Так сказаў кароль

Так сказаў кароль
Тытульны ліст лібрэта, Парыж (1873)
Кампазітар	Леа Дэліб
Лібрэтыст	Эдмон Гандзінэ
Мова лібрэта	французская
Жанр	опера камік
Першая пастаноўка	24 мая 1873
Медыяфайлы на Вікісховішчы

«Так сказаў кароль» (фр.: Le roi l'a dit) — камічная опера ў трох дзеях на музыку Леа Дэліба на лібрэта Эдмона Гандзінэ. Прэм’ера гэтай оперы адбылася 24 мая 1873 года ў Апера-Камік у Парыжы.

Лібрэта ўпершыню было прапанавана Афенбаху ў 1871 годзе; назва таксама зведала розныя змены (Le Talon rouge, Si le Roi le savait), перш чым спынілася на сваёй канчатковай назве. Аднаўленне оперы ў 1885 годзе ўнесла далейшыя змены ў лібрэта.^[1]

Гісторыя

Оперу ўпершыню выканалі 24 мая 1873 года ў Апера-Камік (Парыж), яна праіснавала там да 1900 года, агулам было пастаўлена 79 спектакляў. У пастаноўцы 1885 года ўдзельнічалі Люсьен Фужэр  (англ.), Мале-Труф’е і Барноль  (англ.), дырыжыраваў Жуль Данбэ  (англ.). Аднаўленне оперы адбылося 23 сакавіка 1898 года ў версіі Філіпа Жыля ў дзвюх дзеях. У снежні 1911 года ў парыжскім «Трыянон-Лірык  (англ.)» адбылася серыя прадстаўленняў.^[2]

Оперу ставілі ў Антверпене ў 1873 годзе, Карлсруэ і Празе ў 1874 годзе, Рызе ў 1876 годзе і ў Будапешце, Капенгагене ў 1877 годзе, пастаноўка адраджалася ў 20-м стагоддзі.^[3]

Лібрэтысты Фердынанд Гумберт  (руск.) і Адольф Шырмер пераклалі тэксты на нямецкую мову, і оперу пад назвай ням.: Der König hat’s gesagt упершыню ўбачылі ў Вене ў 1874 годзе. Праз некалькі гадоў яна трапіла ў Германію і ўпершыню была пастаўлена ў Берліне ў 1877 годзе.

20 снежня 1958 года Французскае радыё запісала Le roi l’a dit з салістамі, хорам і аркестрам радыё Lyrique de la RTF пад кіраўніцтвам Андрэ Жырара  (фр.).

Опера не ставілася ў Францыі ў перыяд з 1914 па 1959 год, пакуль не была адноўлена ў Бардо  (руск.) пад кіраўніцтвам Ражэ Гайраля з удзелам Крысцін Харбел, Элен Рэжэлі  (фр.), Луі Нагера  (англ.) і Андрэ Драна  (англ.)^[4]. Пастаноўка была добра прынятая, і затым перададзена ў Парыж.

Партыі

Роля	Голас	Прэм’ерны акцёрскі склад, 24 мая 1873 года (Дырыжор: Адольф Дэлофр  (руск.))
Жавота	сапрана	Маргарыта Прыёла  (англ.) (фр.: Marguérite Priola)
Бенуа	тэнар	Поль Леры  (англ.)
Маркіз дэ Манкантур	бас	Ізмаіл  (англ.)
Маркіза дэ Манкантур	мецца-сапрана	Антуанета-Жанна Рэвілі  (фр.)
Маркіз дэ Фларамбель	сапрана (травесці) або тэнар	Ганеці (фр.: Ganetti)
Маркіз дэ ла Блюет	мецца-сапрана (травесці) або барытон-марцін	Джулія Рэйнэ (фр.: Julia Reine)
Шымен	сапрана	Ж. Нада (фр.: J. Nadaud)
Агата	сапрана	Гільё (фр.: Guillot)
Філамела	сапрана	Маргарыта Шапуі  (англ.)
Мітон	тэнар[5]	Шарль-Луі Сент-Фуа  (англ.)
Гатру	бас[6]	Жазеф Цьеры (фр.: Joseph Thierry)
Анжэліка	сапрана	Ціба (фр.: Thibault)
Барон дэ Мерлусак	бас	Франсуа Бернар (фр.: François Bernard)
Паком	тэнар	Барноль  (англ.)
Хор: слугі, прыдворныя, гандляры.

Сюжэт

Час: праўлення Людовіка XIV.

Дзея I

Маркіз дэ Манкантур даўно жадаў быць прадстаўлены каралю Людовіку XIV, і, нядаўна злавіўшы папугая мадам дэ Ментэнон, які ўцёк, нарэшце спаўняецца яго жаданне. Рыхтуючыся да сваёй аўдыенцыі, ён спрабуе навучыцца найноўшаму паклону, і маркіза, яе чатыры дачкі і пакаёўка Жавота дапамагаюць яму. Нарэшце старому джэнтльмену ўдаецца пакланіцца, і ён сядае ў насілкі і адпраўляецца да караля.

Калі яны сыходзяць, Бенуа, малады селянін, прыходзіць да Жавоты, сваёй каханай. Ён хоча паступіць на службу да маркіза. Жавота лічыць яго занадта няёмкім, але абяцае спытаць Мітона, настаўніка танцаў, які ўваходзіць, калі Бенуа знікае. Ён навучыў хупавую Жавоту ўсім высакароднасцям высакароднага свету, і калі ён рэпеціруе з ёй крокі і хітрыкі свайго мастацтва, ён такі шчаслівы, што аб’яўляе яе манеры годнымі прынцэсы. Калі Жавота кажа яму, што кахае селяніна, ён адчувае агіду і адпраўляе яе збіраць рэчы. Уваходзяць яго сапраўдныя вучаніцы, чатыры дачкі маркіза, і, пакуль працягваецца ўрок, Мітон уручае кожнай з іх па пісьмы ад якога-небудзь палюбоўніка. Дзве старэйшыя, Агата і Шымен, якраз чытаюць свае, калі чуюць серэнаду на вуліцы, і неўзабаве двое закаханых апыняюцца ў пакоі, праслізнуўшы праз акно. Маркіз Фларамбель і яго сябар маркіз дэ ла Блюет толькі што горача прызнаюцца ў каханні, калі ўваходзіць спадарыня маркіза, каб прадставіць сваім старэйшым дочкам двух мужчын, якіх яна для іх выбрала. Маладыя людзі хаваюцца за пышнымі сукенкамі юных лэдзі, і ўсе пачынаюць спяваць з вялікай стараннасцю, Мітон адбівае такт, праходзіць некаторы час, перш чым маркіза загаворыць. Яе словы выклікаюць жах, і дзяўчаты сыходзяць са сваімі ўмілаванымі і прымаюць з холадам і адмовай ад дарагіх падарункаў двух пажылых жаніхоў, барона дэ Мерлусака і Гатру. Калі жаніхі пайшлі, двух маладых незнаёмцаў выяўляюць, і ўгневаная маці вырашае неадкладна адправіць сваіх дачок у манастыр, які яны змогуць пакінуць толькі ў дзень вяселля.

Калі яны сышлі, стары маркіз вяртаецца пасля аўдыенцыі ў караля. Яго Вялікасць быў настолькі катэгарычны ў сваіх роспытах пра сына і спадчынніка маркіза, што маркіз страціў усякую прысутнасць духу і паабяцаў прадставіць свайго сына да двара па патрабаванні караля. Пытанне толькі ў тым, дзе знайсці сына, бо ў маркіза толькі чатыры дачкі! Мітон прадстаўляе Бенуа бацькам, імкнучыся ператварыць селяніна ў сапраўднага кавалера. Бенуа ахвотна пераходзіць на новую пасаду; ён экіпіраваны, і калі прыходзяць купцы, прапаноўваючы свае лепшыя адзенні і ўборы, ён звяртаецца з імі з нахабствам, годным самага ганарлівага сеньёра. Ён нават адварочваецца ад сваёй каханай Жавоты.

Дзея II

Дэкарацыі Шарля-Антуана Кмбона  (англ.) (1873)

Бенуа, апрануты як выдатны кавалер, дае баль-маскарад у саду свайго бацькі. Запрошана палова Версаля, але ён памылкова запрасіў шмат людзей з Прыдворнага альманаху, якія даўно памерлі. Карысны Мітон прадстаўляе маркіза дэ ла Блюэта і дэ Фларамбеля, якія радыя пазнаёміцца з братам сваіх каханых.

Ад іх Бенуа даведаецца, што ў яго ёсць чатыры чароўныя сястры, якіх адправілі ў манастыр, і адразу абяцае дапамагчы сваім новым сябрам. Тым часам Жавота з’яўляецца замаскіраванай пад усходнюю каралеву, і Бенуа заляцаецца да яе, але здзіўляецца, калі яна здымае маску, і ён пазнае Жавоту. Яна са смехам адварочваецца ад яго, калі з’яўляюцца новыя бацькі юнака, каб папракаць яго ў легкадумнасці. Бенуа ўцякае, кажучы маркізу, што мае намер наведаць сваіх сясцёр у манастыры. Мітон дарэмна спрабуе яго паклікаць. Затым з’яўляюцца старыя сваты Агаты і Шымены, якія скардзяцца, што былі запрошаны іх памерлая жонка і бабуля, і пакуль маркіз тлумачыць памылку сына, чатыры дачкі ўрываюцца, вызваленыя сваімі палюбоўнікамі і невядомым братам, якога яны вітаюць з пяшчотай. Гэта замілаванне вельмі ўзрушыла старую маркізу. Пажылыя сваты адыходзяць і клянуцца адпомсціць недарэчнаму брату.

Дзея III

Бенуа з’яўляецца ў доме свайго бацькі пасля таго, як правёў ноч сярод таварышаў і паслядоўна сустрэў Гатру і дэ Мерлусака, якія абодва змагаліся з ім і мяркуюць, што забілі яго — Бенуа прыкінуўся мёртвым на месцы. Калі ўваходзіць стары маркіз, ён са здзіўленнем атрымлівае два спачувальныя лісты ад сватоў дачок. Мітон з’яўляецца ў жалобе, тлумачачы, што візіт мадам дэ Ментэнон чакаецца, усе яны павінны насіць цёмныя колеры, бо яна аддае перавагу ім. Тым часам Бенуа сустрэў Жавоту і прызнаўся ў нязменным каханні, і ён адразу ж просіць бацьку аддаць яму ў жонкі Жавоту, пагражаючы раскрыць падман маркіза каралю, калі яго просьба не будзе задаволена. У гэтай дылеме на дапамогу прыходзяць асобы двух маладых маркізаў, якія выказваюць спачуванні свайго караля старому Манкантуру. Гэты джэнтльмен, на сваё велізарнае палягчэнне, чуе, што яго сын нібыта загінуў на дуэлі, і пазбаўляецца ад яго. Жавота — самая шчаслівая, і цяпер патрабуе Бенуа для сябе, у той час як маркіз, які атрымаў ад караля тытул герцага ў якасці кампенсацыі за яго страту, з радасцю аддае сваіх двух старэйшых дачок іх маладым і высакародным палюбоўнікам.

Дзяўчаты, добра разумеючы, што сваім шчасцем абавязаны прыёмнаму брату, радыя даць яму багатыя сродкі для шлюбу з Жавотай, усе задаволены і опера на гэтым заканчваецца.^[7]

Зноскі

1. Soubies A, Malherbe C. Histoire de l’opéra comique — La seconde salle Favart 1840—1887. Flammarion, Paris, 1893.
2. Wolff S. Un demi-siècle d’Opéra-Comique. André Bonne, Paris, 1953.
3. Loewenberg A. Annals of Opera. London, John Calder, 1978.
4. Stéphane Wolff. Report from France: Bordeaux. Opera, June 1959, p379.
5. Фактычна пазначаны ў вокальнай партытуры як «Trial» па імені спевака Антуан Трыял  (англ.)
6. Пазначаны ў вакальнай партытуры як «Laruette» па імені спевака Жан-Луі Ларуэт (1731—1792), што азначае тып характару басавага голасу.
7. Synopsis adapted from: Annesley, Charles. The Standard Opera Glass: Detailed Plots of The Celebrated Operas, p. 383. Brentano’s, New York 1899. View at Google Books.

Літаратура

• Leo Melitz: Führer durch die Opern. Globus-Verlag, Berlin 1914, S. 191.
• Horst Seeger: Opern-Lexikon. Heinrichshofens-Verlag, Wilhelmshaven 1978, ISBN 3-7959-0271-1, S. 472.