Чарнаўцы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Чарнаўцы (значэнні).

Горад Чарнаўцы укр.: Чернівці Герб^[d] Сцяг^[d] Краіна  Украіна Вобласць Чарнавіцкая вобласць Раён Чарнавіцкі раён^[d] Каардынаты 48°17′27″ пн. ш. 25°56′04″ у. д.^HGЯO Унутранае дзяленне 3 раёна Мэр Раман Клічук^[d] Першая згадка 1408 Плошча 153 км² Вышыня цэнтра 248 ± 1 м Насельніцтва ▼265 471 чал. (1 студзеня 2021)[1] Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 0372(2) Паштовыя індэксы 58000–58033 КААТУУ 7310100000 Афіцыйны сайт city.cv.ua (укр.) chernivtsy.eu (укр.) Чарнаўцы на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Чарнаўцы (укр.: Чернівці) — горад на поўдні заходняй часткі Украіны, на рацэ Прут. Адміністрацыйны цэнтр Чарнавіцкай вобласці. Плошча 153 км². Насельніцтва 251 500 чал. (2009). Знаходзяцца за 408 км на паўднёвы захад ад Кіева, за 40 км ад украінска-румынскай граніцы. Вузел чыгуначных і аўтамабільных шляхоў.

Чарнаўцы — палітычны, культурны і рэлігійны цэнтр Букавіны.

Этымалогія назвы

Назва горада пайшла ад фартыфікацыі, якая ў «Спісе гарадоў рускіх далёкіх і блізкіх» згадваецца як Чэрн на Пруце.

Гісторыя

• XII: узнікненне Чарнаўцоў згодна з археалагічнымі звесткамі.
• XIV: у складзе Малдовы, памежнае паселішча.
• 1408: першы ўспамін пра Чарнаўцы ў грамаце малдаўскага гаспадара Аляксандра Добрага ў сувязі з мытнай дамовай, якую ён склаў з Львоўскімі купцамі.
• 1488: цэнтр павету, атрымалі Магдэбургскае права.
• XV—XVIII стст.: горада неаднаразова цярпела ад ваенных канфліктаў, у выніку чаго прыйшло ў заняпад.
• 1538: апынуліся пад уладай Турцыі.
• 1775: перайшлі да Аўстрыі, цэнтр ваеннай адміністрацыі Букавіны.
• 1786: цэнтр вобласці ў складзе Галічыны.
• 1849: цэнтр аўтаномнага края Букавіна.
• 1866: адкрыццё чыгункі Чарнаўцы — Львоў.
• 1875: заснаванне Чарнавіцкага ўніверсітэта.
• 1873: рэзідэнцыя Букавінскіх мітрапалітаў.
• 3 лістапада 1918: згодна з рашэннем народнага веча Чарнаўцы далучыліся да Украіны.
• 11 лістапада 1918: горада заняла румынскае войска, з 28 лістапада — у складзе Румыніі.
• 1940: СССР анексаваў Чарнаўцы разам з паўночнай Букавінаю, у складзе УССР.
• 6 ліпеня 1941 1941 — 29 сакавіка 1944: знаходзіліся пад нямецка-румынскай акупацыяй.

Насельніцтва

• 1890 год — 54,2 чал., з іх немцаў і яўрэяў — 27 192 чал. (51,3 %), украінцаў — 10 384 чал. (19,6 %), румынаў — 7624 чал. (14,4 %), палякаў, мадз’яраў і інш. — 7808 чал. (14,7 %).^[2]
• 1939 год — 106 тыс. чал.
• 1959 год — 152 тыс. чал.
• 1970 год — 187 тыс. чал.
• 1977 год — 214 тыс. чал.^[3]
• 1991 год — 259 тыс. чал.^[4]
• 2001 год — 240,6 тыс. чал., з іх украінцаў — 79,9 %, рускіх — 11,3 %, беларусаў — 0,4 %, палякаў — 0,6 %, малдаванаў — 1,6 %, румынаў — 4,5 %.^[5]

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай, машынабудаўнічай і металаапрацоўчай, харчовай, хімічнай і дрэваапрацоўчай прамысловасці.

Асвета

• Чарнавіцкі нацыянальны ўніверсітэт імя Юрыя Фядзьковіча
• Букавінскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт
• Букавінскі ўніверсітэт

Славутасці

Тэатральная плошча

• Гістарычная забудова горада XIX—XX стст.;
• Касцёл езуітаў (1893—1894);
• Корпус Чарнавіцкага ўніверсітэта (1874—1875);
• Гарадскі тэатр (1904—1905);
• Ратуша (1843—1847);
• Рэзідэнцыя Букавінскіх мітрапалітаў (з 1956 года — адзін з будынкаў Чарнавіцкага ўніверсітэта);
• Сабор кафедральны (1844—1864);
• Царква армянска-грэгарыянская (1869—1875, цяпер — арганная зала);
• Царква грэка-каталіцкая (1825—1830);
• Царква Св. Міколы (1607);
• Царква Св. Параскевы Пятніцы (1862);
• Царква Св. Тройцы (1774);
• Царква Св. Юрыя (Георгія, 1767);
• Царква Успення Прасв. Багародзіцы (1783);
• Чыгуначны вакзал (1898—1903);

Галерэя

• 
  Рэзідэнцыя Букавінскіх мітрапалітаў
• 
  Медыцынскі ўніверсітэт
• 
  Царква Св. Міколы
• 
  Сабор кафедральны
• 
  Чыгуначны вакзал
• 
  У цэнтры горада
• 
  Ратуша
• 
  Гатэль Брысталь

Гарады-пабрацімы

• Сучава, Румынія
• Саскатун, Канада
• Солт-Лэйк-Сіці, ЗША
• Клагенфурт, Аўстрыя
• Конін, Польшча
• Падольск, Расія
• Разань, Расія
• Нацэрат-Ільіт, Ізраіль
• Наўёйі Акмяне, Літва

Выдомыя асобы

• Арсеній Яцанюк (нар. 1974) — украінскі дзяржаўны дзеяч, эканаміст, юрыст.
• Уладзімір Мікалаевіч Мельнікаў (нар. 1951) — украінскі паэт, празаік, кампазітар.
• Раман Уладзіслававіч Ананьеў (нар. 1964) — беларускі дзяржаўны дзеяч

Зноскі

1. Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року — Київ: Державна служба статистики України.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450340"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
2. Грігорий Купчанко. Буковина и еи русски жители. — Видень, 1895. — С. 15.
3. Черновцы // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
4. Чернавцы // Большой энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. — ISBN 5-85270-262-5.
5. Дністрянський М. С. Етнополітична географія України. — Львів: Літопис, 2006. С. 477.

Літаратура

• Czerniowce // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880. — S. 831—832.
• Черновицы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чарнаўцы
• Чарнавіцкая гарадская рада
• Старыя фота Чарнаўцоў — 3000 упарадкаваных фатаграфій