'Asturies, que se publicó xunto cola declaración oficial nel boletín oficial del estáu.[3]

N'Arxentina

[editar | editar la fonte]

En Que'l so

[editar | editar la fonte]

Na rexón arxentina de Que'l so suel ser interpretada por un conxuntu de guitarristes que pueden formar duos o otres asociaciones musicales, acompañándose namái con preseos de cuerda del tipu de la guitarra o del guitarrón, pero nunca de bombos o otros preseos que pertenecen al acompañamientu d'espresiones musicales d'otres rexones. La profesora María Teresa Carreras de Migliozzi (de la Ciudá de San Luis), na so obra La Tonada na Provincia de San Luis, fai referencia a los oríxenes en Que'l so d'esa melodía tradicional y tamién a los sos componentes, como son los "melismas" y los "cogollos", qu'acompañen siempres a caúna d'elles, colo que se llogra arreyar na interpretación a cada unu de los presentes.[4]

Cada añu nel mes de febreru, na ciudá cuyana de Tunuyán, celébrase'l Festival Nacional de la Tonada.

El cogollu de la tonada

[editar | editar la fonte]

Na tonada cuyana, d'Arxentina, llámase-y "cogollu" a la dedicatoria que'l cantor fai a un amigu, a les dames presentes, o al so auditoriu. La persona a la que foi dedicada la tonada debe "pagala" convidando al cantor d'un vasu de vinu. El cantor modifica la 3ª estrofa, tratando de coincidir el nome de la persona homenaxada con una rima, que puede ser improvisada nel momentu.

En Chile

[editar | editar la fonte]

Los contrapuntos, cueques y tonaes formen parte del mancomún folclóricu musical de Chile. Nel contestu de la historia de la música popular chilena, el casu de la tonada ye unu de los más interesantes dende los puntos de vista musical y social.

Dende'l puntu de vista musical, la tonada llabradora provién, posiblemente, de formes arábigu-andaluces; ye un cantar folclóricu que la so alternanza y superposición métrica (6X8 y 3X4) confiéren-y una particular riqueza rítmica, bien similar a la de la cueca chilena. El so acompañamientu faise, polo xeneral, con guitarres o arpa, y la so forma estrófica pue ser de distintos tipos. Puede ser clasificada según la ocasión en que se cante: como serenata (safazu), como una allabancia o bendición pa los novios (parabién), como romance o “corríu”, o, finalmente, como cantar pa los tiempos de la nacencia de Cristu (villancicu). Dende'l puntu de vista sociolóxicu, la tonada cumplió y cumple diverses funciones sociales, según la ocasión y llugar en que se cante.

En Chile a empiezos del sieglu XX, esti xéneru algamó la música docta; exemplu claru d'esto ye'l casu de Pedro Humberto Allende Sarón, qu'escribió Doce Tonaes pa Pianu. Na segunda década del sieglu XX, la tonada ingresó a los espacios de la música de conciertu y formó parte del repertoriu de los diversos grupos de música popular de la ciudá, produciendo cierta movilidá musical del campu a la ciudá, procesu casi paralelu a la evolución de les clases sociales nel Chile de la primer metá del sieglu XX. Pa estos años, el poeta Pablo Neruda trespasó les fronteres cola so poesía y llegó inclusive a los rankings de ventes discográficos gracies a la musicalización que se fixera d'una de les sos creaciones, Les tonaes de Manuel Rodríguez, a manes del compositor Vicente Bianchi, obra qu'anguaño ye parte del Patrimoniu Cultural y Folclórico de Chile.[5]

Década de 1960

[editar | editar la fonte]

Años más tarde, dellos autores de la Nuevu Cantar Chilenu trabayaron la tonada, especialmente Violeta Parra, quien publicó'l so álbum La tonada presentada por Violeta Parra (1958).

Actualidá y vixencia

[editar | editar la fonte]

Una nueva xeneración de músicos chilenos desenvolvió la tonada, ente ellos Juan Antonio Sánchez —coles sos obres pa guitarra Tonada per Despidida y Tonada en Sepia— y el guitarrista y compositor Javier Contreras —coles sos obres Tonada de la Torna, Tonada a la mio Madre y Tonada Euclídica—. Pela so parte, la folclorista Margot Loyola publicó'l llibru La Tonada: Testimonios pal futuru en 2006.

En Venezuela

[editar | editar la fonte]

En Venezuela les tonaes suelen presentase como cantares de trabayu qu'acompañen a diverses xeres como'l cato, la llabranza, la cincha, la caza, la pesca, triar, la molienda de maíz, la collecha y el descansu del home del campu. Estos cantares, amás de constituyir un ritu llaboral, simbolicen l'espíritu de convivencia ente quien realicen xeres comunes . Acordies con el yá fináu músicu, compositor y musicólogu venezolanu Luis Felipe Ramón y Rivera, les tonaes son cantares utilitarios que se caractericen pol so sistema monódico, nel cual establezse claramente l'harmonía por notes llargues de seis, ocho o más tiempos moderaos que zarren les cadencies.

Estos cantares son mensurables y entrepolen berros y jipíos acordies cola necesidá del llabor, según trátese del cato o de la cincha. Tocantes a les escales a que s'afaen estes melodíes, varien ente sigo, acordies con el tipu de música rexonal. Asina, un cantar del estáu Táchira pa recoyer café difier enforma d'un cantar llanero pa la cincha. Pero, polo xeneral, toos amuesen un calter antiguu.

El cantautor y músicu venezolanu yá fináu Simón Díaz foi'l máximu esponente d'esti xéneru, que rescató y dio a conocer mientres la so carrera discográfica.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ Biblioteca Nacional d'España (ed.): «Rexistro de "Canteros de Cuadonga" (1902)». Consultáu'l 6 d'abril de 2014.
  2. ↑ Otres grabaciones d'El Gaiteru Lliberdón publicar a partir de 1909 col sellu Odeón.
  3. ↑ BOE Nᵘ 144, de 17 de xunu de 2015
  4. ↑ «Biblioteca Dixital». Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'avientu de 2006. Consultáu'l 19 d'ochobre de 2006.
  5. ↑ Vicente Bianchi

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]