Эдвард Григ

Эдвард Григ
норв. Edvard Hagerup Grieg
Зат	ир-ат[1][2]
Гражданлыҡ	Норвегия
Тыуған ваҡыттағы исеме	норв. Edvard Hagerup Grieg
Тыуған көнө	15 июнь 1843({{padleft:1843|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})[2][1][3]^[…]
Тыуған урыны	Берген^[d], Норвегия[2][4][5]
Вафат булған көнө	4 сентябрь 1907({{padleft:1907|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:4|2|0}})[2][1][3]^[…] (64 йәш)
Вафат булған урыны	Берген^[d], Норвегия[2][4][5]
Үлем төрө	тәбиғи үлем^[d]
Үлем сәбәбе	туберкулёз
Ерләнгән урыны	Тролльхауген^[d][6]
Әсәһе	Gesine Hagerup^[d]
Бер туғандары	John Grieg^[d]
Хәләл ефете	Григ Хагеруп, Нина^[d]
Туған тел	Норвег теле
Һөнәр төрө	композитор, пианист
Уҡыу йорто	Лейпцигская высшая школа музыки и театра^[d] Tanks Upper Secondary School^[d]
Кемдә уҡыған	Карл Райнеке^[d]
Музыка ҡоралы	фортепиано
Әҫәрҙәр исемлеге	Список произведений Эдварда Грига^[d]
Жанр	классик музыка
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Изображается на	Edvard Grieg^[d]
Вики-проект	WikiProject Sardanes^[d]
Йөҙ ҡылдары	моржовые усы^[d]
Досье в	Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы^[d][7]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Edvard Grieg
Эдвард Григ Викимилектә

Эдвард Григ (норв. Edvard Hagerup Grieg; 15 июнь 1843 йыл — 4 сентябрь 1907 йыл) — Норвегияның романтизм осоро композиторы, музыкаль эшмәкәр, пианист һәм дирижёр.

Григтың иң билдәле әҫәрҙәре — Генрик Ибсендың «Пер Гюнт» драмаһына ике сюита, оркестр менән фортепиано өсөн концерт. Григ — скрипка өсөн сонаталар, 600-ҙән артыҡ йыр һәм романс авторы. Григтың ижадына Новегия халыҡ мәҙәниәте көслө тәьҫир яһай.

Биографияһы

Берген. Бала сағы (1843—1858)

Э́двард Хагеруп Григ 1843 йылдың 15 июнендә Норвегияның Берген ҡалаһында бай ғаиләлә тыуған. Атаһының олатаһы шотланд сауҙәгәре Александр Григ 1770-се йылдарҙа Бергенға күсеп килгән, күпмелер ваҡыт был ҡалала Бөйөк Британияның вице-консулы вазифаларын үтәй. Композиторҙың олатаһы, Джон Григ та был вазифала хеҙмәт итә, Берген оркестрында уйнай, уның баш дирижёры Нильс Хаслунн ҡыҙына өйләнә^[8]. Композиторҙың атаһы, Александр Григ, ғаиләләге өсөнсө быуын вице-консул була . Композиторҙың әсәһе, Гесина Григ, ҡыҙ фамилияһы Хагеруп, фортепиано һәм йыр сәнғәтенә Арфелонда Альберт Метфесселдә уҡый, музыка менән даими шөғөлләнә^[9]. Балаларын (ике улы, өс ҡыҙын) бала саҡтан музыкаға өйрәтә . Буласаҡ композитор дүрт йәштә фортепианола уйнай башлай.

Почему не вспомнить ту таинственную, неизъяснимую радость, которая охватила меня, когда, протянув руки к фортепиано, я извлёк — о нет, не мелодию! Куда там! Нет, должно быть, то была гармония. Сначала терция, потом трезвучие, потом аккорд из четырёх звуков. И наконец, с помощью уже обеих рук — о ликованье! — пятизвучие, нонаккорд. Когда он прозвучал, восторгу моему не было границ. Вот это был успех! Ни один из последующих моих успехов не опьянял меня так, как этот. Было мне тогда около пяти лет. Эдвард Григ. «Мой первый успех». Избранные статьи и письма[10]

Ун ике йәштә Григ фортепиано өсөн тәүге әҫәрен яҙа. Мәктәпте тамалағандан һуң билдәле Норвегия скрипrасыһы Оле Буллдың кәңәше буйынса, Григ Лейпциг консерваторияһына уҡырға инә^[10]

Лейпциг. Консерватория (1858—1863)

Эдвард Григ в 1858 году

1843 йылда Феликс Мендельсон нигеҙ һалған консерватория Григтың күңеленә ятмай, тәүге педагогынан фортепиано уҡытыусыһы Эрнст Фердинанд Венцелгә күсереүҙәрен һорай^[11]. Лейпциг- музыкаль традицияларға бай ҡала, бында Иоганн Себастьян Бах, Роберт Шуман йәшәгән. Григ замандаш композиторҙары, немец классиктарының әҫәрҙәрен «Гевандхауз» концерт залында тыңлай,^[12]. Шул осорҙан алып,Шуман Григтың яратҡан композиторы булыпҡала, уның аодараҡ яҙған әҫәрҙәре, мәҫәлән, фортепиано өсөн соната (1865) Шуман музыкаһы шауҡымында яҙылған^[10]. Уҡыу осоронда Григ « Фортепиано өсөн 4 пьеса», 1-се опус оп һәм немец шағирҙарының һүҙҙәренә «4 романс», 2-се опус яҙа. Уларҙа Шуман, Шуберт, Мендельсон тәьҫире һиҙелә^[13]. 1862 йылда Григ консерваторияны тик бишле билдәләренә тамамлай. Профессорҙар уның композиторлыҡ һәләтен һәм пианист булараҡ мөмкинлектәрен юғары баһалай. Шул уҡ йылда Швецияның Карлсхамн ҡалаһында ул үҙенең тәүге концертын бирә. Һуңыраҡ Гри «Минең тәүге уңышым» автобиографик яҙмаһында консерваторияла уҡыу йылдарын тәнҡитләп яҙа (ул рус телендә тәүге тапҡыр "Русская музыкальная газета"ла сыға, 1905)^[12]. Тик композиция уҡытыусыһы Мориц Гауптман тураһында ғына Григ : " Ул минең өсөн схоластикаға ҡаршы тороусы кеше булып ҡалды ",-тип яҙа^[10].

Копенгаген. Карьераһының башланыуы, «Эвтерп» йәмғиәте, никах (1863—1866)

Файл:Нина Григ.jpg

Нина Хагеруп и Эдвард Григ в период помолвки, около 1867 г.

Консерваториянан һуң Григ Бергенға ҡайта. 1863 йылда Григ Скандинавия илдренең музыка үҙәге булған Копенгагенға китә. Шулуҡ йылда ул «Шиғри һүрәтләмәләр» — фортепиано өсөн алты пьеса яҙа (опус 3), уның музыкаһында тәү тапҡыр милли һыҙаттар тойомлана башлай. Өсөнсө пьеса нигеҙендә ятҡан ритмлы фигура Норвегия халыҡ музыкаһына хас, Григ уны әҫәрҙәрендә йыш ҡуллана^[10]. Копенгагенда Григ милли сәнғәт булдырырға теләүселәрҙән торған бер төркөм менән таныша . Рикард Нурдрок норвег милли музыкаһын үҫтереүҙе хәстәрләүселәрҙең береһе була. Григтың эстетик ҡараштарына ул һиҙелерлек йоғонто яһай^[10]. 1864  йылда бер нисә Дания музыканты менән бергә «Эвтерп» йәмғиәте ойошторалар. Ойошма Скандинавия музыкаһы менән тамашысыларҙы таныштырыуҙы маҡсат итеп ҡуя. Григ — дирижёр, пианист һәм автор булып сығыш яһай, ике йылда «Алты поэма» (немец шағирҙары Гейне, Уланд һәм Шамиссо (1863—1864 һүҙҙәренә); Беренсе симфония (1863—1864); Ханс Кристиан Андерсен, Расмус Винтер һәм Андреас Мунк һүҙҙәренә романстар; фортепиано өсөн «Юморескалар» (1865); Беренсе скрипка өсөн соната (1865); «Көҙөн» увертюраһын (1866); берҙән-бер фортепиано өсөн соната (1865—1867) ижад итә. Норвег халыҡ көйҙәре уның музыкаһында көндән-көн күберәк урын ала^[13]. Нурдрок менән танышҡас, ул ref name="books.google.co.il"/>:

У меня точно глаза раскрылись! Я внезапно постиг всю глубину, всю ширину и мощь тех далеких перспектив, о которых не имел до того понятия; тут лишь я понял величие норвежского народного творчества и собственное мое призвание и натуру.

тип яҙа.

Копенгагенда Григ Нина Хагерупты, Бергенда бергә үҫкән ике туған һеңлеһен осрата, уның ғаиләһе Копенгагенда йәшәй. Был ваҡытта инде Нина матур тауышлы йырсыға әйләнгән. 1864 йылда Григ уға тәҡдим яһай, һәм 1867 йылдың июлендә улар өйләнешә. Был ижади дуҫлыҡ ғүмер буйы һаҡлана^[13] .

Осло. Ижадының сәскә атҡан осоро(1866—1874)

Туғандары был никахҡа ҡаршы булғас, йәштәр Кристианияға (Осло) күсеп китергә мәжбүр була. 1867 йылда көҙгә табан Григ " норвег композиторҙарының ҡаҙаныштары"тураһында отчет кеүек концерт ойоштора. Унда Григтың скрипка өсөн беренсе сонатаһы һәм фортепиано өсөн сонатаһы, Нурдроктың һәм композитор Хальфдан Кьерульф йырҙары яңғырай. Концерттан һуң Григты Кристиания филармония йәмғиәтенә дирижер итеп саҡыралар^[10]. Ослола Григтың ижады сәскә ата. Тәүге «Лирик пьесалар» (1867), 1868  йылда фортепиано өсөн концерт, бер нисә романстар йыйынтығы һәм Йорген Му, Кристофер Янсон, Андерсен һәм башҡа Скандинавия шағирҙары һүҙҙәренә йырҙар сыға. Скрипка өсөн икенсе сонатаны (1867) тәнҡитселәр Беренсеһенә ҡарағанда оҫтараҡ,байыраҡ,төрлөрәк тип таба.

1868  йылда Григтарҙың ҡыҙы Александра тыуа. Бер йылдан ҡыҙ менингит менән сирләп, үлеп китә. Был ваҡиға ғаиләнең бәхетле киләсәккә өмөтөн һүндерә. Нина үҙ-үҙенә бикләнә, ләкин улар икәү бергә гастролдәргә йөрөй, концерттарҙа сығыш яһай.

Берген (1874—1885) һәм «Тролльхауген» (1885 −1907)

1870-сы йылдар аҙағында Григ ҙур инструменталь әҫәрҙәр яҙыу менән мауыға. Бер нисә ҙур күләмле әҫәр яҙырға уйлаһа ла, ҡыллы инструменттар өсөн квартетты ғына яҙып бөтөрә (1878). 1881  йылда Бергенда форепианола дүрт ҡуллап уйнар өсөн «Норвег бейеүҙәре» (опус 35) яҙыла. Белгестәр был «Бейеүҙәр» симфонияға яҡын кимәлдә тип билдәләй. Был әҫәрҙең оркестр өсөн редакцияһының киң таралыуы шуға бәйле^[10].

Бергенда Григ бикҡатыүпкә сире менән ауырый башлай. 1883 йылда ул ҡатыны менән өс ай айырым йәшәй, һуңынан уның менән бергә Бергендан китергә була .

1885  башлап, Григ Бергендан йыраҡ түгел Тролльхауген виллаһында йәшәй. Норвегия тәбиғәте, халыҡ музыкаһы уның әҫәрҙәренең төп темаһына әүерелә.

Европаға концерттар менән Эдвард һәм Нина Григ Европаға йыш йөрөй. Григ Германия, Франция һәм Швецияла дирижёр һәм пианист булараҡ сығыш яһай . Концерт эшмәкәрлеген Григ һуңғы көндәренәсә ҡалдырмай .

1888  йылда Лейпцигта Григ Петр Ильич Чайковский менән осраша, Чайковский Григтың музыкаһы менән һоҡлана. Григҡа Чайковский «Гамлет» увертюраһын бағышлай, "1888 йылда сит илгә йөрөп ҡайтыуҙың автобиграфик һүрәтләмәһе"ндә норвег композиторын маҡтап телгә ала^[14]. 1893  йылда улар икеһе лә Кембридж университетының почетлы докторҙары исеменә лайыҡ була. 1889  йылда Григ Француз сәнғәт академияһы, 1872 йылда Швеция короле академияһының ағзаһы итеп һайлана.

1898  йылда Григ Бергенд атәүге фестиваль норвег музыкаһы фестивален ойоштора, ул әлеге ваҡытта ла үткәрелә . Григ Норвегияның ижтимағи тормошонда ла әүҙем ҡатнаша, концерт ойошмалары, хор йәмғиәттәре эшен күҙәтеп бара, Европа музыка тормошон даими күҙәтеп кенә бармай, бөйөк классиктар тураһында мәҡәләләр яҙа (Вагнер, Шуман, Моцарт, Верди, Дворжак), норвег композиторҙары Юхан Северин Свенсен, Хальфдан Кьерульф, Рикард Нурдрок әҫәрҙәрен пропагандалай^[13]. 1890-сейылдарҙа Григ күберәк фортепиано өсөн әҫәрҙәр һәм йырҙар ижад итә. 1891 — 1901 г йылдарҙа алты дәфтәр «Лирик пьесалар» һәм ундан артыҡ йырҙар йыйынтығы сыға . 1903  йылда яңы фортепиано өсөн эшкәртелгән халыҡ бейеүҙәре циклы донъя күрә. Ғүмеренең һуңғы йылдарында Григ автобиографик повесть («Минең беренсе уңышым»), «Моцарт и его значение для современности» мәҡәләһен баҫтыра. 1907 йылда композитор Норвегия, Дания, Германия ҡалаларында концерттар ҡуя .

Шул уҡ йылдың көҙөндә Григ ҡатыны менән Англияға барырға йыйына, тик кинәт уның хәле насарая һәм 4 сентябрҙә Эдвард Григ дауаханала вафат була. Норвегия халҡы өсөн уның үлеме ҙур ҡайғы була^[12]. Композиторҙың васыяты буйынса, уның ҡәбере виллаһынан йыраҡ түгел фьорд ярында. Бында хәҙер Григтың мемориаль йорт-музейы урынлашҡан.

Бергендә Эдвард Григ һәйкәле

Эдвард Григ менән Нина Хагеруп ҡәбере

Григ на почтовой марке СССР (1957)

Григ әҫәрҙәре

• Фортепиано өсөн соната ми минор, оп. 7 (1865)
• Соната № 1 скрипка һәм фортепиано өсөн фа мажор, оп. 8 (1865)
• Көҙ, фортепианола дүрт ҡул өсөн, оп. 11, шулай уҡ оркестр өсөн (1866)
• Лирик пьесалар, фортепиано өсөн:

1 -се дәфтәр, op. 12

1. Arietta (Ариетта)
2. Vals (Вальс)
3. Vektersang (Песнь стражника)
4. Alfedans (Танец эльфов)
5. Folkevise (Народная мелодия)
6. Norsk (Норвежский напев)
7. Albumblad (Листок из альбома)
8. Fedrelandssang (Национальный гимн)

Тетрадь 2, op. 38

1. Berceuse (Колыбельная)
2. Folkevise (Народная песня)
3. Melodi (Мелодия)
4. Halling (Халлинг)
5. Springdans (Весенний танец)
6. Elegi (Элегия)
7. Vals (Вальс)
8. Kanon (Канон)

Тетрадь 3, op. 43

1. Sommerfugl (Бабочка)
2. Ensom vandrer (Одинокий путник)
3. I hjemmet (На родине)
4. Liten fugl (Птичка)
5. Erotikk
6. Til våren (К весне)

Тетрадь 4, op. 47

1. Valse-Impromptu (Вальс-экспромт)
2. Albumblad (Листок из альбома)
3. Melodi (Мелодия)
4. Halling (Халлинг)
5. Melankoli (Меланхолия)
6. Springtanz (Весенний танец)
7. Elegi (Элегия)

Тетрадь 5, op. 54

1. Gjetergutt (Пастушок)
2. Gangar (Норвежский марш)
3. Trolltog (Марш гномов)
4. Notturno (Ноктюрн)
5. Scherzo (Скерцо)
6. Klokkeklang (Колокольный звон)

Тетрадь 6, op. 57

1. Svundne dager (Прошедшие дни)
2. Gade (Гаде)
3. Illusjon (Иллюзия)
4. Geheimniss (Тайна)
5. Sie tanzt (Она танцует)
6. Heimweh (Тоска по родине)

Тетрадь 7, op. 62

1. Sylfide (Сильфида)
2. Takk (Благодарность)
3. Fransk serenade (Французская серенада)
4. Bekken (Ручеек)
5. Drømmesyn (Призрак)
6. Hjemad (Домой)

Тетрадь 8, op. 65

1. Fra ungdomsdagene (Былые годы)
2. Bondens sang (Песня крестьянина)
3. Tungsinn (Меланхолия)
4. Salong (Салон)
5. I balladetone (Баллада)
6. Bryllupsdag på Troldhaugen (Свадебный день в Тролльхаугене)

Тетрадь 9, op. 68

1. Matrosenes oppsang (Матросская песня)
2. Bestemors menuet (Бабушкин менуэт)
3. For dine føtter (У твоих ног)
4. Aften på højfjellet (Вечер в горах)
5. Bådnlåt (У колыбели)
6. Valse mélancolique (Меланхолический вальс)

Тетрадь 10, op. 71

1. Det var engang (Жили-были…)
2. Sommeraften (Летним вечером)
3. Småtroll (Пак / Пек)
4. Skogstillhet (Лесной покой)
5. Halling (Халлинг)
6. Forbi (Всё миновало)
7. Efterklang (Воспоминания)

• Соната № 2 для скрипки и фортепиано соль мажор, оп. 13 (1867)
• Концерт для фортепиано с оркестром, оп. 16 (1868)
• «Сигурд Крестоносец», оп. 22, музыка к пьесе Бьёрнстьерне Бьёрнсона (1872)
• «Пер Гюнт», оп. 23, музыка к пьесе Генрика Ибсена (1875)
• Струнный квартет соль минор, оп. 27 (1877—1878)
• «Норвежские танцы» для фортепиано в четыре руки, оп. 35, также для оркестра (1881)
• Соната для виолончели и фортепиано, оп. 36 (1882)
• Соната № 3 для скрипки и фортепиано до минор, оп. 45 (1886—1887)
• Симфонические танцы, оп. 64 (1898)
• Песни и романсы для голоса с фортепиано (всего около 130), в том числе песни «Люблю тебя» (Jeg elsker dig, op. 5 № 4) и «Избушка» (Hytten, op. 18 № 7; обе — на текст Х. К. Андерсена)

Григ мираҫы

Эдвард Григтың ижады бөгөн юғары баһалана, бигерәк тә Норвегияла. Пианист һәм дирижёр, иң билдәле Норвегия музыканттарынң береһе Лейф Ове Андснес уның әҫәрҙәрен йыш башҡара. Григ пьесаларын төрлө сараларҙа йыш ҡулланалар. Григ әҫәрҙәре музыкаль спектаклдәрҙә, фигуралы шыуыу тамашалары ваҡытында ҡуланыла.

Композитор йәшәгән «Тролльхауген» хәҙер йорт-музей. Григтың өйө янында уға һәйкәл ҡуйылған Григ һәйкәле .

Иҫкәрмәләр

1. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
2. Deutsche Nationalbibliothek Record #118697641 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
3. Edvard Grieg // SNAC (ингл.) — 2010.
4. Григ Эдвард // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. Archivio Storico Ricordi — 1808.
6. Find a Grave (ингл.) — 1996.
7. https://data.performing-arts.ch/a/7caa4211-a71a-4937-b8bd-f27552231645 / под ред. Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы
8. «Edvard Grieg in England» Lionel Carley, Boydell Press, England, 2006 (инг.)
9. Karl Gustav Fellerer. Studien zur Musik des 19. Jahrhunderts. — G. Bosse Verlag, 1984. — Bd. 4. Vom Musikdrama zum Futurismus. — S. 139. (нем.)
10. «Музыкальная литература зарубежных стран», выпуск 5, Борис Левик
11. «Famous Composers» Nathan Haskell Dole, Thomas Y. Crowell Co., 1925 (second, revised edition), p. 646 (инг.)
12. «История зарубежной музыки — 4» 2014 йыл 3 май архивланған., глава № 193 — Михаил Друскин, издательство «Музыка», Москва, 1983
13. Биография Эдварда Грига на сайте колледжа КАИТ № 20 2013 йыл 15 июль архивланған.
14. «История зарубежной музыки — 4» 2014 йыл 3 май архивланған., глава № 194 — Михаил Друскин, издательство «Музыка», Москва, 1983

Әҙәбиәт

• Борис Владимирович Асафьев, «Эдвард Григ», издательство «Музыка»; Ленинград, 1984.
• Бенестад Ф., Шельдеруп-Эббе Д., «Эдвард Григ — человек и художник»; издательство «Радуга», 1986.

Һылтанмалар

• Эдвард Григ: ноты произведений на International Music Score Library Project
• Тролльхауген — официальный сайт 2015 йыл 2 апрель архивланған.Ҡалып:Ref-no (нем.) (инг.)
• Общество Эдварда Грига (Москва)
• Светлана Петухова «Эдвард Григ. На совершенных высотах», журнал «Третьяковская галерея».