Natrium nitrit

Natrium nitrit
Ümumi
Sistematik adı	Natrium nitrit
Kimyəvi formulu	NaNO2
Empirik formulu	С2H6O
Molyar kütlə	68.9953 g/mol q/mol
Fiziki xassələri
Aqreqat halı (n.ş.)	ağ və ya sarı kristal toz
Sıxlıq	2.17 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	271 °S
Parçalanma temperaturu	>700 °S
Kimyəvi xassələri
Suda həllolma	71.4 1/100 ml (0 °C) 84.8 q/100 mLl (25 °C) 160 q/100 ml (100 °C) q/100 ml
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	7632-00-0
PubChem	23668193
EINECS-də qeyd. nöm.	231-555-9
RTECS	RA1225000
ChEBI	78870
BMT nömrəsi	1500
ChemSpider	22689
Toksikologiya
LD50	180(siçovullar) mq/kq
Zəhərliliyi	zəhərli, neyrotoksik, kanserogen 3 1 OX F, Natrium nitrit

Natrium nitrit (natrium nitrit)— NaNO₂, natrium və nitrat turşusunun duzu

Natrium nitrit NaNO₂ kimyəvi formulu ilə qeyri-üzvi birləşmədir. Suda çox həll olunan və higroskopik olan ağdan bir qədər tünd sarımtıl kristal tozdur. Sənaye baxımından ən vacib nitrit duzudur.Dərman, boyalar və pestisidlər,kimi müxtəlif üzvi birləşmələrdə istifadə edilir, lakin çox güman ki,ətlərdə və (bəzi ölkələrdə) balıq məhsullarında istifadə olunan qida əlavəsi kimi tanınır.

Əsas xassələri

Təmizlənmiş natrium nitrit ağ və ya bir az sarı kristal tozdur. Suda həll olunur və higroskopiklikdir. Havada yavaş-yavaş natrium nitrat NaNO₃ qədər oksidləşir. Güclü çözücüdür. Böyük dozada toksikdir^[1].

Alınması

Natrium nitrit NaNO₂ azot turşusunun duzudur və adətən azot oksidlərindən reaksiya ilə alınır:

${\displaystyle {\mathsf {2NaOH+NO+NO_{2}\rightarrow 2NaNO_{2}+H_{2}O}}}$

Natrium nitritinin istehsalının digər yayılmıçş bir üsulu da bir qurğuşun Pb tozunu natrium nitrat NaNO₂ ilə qızdırmaq və ardından meydana gələn bərk maddəni suda həll etməkdir. Dağılma nəticəsində suda həll olunmayan qurğuşun (II) oksidi PbO,a çökəcək və natrium nitrit məhlulda qalacaq:

${\displaystyle {\mathsf {NaNO_{3}+Pb\rightarrow NaNO_{2}+PbO}}}$

Tətbiq sahələri

Kimyəvi sintez

• Natrium nitrit, diazoamin birləşmələrini yaratmaq üçün istifadə olunur. Bu birləşmələr N₂ azot qruplarının nisbətən daha asan ayrılması səbəbindən birləşmənin "nüvəsi" ilə reaksiyalarda amin qruplarının mənbəyi kimi istifadə olunur.
• Laboratoriya şəraitində natrium nitrit, təzə alınmış azot turşusu ilə reaksiya ilə natrium azidini aktivləşdirmək üçün istifadə olunur^[2][3].

${\displaystyle {\mathsf {2NaNO_{2}+H_{2}SO_{4}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+2HNO_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {2NaN_{3}+2HNO_{2}\rightarrow 3N_{2}+2NO+2NaOH}}}$

• Natrium nitrit kimyəvi reaksiyalarda azot oksidinə(II) qədər azalır və ya nitrata qədər oksidləşir.

Məsələn, daha da qızdırıldıqda parçalanır, natrium oksidi, azot oksidi(II) və oksigen meydana gətirir. Natrium oksidi CO₂ udduğu üçün,güman ki, bu proses ilk işləyən sualtı qayıq Kornelius Drebbel heyətini boğmağa kömək etmədi^[4].

${\displaystyle {\mathsf {4NaNO_{2}\rightarrow 2Na_{2}O+4NO+O_{2}}}}$

Qida istehsalı

• Ət və balıq məhsullarında qida sənayesində rəngləmə pozucu və qoruyucu kimi istifadə olunur. Qida əlavəsi E250.
• Bir qida əlavəsi olaraq, qida sənayesində iki məqsəd üçün istifadə olunur: antioksidant və Clostridium botulinumun böyüməsinə maneə törədən bir antibakterial agent kimi - botulizmin törədicisi - botulinum toksinindən qaynaqlanan və sinir sisteminə ziyan vurması ilə xarakterizə olunan ağır qida intoksikasiyası (fəaliyyət sübut olunmur)
• Miyoglobin (ət zülalı) ilə qarşılıqlı təsirə girərək ət məhsullarına xarakterik bir çəhrayı rəng verir^[5].
• Avropa Birliyində, gündəlik tətbiq olunan xərcləri aşma riskini azaltmaq üçün qida tətbiqetmələri satışına yalnız yeməli duz ilə qarışıqda, nitrit miqdarı təxminən 0.6% olan bir qarışıqda icazə verilir^[6].
• Qida əlavəsi E250. E249 qida əlavəsi olan kalium nitrit^[6] ilə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir.
• GOST 4197-74 və ya TU 6-09-590-75 (marka OSCh 4-7-3) uyğun gəlir.

Tikinti və istehsal

• Toz şəklində natrium nitrit, GOST 19906-74-ə uyğun olaraq və ya sulu bir həll, tikinti məhsulları və strukturları istehsalında betona antifrotik bir aşqar olaraq, atmosfer korroziyasının inhibitoru, üzvi sintezdə və kimyəvi, metallurgiya, tibbi, pulpa və kağızda və digər sahələrdə istifadə olunur.
• Tikintidə natrium nitrit GOST 24211 "Beton üçün əlavələr kimi tövsiyə olunur. Ümumi texniki tələblər "monolit beton və dəmir-beton konstruksiyaların, prekast-monolit konstruksiyaların monolit hissələrinin, prefabrik strukturların monolitik birləşmələrinin ətraf mühitin və ya torpağın gündəlik orta sabit temperaturu 5 ° C-dən aşağı və minimum gündəlik temperatur 0 ° C-dən aşağı olan antifriz qatqısı kimi istifadəsi üçün ümumi texniki tələblər", həmçinin qışda bir tikinti yerində əvvəlcədən hazırlanan beton və dəmir-beton konstruksiyaların istehsalında istifadə olunur.
• Diazo boyaları, nitro birləşmələri və digər üzvi birləşmələrin istehsalında da istifadə olunur.
• Təbii və ağardılmış təbii liflərdən toxunuşun ekran və birbaşa (birbaşa çap) üsulu ilə boyama işində istifadə olunur.
• Fosfatlama zamanı metal səthlərin emalında və qalay təbəqəsinin çıxarılmasında istifadə olunur.
• Rezin istehsalında istifadə olunur.
• Alkil nitritlərin (poppers) istehsalı üçün istifadə olunur.
• Partlayıcı maddələrin istehsalında bir qaz yaradan əlavənin həllini hazırlamaq üçün istifadə olunur.

Fotoqrafiya

• Ənənəvi fotoqrafiya prosesində reagent və antioksidant kimi istifadə olunur (avtomatik laboratoriyalarda korroziya inhibitoru).

Tibb və biologiya

• Natrium nitrit, tibbdə və baytarlıq təbabətində vasodilatator, bronxodilatator (bronxları genişləndirir) olaraq istifadə olunur, bağırsaq kramplarını yüngülləşdirir, laksatif və siyanid zəhərlənməsi üçün bir antidot kimi istifadə olunur.
• Uşaqlarda orak anemiyası, infarkt və ürək işemiyası, beyin anevrizması və ağciyər hipertansiyonunda onun istifadəsi ilə bağlı tədqiqatlar aparılır^[7][8].

Əhəmiyyətli miqdarda (bir neçə qrama^[9]) alındıqda E250 ölümcül nəticəyə qədər ciddi zəhərlənməyə (Hemoqlobin əmələ gətirir) səbəb ola bilər.

Müalicə xüsusiyyətləri,bioloji təsir

Nitritlərin qida ilə qəbulu gündə 31-185 və ya 40-100 mq hesablanır^[10]..

İçməli suda, ÜST-nin 1970 və 2004-cü ^[11][12] illərdə tələblərinə görə, bir litr üçün 44-50 mq-dan çox olmayan bir nitrit miqdarına icazə verilir^[13].

İnsanlar üçün qəbul olunan nitrit qəbulu səviyyəsi 3,7 - 7 mq / kq təşkil edir^[13].

Bazar

13 sentyabr 2016-cı il tarixində (1 noyabr 2016-cı ildə qüvvəyə minmiş) sanksiya ölkələrindən duz embarqosu tətbiq edilməmişdən əvvəl, Rusiyaya qida istehsalı üçün natrium nitrit əsasən AB ölkələrindən idxal edildi: Danimarka və Almaniya, Rusiyada daxili istehsal yox idi. 2016-cı ilin dekabr ayında Rusiyanın Leninqrad vilayətinin Lomonosov şəhərində ət emalı sənayesinin ehtiyacları üçün nitrit duzunun istehsalına başlandı.

İstinadlar

1. "Arxivlənmiş surət". 2008-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-28.
2. Hazardous Waste Management/Sodium Azide March 2003 Northeastern University Arxiv surəti 4 noyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2007-11-04 at the Wayback Machine (ing.)
3. Prudent practices in the laboratory: handling and disposal of chemicals 1995 National Academy Press Washington, D.C. ISBN 0309052297 [1] Arxivləşdirilib 2015-03-25 at the Wayback Machine (ing.)
4. Hoshino Y., Utsunomiya T., Abe O. The Thermal Decomposition of Sodium Nitrate and the Effects of Several Oxides on the Decomposition. // Bulletin of the Chemical Society of Japan Vol. 54, No.5 (1981). — p.1389. http://www.journalarchive.jst.go.jp/english/jnlabstract_en.php?cdjournal=bcsj1926&cdvol=54&noissue=5&startpage=1385^{[ölü keçid]}
5. Nitrite in Meat Richard J. Epley, Paul B. Addis and Joseph J. Warthesen University of Minnesota Arxiv surəti 1 yanvar 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-01-01 at the Wayback Machine (ing.)
6. OPINIONS OF THE SCIENTIFIC COMMITTEE FOR FOOD ON: Nitrates and Nitrite Arxivləşdirilib 2015-03-06 at the Wayback Machine / REPORTS OF THE SCIENTIFIC COMMITTEE FOR FOOD; European Commission, 1997
7. Usa today — Hot dog preservative could be disease cure Arxivləşdirilib 2012-04-18 at the Wayback Machine (ing.)
8. Food preservative fights cystic fibrosis complication NewScientist автор Roxanne Khamsi Arxivləşdirilib 2008-09-17 at the Wayback Machine (ing.)
9. Epley, R. J., Addis, P. B., & Warthesen, J. J., Nitrite in Meat Arxivləşdirilib 2017-08-17 at the Wayback Machine // conservancy.umn.edu, 1992 «The fatal dose of sodium nitrite is in the range of 22 to 23 milligrams per kilogram of body weight»
10. Food sources of nitrates and nitrites: the physiologic context for potential health benefits Arxivləşdirilib 2016-01-01 at the Wayback Machine Am J Clin Nutr July 2009 vol. 90 no. 1 1-10, doi:10.3945/ajcn.2008.27131. «DIETARY NITRATE AND NITRITE INTAKE ESTIMATES»
11. World Health Organization. Recommendations; nitrate and nitrite. In: Guidelines for drinking water quality. 3rd ed. Geneva, Switzerland: WHO, 2004:417-20.
12. Nitrate and nitrite in drinking-water Arxivləşdirilib 2018-08-02 at the Wayback Machine (WHO/SDE/WSH/07.01/16/Rev/1), 2011
13. Food sources of nitrates and nitrites: the physiologic context for potential health benefits Arxivləşdirilib 2016-01-01 at the Wayback Machine Am J Clin Nutr July 2009 vol. 90 no. 1 1-10, doi:10.3945/ajcn.2008.27131. POTENTIAL HEALTH RISKS OF EXCESSIVE NITRATE AND NITRITE EXPOSURE

Ədəbiyyat

• IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans VOLUME 94 «Ingested Nitrate and Nitrite, and Cyanobacterial Peptide Toxins»,IARC, 2010 ISBN 978-92-832-1294-2, ISSN 1017—1606 (ing.)

Xarici keçidlər

• International Chemical Safety Card 1120. (ing.)
• National Center for Home Food Preservation Nitrates and Nitrites (ing.)
• TR-495: Natrium Nitritinin toksikologiya və karsinogenez tədqiqatları(CAS NO. 7632-00-0) Drinking Water Studies in F344/N Rats and B6C3F₁ Mice (ing.)
• FOX kanserojikliyə və isti itlərə aid xəbərlər (ing.)

Həmçinin bax

• Natrium
• Natrium xlorid
• Natrium sulfid
• Natrium sitrat