Таварыства перасоўных мастацкіх выставак

Таварыства перасоўных мастацкіх выставак
Тып арганізацыі Творчае аб'яднанне мастакоў
Кіраўнікі
Агульны сход Таварыства
Кіраўніцтва Таварыства
Заснаванне
Дата заснавання 1863
У лістападзе 1870 года Расійская імперыя
Ліквідацыя
Дата скасавання 1923  СССР
Член у Прыём у Таварыства праводзіўся шляхам балатавання на агульным сходзе
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Таварыства перасоўных мастацкіх выставак (руск.: Товарищество передвижных художественных выставок), або Перасоўнікі (руск.: Передвижники) — творчае аб’яднанне расійскіх мастакоў, якое існавала ў апошняй траціне XIX стагоддзя. У эстэтычным плане ўдзельнікі Таварыства, або перасоўнікі, мэтанакіравана супрацьпастаўлялі сябе прадстаўнікам афіцыйнага акадэмізму. Заснавальнікамі Таварыства былі І. М. Крамской, Р. Р. Мясаедаў, М. М. Гэ і В. Р. Пяроў. У сваёй дзейнасці перасоўнікі натхняліся ідэямі народніцтва[1]. Перасоўнікі вялі актыўную асветніцкую дзейнасць, у прыватнасці, арганізуючы перасоўныя выстаўкі; жыццё Таварыства будавалася на кааператыўнай аснове.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

На пачатку 1860-х гадоў Расійская імперыя ўступіла ў эпоху Вялікіх рэформ Аляксандра II. Сялянскай рэформай было адменена прыгоннае права, праведзены земская і судовая рэформы, рэформа гарадскога самакіравання, ваенная рэформа. Ажыццяўлялася мадэрнізацыя ўсіх сфер жыцця дзяржавы і грамадства; будавалася новая Расія — больш паспяховая за тую, што пацярпела паражэнне ў Крымскай вайне.

Арцель

[правіць | правіць зыходнік]

Складовай часткай рэформ у вобласці адукацыі было і рэфармаванне Імператарскай Акадэміі мастацтваў. У 1859 г. быў прыняты новы статут Акадэміі, якім уводзіўся цэлы шэраг прагрэсіўных змен у яе працу. Тым не менш, кансерватыўныя падыходы ў формах правядзення конкурсу на вялікі залаты медаль прывялі да канфлікту: 9 лістапада 1863 года 14 самых выдатных вучняў імператарскай Акадэміі мастацтваў, дапушчаных да спаборніцтва за першы залаты медаль, звярнуліся ў Савет Акадэміі з просьбай замяніць конкурснае заданне (напісанне карціны па зададзеным сюжэце са скандынаўскай міфалогіі «Банкет бога Одзіна ў Валгале») на свабоднае заданне — напісанне карціны на выбраную самім мастаком тэму. На адмову Савета ўсе 14 чалавек пакінулі Акадэмію. Гэта падзея ўвайшла ў гісторыю як «Бунт чатырнаццаці». Менавіта яны арганізавалі «Санкт-Пецярбургскую арцель мастакоў», якая пазней, у 1870 годзе была ператворана ў «Таварыства перасоўных мастацкіх выставак»[2].

Арцель была першай спробай стварэння ў Расіі незалежнага творчага аб’яднання мастакоў. Вопыт Арцелі ўлічваўся пры стварэнні Таварыства.

Перасоўнікі

[правіць | правіць зыходнік]
Група членаў Таварыства перасоўных мастацкіх выставак (1886 г.). Сядзяць (злева направа): С. М. Амосаў, А. А. Кісялёў, М. В. Неўраў, У. Я. Макоўскі, А. Д. Літоўчанка, І. М. Пранішнікаў, К. В. Лемах, І. М. Крамской, І. Я. Рэпін, Іваноў (служачы ў кіраўніцтве таварыства), М. Я. Макоўскі. Стаяць (злева направа): Р. Р. Мясаедаў, К. А. Савіцкі, В. Д. Паленаў, Я. Я. Волкаў, В. І. Сурыкаў, І. І. Шышкін, М. А. Ярашэнка, П. А. Брулоў, А. К. Беграў.

Ідэя аб’яднання маскоўскіх і пецярбургскіх мастакоў на аснове стварэння перасоўнай выстаўкі была выкладзена ў лісце групы маскоўскіх мастакоў[3][4] да сваіх калег у Санкт-Пецярбургскую Арцель мастакоў. Арцель, акрамя І. Крамскога і К. Лемаха, ідэю стварэння Таварыства не ўспрыняла, але іншыя мастакі-пецярбуржцы, якія прыходзілі на «чацвяргі» ў Арцель, горача яе падтрымалі. У верасні 1870 г. заснавальнікі Таварыства (17 чалавек[4]) падалі прашэнне міністру ўнутраных спраў А. Я. Цімашаву з просьбай зацвердзіць праект статута Таварыства. 2 лістапада 1870 г. статут быў зацверджаны. У § 1 статута абвяшчалася: «Таварыства ставіць мэтай: арганізацыю… ва ўсіх гарадах імперыі перасоўных мастацкіх выставак у відах: а) дастаўлення жыхарам правінцый магчымасці знаёміцца з рускім мастацтвам… б) развіцця любові да мастацтва ў грамадстве; в) палягчэння для мастакоў збыту іх твораў». Статутам вызначалася, што справамі Таварыства кіруе агульны сход яго членаў (праводзіцца прынамсі раз у год) і кіраўніцтва[5][4], дзе ўсе пытанні вырашаюцца галасаваннем (рашэнні прымаюцца большасцю галасоў); прыём у члены Таварыства праводзіцца галасаваннем на агульным сходзе. Статут заставаўся ў нязменным выглядзе 18 гадоў, да красавіка 1890 года, калі быў прыняты новы статут, паводле якога дэмакратычныя прынцыпы прыняцця рашэнняў у Таварыстве значна звужаліся[4]. Быў створаны новы орган — Савет, якому перадавалася кіраванне ўсімі справамі Таварыства. У склад Савета на пажыццёвай аснове ўваходзілі толькі члены-заснавальнікі.

Першая выстаўка Таварыства адкрыта ў Пецярбургу 29 лістапада 1871 г. у будынку Акадэміі мастацтваў. На выстаўцы былі паказаны працы 16 мастакоў: творы У. Ф. Амона, С. Амосава, А. П. Багалюбава, М. М. Гэ, К. Ф. Гуна, Л. Л. Каменева, Ф. Ф. Каменскага, М. К. Клота, І. М. Крамскога, В. М. Максімава, Р. Р. Мясаедава, В. Р. Пярова, І. М. Пранішнікава, А. К. Саўрасава, І. І. Шышкіна, М. П. Клота[4]. Пасля Пецярбурга выстаўка экспанавалася ў Маскве, Кіеве і Харкаве. Усяго былі паказаны 82 творы 20 мастакоў. Асаблівы поспех на выстаўцы мелі «Гракі прыляцелі», карціна М. М. Гэ «Пётр I дапытвае царэвіча Аляксея Пятровіча ў Пецяргофе», скульптура М. М. Антакольскага «Іван Грозны». У цэлым выстаўка была паспяховай[6][4] і стала значнай падзеяй у культурным жыцці Расіі. Мастацтва перасоўнікаў апынулася запатрабаваным у расійскім грамадстве. Вялікую ролю ў развіцці мастацтва перасоўнікаў граў вядомы грамадскі дзеяч, даследчык мастацтва і крытык У. В. Стасаў; калекцыянер і мецэнат П. М. Траццякоў, набываючы ў сваю галерэю творы перасоўнікаў, аказваў ім важную матэрыяльную і маральную падтрымку. Многія з прац перасоўнікаў былі зроблены па замове Паўла Міхайлавіча Траццякова. За паўстагоддзя свайго існавання Таварыства правяло 47[7] перасоўных выставак. Апроч штогадовых выставак, Таварыства ладзіла і паралельныя выстаўкі для гарадоў, куды асноўныя выстаўкі не траплялі. Гэтыя выстаўкі складаліся з твораў перасоўнікаў, не прададзеных на асноўных выстаўках. Па меры накаплення такіх твораў і арганізоўвалася выстаўка. Геаграфія паказу паралельных выставак была шырэйшай, чым у асноўных выставак. Так, першая паралельная выстаўка, якая пачалася ў жніўні 1886 г. паказам экспазіцыі ў Ніжнім Ноўгарадзе і скончылася ў красавіку 1888 г. у Віцебску, была паказана ў 12 гарадах Расіі: Ніжнім Ноўгарадзе, Казані, Самары, Пензе, Тамбове, Казлове, Варонежы, Новачаркаску, Растове, Таганрогу, Екацярынаславе і Курску.

Росквіт дзейнасці Таварыства перасоўнікаў прыйшоўся на 1870—1880-я гады. У склад перасоўнікаў у розны час уваходзілі І. Я. Рэпін, В. І. Сурыкаў, М. М. Дубаўскі, У. Я. Макоўскі, І. М. Пранішнікаў, А. К. Буланаў, І. І. Шышкін, В. М. Максімаў, К. А. Савіцкі, А. М. Васняцоў, В. М. Васняцоў, А. І. Куінджы, П. І. Келін, В. Д. Паленаў, М. А. Ярашэнка, Р. С. Лявіцкі, І. І. Левітан, В. А. Сяроў, А. М. Корын, А. А. Архіпаў, В. А. Сурэнянц, В. К. Бялыніцкі-Біруля, А. В. Мараваў, І. М. Крамской, М. П. Багданаў-Бельскі, В. Р. Пяроў.

Апроч членаў Таварыства, удзельнікамі перасоўных выставак былі мастакі-экспаненты[8][4]: М. М. Антакольскі, В. В. Верашчагін, А. П. Рабушкін, І. П. Трутнеў, Ф. А. Чырко і інш. Колькасць удзельнікаў-экспанентаў на выстаўках заўсёды была большая за колькасць удзельнікаў — членаў Таварыства. З экспанентаў вылучаліся кандыдаты ў члены Таварыства (да прыёму кандыдата ў члены Таварыства справа даходзіла рэдка). Права голасу ў Таварыстве экспаненты не мелі. Гэта спараджала супрацьстаянне ў асяроддзі перасоўнікаў паміж старымі і новымі пакаленнямі, што, ва ўмовах з’яўлення ў пачатку стагоддзя новых аб’яднанняў мастакоў рознай скіраванасці, вяло да адтоку таленавітай моладзі. У 1901 г. з Таварыства выйшлі адразу 11 мастакоў[9]. На паслабленне Таварыства працавала і тэндэнцыя да месніцтва паміж Пецярбургскім і Маскоўскім аддзяленнямі. Арганізацыя страчвала сваю былую прывабнасць і запатрабаванасць і ў гэтых умовах апынулася няздольнай да абнаўлення. Апошнім главой таварыства, выбраным у 1918 годзе, быў Павел Аляксандравіч Радзімаў. Ён імкнуўся адрадзіць Таварыства, але высілкі апынуліся дарэмнымі. У 1922 г. адбылася апошняя выстаўка перасоўнікаў. У 1923 г. Таварыства спыніла сваё існаванне[10].

Мастацкія прынцыпы

[правіць | правіць зыходнік]

Для карцін перасоўнікаў былі характэрны абвостраны псіхалагізм, сацыяльная і класавая скіраванасць, высокае майстэрства тыпізацыі, рэалізм, які мяжуе з натуралізмам, трагічны ў цэлым погляд на рэчаіснасць. Вядучымі стылямі ў мастацтве перасоўнікаў былі рэалізм і імпрэсіянізм[крыніца?].

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Троицкий Н. А. Россия в XIX веке: Курс лекций.. — Москва: Высшая школа, 1997. — 431 с.
  2. ↑ Николай Троицкий. Культура: Искусство // Россия в XIX веке. Курс лекций. М., 1997. С. 398.
  3. ↑ Р. Мясаедаў, В. Пяроў, Л. Каменеў, А. Буланаў, У. Шэрвуд (у далейшым у Таварыства не ўваходзіў), І. Пранішнікаў.
  4. ↑ а б в г д е ё Товарищество передвижных художественных выставок. Письма и документы. М.: Искусство, 1987. Т. 1, 2.
  5. ↑ Кіраўніцтва складаецца з двух аддзяленняў (маскоўскага і пецярбургскага) у складзе 5 членаў кіраўніцтва і 1 кандыдата, якія выбіраюцца на адзін год. У першае кіраўніцтва (на 1871 г.) выбраны Гэ, Мясаедаў, М. і К. Клот, Пяроў, Крамской і кандыдат Пранішнікаў.
  6. ↑ Выстаўку наведала 30 тыс. чалавек; прададзена твораў на 23 тыс. рублёў.
  7. ↑ Спіс перасоўных выставак Таварыства на сайце ТПХВ.РУ
  8. ↑ Экспанент — мастак, які не быў членам таварыства, але падаў заяўку на ўдзел у выстаўцы пэўнага свайго твора. Праца экспанента прымалася на выстаўку галасаваннем на агульным сходзе.
  9. ↑ Сярод тых, хто пакінуў Таварыства, былі В. Сяроў, С. Іваноў, М. Несцераў, С. Вінаградаў, А. Архіпаў, Ап. Васняцоў і інш.
  10. ↑ БСЭ, т. 19, с. 377.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]