Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе (2009—2017)

Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе
Асноўны канфлікт: Вайна супраць тэрарызму, Ваенная аперацыя супраць Ісламскай дзяржавы
Супрацоўнікі ЦСП ФСБ падчас спецаперацыі ў Махачкале, Рэспубліка Дагестан, 29 снежня 2010 года.
Дата	16 красавіка 2009 — 19 снежня 2017[1]
Месца	Расія:  Чачня Дагестан Інгушэція  Кабардзіна-Балкарыя  Паўночная Асеція  Карачаева-Чаркесія  Стаўрапольскі край
Прычына	Перамога Расійскай Федэрацыі ў Другой чачэнскай вайне; эскалацыя канфлікту і працяг тэрарыстычных актаў пасля адмены рэжыму КТА.
Вынік	Перамога федэральных сіл, разгром падполля, стабілізацыя абстаноўкі на Паўночным Каўказе[2].
Праціўнікі
Каўказскі эмірат ваенная падтрымка: Аль-Каіда[3] Джамаат Нахчыйчо (з 2 жніўня 2010 па 25 ліпеня 2011)[4]  Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя (дэ-юрэ да 1 жніўня 2009[5][6][7][8], дэ-факта да 4 лютага 2010)  Расія ІДІЛ Вілаят Каўказ (з 23 чэрвеня 2015)
Камандуючыя
Доку Умараў † Алясхаб Кебекаў † Магамед Сулейманаў † Магамед Абдулаеў † Ахмед Закаеў Уладзімір Пуцін Дзмітрый Мядзведзеў Рашыд Нургаліеў Уладзімір Калакольцаў Аляксандр Бортнікаў Рамзан Кадыраў Юнус-бек Еўкураў Руслан Алханаў Абдурашыд Магамедаў Адзільгерэй Магамедтагіраў Рустам Асельдэраў
Сілы бакоў
невядома мясцовыя праваахоўныя органы і сілавікі, расгвардзейцы, прыкамандзіраваныя з іншых рэгіёнаў РФ атрады сілавікоў
Страты
2537 забітых і 4715 затрыманых 1114 забітых і 2579 параненых

Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе (2009—2017) — баявыя дзеянні паміж баевікамі розных ісламісцкіх груповак і супрацоўнікамі праваахоўных органаў Расіі на Паўночным Каўказе, пасля афіцыйнай адмены рэжыму контртэрарыстычнай аперацыі ў Чачэнскай Рэспубліцы. Таксама выкарыстоўваецца назва «ўзброены канфлікт на Паўночным Каўказе»^[9].

19 снежня 2017 года дырэктар ФСБ Аляксандр Бортнікаў афіцыйна заявіў аб канчатковым разгроме тэрарыстычнага падполля на Паўночным Каўказе^[2].

Перадгісторыя

У 2000-я гады ісламісты стварылі ў шэрагу рэспублік Паўночнага Каўказа ўзброенае падполле з мясцовых жыхароў. Яно імкнулася навязаць грамадству свае ўяўленні аб нормах паводзін. На сайтах падпольных арганізацый публікаваліся пагрозы смерцю ў адрас дырэктараў школ і настаўнікаў за «антыісламскую прапаганду і дзеянні»: забарона нашэння хіджаба ў школе, размяшчэнне хлопчыкаў і дзяўчынак за адной партай і іншае. Рэгулярна прадстаўнікі афіцыйнага ісламскага духавенства ў Дагестане, Інгушэціі і Кабардзіна-Балкарыі станавіліся аб’ектамі нападу з боку баевікоў. Некаторыя сацыяльныя пласты насельніцтва (варажбіткі, прадпрымальнікі, якія гандлююць спіртам, жанчыны лёгкіх паводзінаў) пакутавалі ад сістэматычных нападаў з боку ісламістаў (перш за ўсё ў Інгушэціі і Дагестане).

Калі праваахоўным органам патрабавалася раскрыць учыненыя злачынствы тэрарыстычнага характару, то яны ў першую чаргу «адпрацоўвалі» спісы ісламскіх фундаменталістаў (салафітаў), якіх, па азначэнні, успрымалі як падазроных. Менавіта прадстаўнікі гэтай групы ў першую чаргу траплялі ў аператыўную распрацоўку супрацоўнікаў праваахоўных органаў. У выніку найважнейшай заахвочвальнай прычынай сыходу салафітаў у падполле з’яўлялася жаданне адпомсціць праваахоўным органам.

Па ацэнцы Таварыства «Мемарыял» з восені 2008 года ў Інгушэціі і з вясны 2010 года ў Дагестане выявілася тэндэнцыя пошуку новага курсу, які абапіраўся на дыялог улады з грамадствам, строгае захаванне законнасці пры правядзенні контртэрарыстычных аперацый і барацьбу з карупцыяй. Аднак падполле кампраметавала гэты курс, актывізуючы сваю тэрарыстычную дзейнасць, а супрацоўнікі праваахоўных органаў працягвалі незаконныя дзеянні. Мірнае насельніцтва пакутавала ад дзеянняў як тых, так і іншых^[10].

Пачатак

З 00:00 16 красавіка 2009 года на тэрыторыі Чачні рэжым контртэрарыстычнай аперацыі афіцыйна быў адменены, што лічыцца заканчэннем Другой чачэнскай вайны^[11]. Нягледзячы на афіцыйную адмену контртэрарыстычнай аперацыі, становішча ў рэгіёне спакайней не стала. Баевікі, якія вялі партызанскую вайну, актывізаваліся, пачасціліся выпадкі тэрарыстычных актаў. Пачынаючы з восені 2009 быў праведзены шэраг буйных спецаперацый па ліквідацыі бандфармаванняў і лідараў ісламістаў. У адказ была здзейснена серыя тэрактаў, у тым ліку, упершыню за доўгі час, у Маскве.

Баявыя сутыкненні, тэракты і паліцэйскія аперацыі адбываліся не толькі на тэрыторыі Чачні, але і на тэрыторыі Інгушэціі, Дагестана, і Кабардзіна-Балкарыі. На асобных тэрыторыях неаднаразова часова ўводзіўся рэжым контртэрарыстычнай аперацыі.

Пачынаючы з 15 мая 2009 года расійскія сілавыя структуры ўзмацнілі аперацыі супраць атрадаў баевікоў у горных раёнах Інгушэціі, Чачні і Дагестана, што выклікала актывізацыю тэрарыстычнай дзейнасці з боку баевікоў. Да ўдзелу ў контртэрарыстычных аперацыях перыядычна прыцягвалася артылерыя і авіяцыя.

Палітык Віктар Алксніс лічыў, што абвастрэнне можа перарасці ў «трэцюю чачэнскую вайну»^[12].

У верасні 2009 года кіраўнік МУС РФ Рашыд Нургаліеў заявіў, што за 2009 год на Паўночным Каўказе было нейтралізаваны больш за 700 баевікоў^[13]. Кіраўнік ФСБ Аляксандр Бортнікаў заявіў, што на Паўночным Каўказе ў 2009 годзе затрыманыя амаль 800 баевікоў і іх памагатых^[14].

Развіццё падзей

Як адзначаецца ў тэматычным дакладзе амерыканскіх ваенных даследчыкаў (2012), «Паўночны Каўказ знаходзіцца ў глыбокім хваравітым стане». У дакладзе рэзюмуецца: «Паўночны Каўказ больш не з’яўляецца сцэнай буйнамаштабных ваенных дзеянняў, якія сканцэнтраваныя ў Чачні, як гэта было ў 1994—1996 гг. і ў 1999—2002 гг. Замест гэтага, супраціў перайшоў у паўстанцкую дзейнасць, ад нізкага да сярэдняга ўзроўню. Антыўрадавая барацьба ахапіла ўвесь рэгіён»^[15].

Агульнае зніжэнне колькасці ахвяр канфлікту ў 2013—2014 гадах прайшло адначасова з эскалацыяй канфлікту ў Сірыі і адтокам часткі радыкальна настроенай моладзі ў гэтую краіну.

18 сакавіка 2014 года сайт «Каўказ Цэнтр» афіцыйна паведаміў аб смерці аміра Імарата Каўказа Доку Умарава. Новым кіраўніком арганізацыі быў абраны Алясхаб Кебекаў.

Да канца 2014 года Нацыянальны антытэрарыстычны камітэт паведамляў аб практычна поўнай ліквідацыі тэрарыстычнага падполля^[16].

Барацьба з ІДІЛ

У той жа час шоў працэс прысягі часткі баевікоў «Ісламскай дзяржаве». Са снежня 2014 года прысягу прыносілі асобныя лідары падполля. 21 чэрвеня 2015 года на сэрвісе YouTube з’явілася паведамленне аб тым, што баевікі чатырох вілаятаў «Імарата Каўказ» прысягнулі лідару ІД, якая, у сваю чаргу, прыняла гэтую клятву ў вернасці і заявіла аб стварэнні свайго аддзялення ў рэгіёне.

Заканамерна, што са з’яўленнем атрадаў ІД і ўзмацненнем яе актыўнасці на Каўказе сілавікі сталі часцей паведамляць аб забойствах паслядоўнікаў «Ісламскай дзяржавы». Абагульняючы шматлікія паведамленні ў снежні 2015 года кіраўнік ФСБ Аляксандр Бортнікаў заявіў, што з 26 лідараў груповак, якія прысягнулі «Ісламскай дзяржаве» на Паўночным Каўказе, у 2015 годзе былі забітыя 20.

Стаўшы супернікам ІД у барацьбе за прыхільнасць узброенага падполля «Імарат Каўказ» прыкметна знізіў актыўнасць — апошняя буйная атака, за якую ўзяла адказнасць арганізацыя, была праведзена баевікамі ў снежні 2014 года.

У ходзе спецаперацыі сілавікоў 19—20 красавіка 2015 года ў прыгарадзе Буйнакска быў забіты яго лідар Алясхаб Кебекаў. Пасля смерці Кебекава ІК стаў імкліва губляць свае пазіцыі ў Дагестане.

У канцы мая дасведчаныя крыніцы паведамілі, што новым лідарам «Імарата Каўказ» стаў шарыяцкі суддзя баевікоў і лідар падполля ў Дагестане Магамед Сулейманаў. Аднак ён прабыў лідарам «Імарата» ўсяго 1,5 месяца і быў забіты ў жніўні таго ж года.

Адсутнасць інфармацыі аб абранні лідара і суперніцтва з «Ісламскай дзяржавай» дазвалялі казаць пра паслабленне «Імарата Каўказ» і, магчыма, спыненні яго існавання як адзінага цэлага^[17][18].

У 2017 годзе, па словах кіраўніка Дагестана Рамазана Абдулатыпава, «усё дыверсійна-тэрарыстычныя групы, якія дзейнічалі ў Дагестане, ліквідаваныя»^[19]. Акрамя таго, аналагічныя заявы ў свой час былі зробленыя кіраўніком Інгушэціі Юнус-бекам Еўкуравым^[20], а таксама МУС Кабардзіна-Балкарыі^[21].

Заўвагі

1. Нечаев А., Зайнашев Ю. Россия выиграла еще одну важнейшую битву // Взгляд.ру, 19.12.2017
2. Ласнов А. Глава ФСБ объявил о ликвидации бандподполья на Северном Кавказе // Взгляд.ру, 19.12.2017
3. "Исламское государство" приняло присягу боевиков Северного Кавказа //Кавказский узел, 24.06.2015
4. Имарат Кавказ (Кавказский эмират) // Кавказский узел, 27.12.2015
5. Закаев объявил о прекращении сопротивления боевиков // Deutsche Welle, 27.07.2009
6. Мурадов М. К. Ахмед Закаев прекращает сопротивление // Газета «Коммерсантъ» № 134/П (4189) от 27.07.2009
7. Ахмед Закаев идет на перемирие с властями Чечни (нявызн.). REGNUM (27 июля 2009). Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2012. Праверана 13 жніўня 2010.
8. «Ъ»: Закаев обещал прекратить вооружённое сопротивлениея //Газета.Ru, 27.07.2009
9. Жертвами вооруженного конфликта на Северном Кавказе с 29 декабря по 4 января стали не менее шести человек // Кавказский узел, 05.01.2015
10. Ситуация на Северном Кавказе 2009—2010 гг.: нарушения прав человека в ходе борьбы с терроризмом продолжаются Архівавана 17 студзеня 2012. // Общество «Мемориал», 24.09.2010
11. В Чечне снят режим контртеррористической операции Архівавана 19 красавіка 2009. // РБК, 16.04.2009
12. Виктор Алкснис: Третья чеченская война неизбежна Архівавана 30 снежня 2019. // Русская народная линия, 21.04.2009
13. Нургалиев: с начала года на Северном Кавказе нейтрализовано более 700 боевиков // Кавказский узел, 29.09.2009
14. Бортников: на Северном Кавказе предотвращено 80 терактов Архівавана 16 снежня 2014.// Кавказский узел, 08.12.2009
15. США рассматривают Северный Кавказ в лупу Архівавана 15 ліпеня 2013. // Кавказская политика
16. Террористическое бандподполье в России практически разгромлено — НАК // Эхо Кавказа, 16.12.2014
17. 2015 год отмечен убийствами лидеров «Имарата Кавказ» и подразделений ИГ на Северном Кавказе // Кавказский узел, 10.02.2016
18. Значение смерти Рустама Асильдерова для вооруженного подполья вызвало дискуссию среди экспертов // Кавказский узел, 05.12.2016
19. Абдулатипов заявил об уничтожении всех террористических групп в Дагестане // РИА Новости, 07.02.2017
20. Евкуров: терроризм в Ингушетии побеждён // ТВЦ, 17.05.2015
21. Маратова Л. МВД объявило об отсутствии боевиков в Кабардино-Балкарии // Кавказский узел, 02.09.2016

Спасылкі

• Ахметова М. Понять дракона Архівавана 30 снежня 2019. // Эксперт. 26.01.2011, № 03 (181)
• Кузнецов А. Кавказ: Война без запаха. Окончание Второй чеченской не принесло мир на Кавказ // Лента.ру, 03.01.2010 — статья, посвящённая обзору ситуации на конец 2009 года
• Хроника насилия // Общество «Мемориал»