Краснаярск

Горад Краснаярск руск.: Красноярск Герб Сцяг^[d] Краіна  Расія Каардынаты 56°00′ пн. ш. 92°56′ у. д.^HGЯO Заснаваны 19 жніўня 1628 Плошча 353,9 км² Вышыня цэнтра 150 м Водныя аб’екты Енісей Насельніцтва ▲1 010 000[1]. чалавек (2011) Часавы пояс UTC+7 Тэлефонны код 391 Паштовы індэкс 660ххх Афіцыйны сайт admkrsk.ru Краснаярск на карце Расіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Краснаярск (руск.: Красноярск) — горад (з 1690) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Краснаярскага края. Заснаваны ў 1628 годзе, найбуйнейшы са старадаўніх гарадоў Сібіры. Паводле дадзеных на красавік 2012 года колькасць насельніцтва горада пераўзышла мільён чалавек^[2]. Усяго ў Краснаярскай агламерацыі пражывае 1,186 млн чалавек. Горад размешчаны на абодвух берагах Енісея.

Гісторыя

Перад прыходам рускіх ваяроў тэрыторыя сучаснага Краснаярска ўваходзіла ў Язерскае княства енісейскіх кіргізаў. Гара Кум-Цігей, верагодна, была святым месцам качынцаў. Улетку 1927 года экспедыцыяй музея Прыенісейскага края выявіла на Каравульнай гары, дзе цяпер размяшчаецца Капліца Параскевы Пятніцы, багатае пахаванне XIII—XIV стагоддзяў. Багацце прадметаў, выяўленых у магільніку можа сведчыць аб тым, што на гары былі пахаваныя члены шляхетнага княжацкага роду, якія, верагодна, і кіравалі гэтай тэрыторыяй.

Мясцовасць, на якой пасля быў пабудаваны Краснаярск^[3], стала вядомай рускім яшчэ ў 1608 годзе. У гэтым годзе казакі з Кецкага астрогу, пад правадырствам енісейска-асцяцкіх князькоў Урнука і Намака, адправіліся ўверх па Енісеі, з намерам знайсці «новую зямельку», а затым далучыць іх да валадарстваў маскоўскага цара. Плывучы ўверх па Енісеі, казакі сустрэлі зямлю, якою валодаў арынскі князёк Цюлькоў, і назвалі яе «Цюлькінскай зямелькай». Гэта назва затрымалася да пабудовы Краснаярскага астрога і сыходу арынцаў. Арынцы, якія падтрымліваліся не толькі качынцамі, але і енісейскай кыргызамі, доўгі час не згаджаліся плаціць ясак рускім і прымалі ўсе меры да выдалення апошніх з занятага імі месца. З гэтай мэтай яны амаль бесперапынна турбавалі іх набегамі, якія, да рэшце рэшт, сталі настолькі небяспечнымі, што казакі вырашылі звярнуцца да Енісейскага ваяводы з просьбай аб дапамозе і абароне.

Архітэктура

Пажар 1773 года знішчыў Краснаярскі астрог і практычна ўвесь горад, пасля пажару засталося толькі трыццаць дамоў. З Табольска быў дасланы сяржант геадэзіі Пётр Майсееў, які даў гораду лінейную планіроўку пецярбургскага тыпу.

Вуліцы Краснаярска былі прамыя і роўныя, арыентаваны па баках свету. Шыротная вуліцы пракладваліся паралельна Енісею з захаду на ўсход, ад Старога базару, размешчанага побач з Васкрасенскім саборам недалёка ад месца зліцця Енісея і Качы, у бок Мікалаеўскай горы. Мерыдыянальныя вуліцы ішлі з поўдня на поўнач, ад Енісея ў бок Пакроўскай гары. Яны будаваліся перпендыкулярна шыротным вуліцам і спынялі іх пад прамымі кутамі. Кварталы былі прыкладна аднолькавымі паводле памераў і мелі правільныя геаметрычныя формы. Вуліцы разыходзіліся ад плошчаў і сыходзіліся да плошчаў, і на гэтых адкрытых, здалёк бачных плошчах узвышаліся буйныя грамадскія будынкі.

У сярэдзіне 1820-х гадоў у бюро пад пачаткам архітэктара Уільяма Гестэ быў распрацаваны перспектыўны генеральны план горада. Рэалізацыя гэтага праекта толькі ў нязначнай ступені закранула гістарычную частку горада, гэта значыць у цэнтры было прадпрынята выраўноўванне «чырвоных» ліній і ўзбуйненне кварталаў.

Насельніцтва

Год Колькасць 1772 2 000 ± 500 1897 26 600 [4] 1926 72 000 [4] 1931 82 800 ± 100 1939 186 100 ± 100 1939 190 000 [5] Год Колькасць 1959 412 000 [5][4] 1972 688 000 [5] 1979 795 100 [4] 1987 899 000 [6] 1992 925 000 [4] 1997 874 000 [7] Год Колькасць 1998 875 000 [8] 2008 936 400 [9] 2012 997 316 2013 1 016 385 2016 1 083 865 [10] 2016 1 066 934 Год Колькасць 2017 1 083 865 2018 1 090 811 [11] 2020 1 093 771 2021 1 092 851

Адукацыя

• Сібірскі дзяржаўны аэракасмічны ўніверсітэт імя акадэміка М. Ф. Рашатнёва

Транспарт

Трамвайная сістэма горада Краснаярска дзейнічае з 1935 года. Працуюць 5 маршрутаў.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Краснаярска

• Юз Аляшкоўскі — празаік, паэт, сцэнарыст
• Людміла Пятроўна Баліцкая (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
• Леанід Іванавіч Мельнік (нар. 1935) — беларускі архітэктар, мастак.
• Станіслаў Іванавіч Траццяк, беларускі вучоны ў галіне агульнай хірургіі
• Дзмітрый Аляксандравіч Хварастоўскі, расійскі оперны спявак
• Уладзімір Данілавіч Салончанка, Герой Савецкага Саюза

Спорт

• Баскетбольны клуб «Енісей»
• Енісей (жаночы баскетбольны клуб)

Гарады-пабрацімы

•  Heihe^[d], Кітай (1999)^[12]
•  Oneonta^[d], ЗША (2004)^[13]
•  Іркуцк, Расія (2013)^[14]
•  Істараўшан, Таджыкістан (2000)^[15]
•  Дацын, Кітай (2002)^[16]
•  Жыліна, Славакія (2013)^[17]
•  Казань, Расія (2001)^[18]
•  Калінінград, Расія (1999)^{[19][20][…]}
•  Крэмона, Італія (2006)^[21]
•  Кызыл, Расія (2002)^[22]
•  Магілёў, Беларусь (19 верасня 2001)^[23]
•  Масква, Расія (1998)^[24]
•  Мірнінскі ўлус^[d], Расія (1999)^[25]
•  Нарыльск, Расія (2000)^[26]
•  Новасібірск, Расія (2013)^[27]
•  Омск, Расія (2011)^[28][29]
•  Руставі, Грузія (1997)
•  Самарканд, Узбекістан (2003)^[15]
•  Санкт-Пецярбург, Расія (1998)^[24][30]
•  Саянск, Расія (2011)^[31]
•  Су-Сент-Мары, Канада (2002)^[32]
•  Томск, Расія (2013)^[33]
•  Улан-Батар, Манголія (2003)^[34]
•  Унтэршляйсгайм^[d], Германія (2008)^[35]
•  Харбін, Кітай (2003)^[36]
•  Ціцікар^[d], Кітай (2005)^[37]
•  Чанчунь, Кітай (1 снежня 2014)^[38][39]
•  Чэбаксары, Расія (2003)^[40]

Крыніцы

1. Территориальный орган федеральной службы государственной статистика по Красноярскому краю", 3 мая 2011
2. 10 апреля 2012 года в Красноярске родился миллионный житель. Официальный сайт администрации города Красноярска
3. Высотный Красноярск. Непутевые заметки
4. Красноя́рск // Города России: энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 221. — 559 с. — ISBN 5-300-01747-7
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126959429"></a>
5. Красноя́рск // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 13. — С. 341.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
6. Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q120475222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
7. Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі — С. 461.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038851"></a>
8. Красноя́рск // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 336. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
9. Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 10 лістапада 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a>
10. http://www.ias-statistika.ru/module/Free/OneNews.aspx?773
11. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
12. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Heihe.aspx
13. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Oneonta.aspx
14. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Иркутск.aspx
15. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/pages/default.aspx
16. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Daqing.aspx
17. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Zilina.aspx
18. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kazan.aspx
19. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kaliningrad.aspx
20. https://www.klgd.ru/city/twins/
21. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Cremona.aspx
22. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kyzyl.aspx
23. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Mogilev.aspx
24. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/default.aspx
25. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Мирнинский-район.aspx
26. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/norilisk.aspx
27. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/novosibirsk.aspx
28. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/omsk.aspx
29. http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#krasnoyarsk
30. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/petersburg.aspx
31. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/sayansk.aspx
32. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Sault-St--Marie.aspx
33. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Томск.aspx
34. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Ulan-Bator.aspx
35. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Unterschleissheim-.aspx
36. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Harbin.aspx
37. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Qiqihar.aspx
38. Foreign Relations. Changchun
39. Sister Cities.
40. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/cheboksary.aspx

Літаратура

• Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 461. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Красноя́рск / Глусская З. К., Сударикова А. А. // Т. 13. Конда — Кун. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — С. 341—342. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Красноя́рск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 336—337. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Красноя́рск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 253. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Красноя́рск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 221—223. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
• Красноя́рськ // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1980. — Т. 5 : Кантата — Кулики. — С. 483. — 566, [2] с., [24] арк. іл. : іл., портр., карти + 1 арк с. (укр.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Краснаярск
• Адміністрацыя Краснаярска
• Краснаярскі гарадскі савет Архівавана 6 ліпеня 2014.