Пётр Аляксеевіч Крапоткін

Пётр Аляксеевіч Крапоткін
руск.: Пётр Алексе́евич Кропо́ткин
Пётр Крапоткін, фатаграфія Надара
Пётр Крапоткін, фатаграфія Надара
Дата нараджэння 27 лістапада (9 снежня) 1842[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 8 лютага 1921(1921-02-08)[2][3][…] (78 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Aleksey Kropotkin[d]
Маці Ekaterina Nikolaevna Kropotkina (nee Sulima)[d]
Жонка Sophie Kropotkin[d]
Дзеці Alexandra Kropotkin[d]
Род дзейнасці географ, пісьменнік, падарожнік-даследчык, філосаф, аўтабіёграф, журналіст, эканаміст, анархіст, заолаг, палітык
Навуковая сфера Анархізм, геамарфалогія, геалогія
Альма-матар
Член у
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Крапоткін.

Князь Пётр Аляксеевіч Крапоткін (руск.: Пётр Алеексеевич Кропоткин; 27 лістапада (9 снежня) 1842, Масква — 8 лютага 1921, Дзмітраў) — рускі рэвалюцыянер, тэарэтык анархізму, географ, гісторык, літаратар.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся 27 лістапада (9 снежня) 1842. Яго бацька, генерал князь Аляксей Пятровіч Крапоткін (1805—1871), паходзіў, з малодшай галіны князёў Смаленска, з’яўляўся багатым памешчыкам. Яго маці, Кацярына Мікалаеўна, дачка генерала Мікалая Сямёнавіч Сулімы (1777—1840), героя напалеонаўскіх войнаў.

Сярэднюю адукацыю атрымаў у 1-й Маскоўскай гімназіі, скончыў з адзнакай Пажаскі корпус (1862 год), быў пазначаны ў афіцэры. Пасля заканчэння Пажаскага корпуса, добраахвотна выбраў вайсковую службу ў Сібіры ў казачых частках. 8 кастрычніка 1862 года 19-гадовы Пётр быў прызначаны ў Чыту ў чыне есаула чыноўнікам па асобых даручэннях пры выконваючым абавязкі губернатара Забайкальскай вобласці генерал-маёры Баляславе Казіміравічы Кукелі.

Удзельнічаў у камісіях — па падрыхтоўцы праекта рэформ турмаў і сістэм ссылкі, а таксама над складаннем праекта гарадскога самакіравання, аднак неўзабаве быў расчараваны існуючым кіраўніцкім апаратам і страціў цікавасць да ідэі рэфармісцкага пераўтварэння.

Арышт

[правіць | правіць зыходнік]

21 сакавіка 1874 года 31-гадовы Пётр Крапоткін зрабіў сенсацыйны даклад у Геаграфічным таварыстве аб існаванні ў недалёкім мінулым ледавіковай эпохі. На наступны дзень ён быў арыштаваны за прыналежнасць да таемнага рэвалюцыйнага гуртка і заключаны ў Петрапаўлаўскую крэпасць.

Значнасць зробленага вучоным у навуцы была настолькі вялікая, што яму, па асабістым распараджэнні Аляксандра II, былі прадастаўлены пяро, папера і магчымасць працаваць у турме, дзе ім была напісана праца «Даследаванні аб ледавіковым перыядзе», якая абгрунтоўвае ледавіковую тэорыю — адну з найважнейшых у навуках аб Зямлі.

30 ліпеня 1876 Крапоткін здзейсніў уцёкі з арыштанцкага аддзялення.

Эміграцыя (1876-1917)

[правіць | правіць зыходнік]

Неўзабаве Крапоткін пакінуў Расійскую імперыю, прабраўшыся праз Фінляндыю, Швецыю і Нарвегію, з Хрысціяніі адплыў у Гуль (Англія). Пакідаючы Расію, Крапоткін спадзяваўся праз некалькі месяцаў, калі актыўныя пошукі будуць спыненыя, вярнуцца пад іншым імем. Спачатку ён прыбыў у Вялікабрытанію, дзе знаходзіўся нядоўга. Рэвалюцыйныя інтарэсы клікалі яго ў Швейцарыю, і, як толькі гэта стала магчымым (у студзені 1877), ён выехаў з Лондана. 18 сакавіка 1877 года, у шостую гадавіну Парыжскай камуны, разам з іншымі членамі Юрскага федэрацыі прыняў удзел у дэманстрацыі, якая адбылася ў Берне.

У 1881 годзе швейцарскі ўрад, па прапанове ўрада Расійскай імперыі, прадпісаў Крапоткіну, як небяспечнаму рэвалюцыянеру, пакінуць межы краіны. Крапоткін пераехаў у Францыю.

22 снежня 1882 года Крапоткін разам з ліёнскімі анархістамі быў арыштаваны французскай паліцыяй па абвінавачванню ў арганізацыі выбухаў у Ліёне. У студзені 1883 у Ліёне адбыўся суд; пад ціскам урада Расійскай імперыі Пётр Аляксеевіч быў асуджаны да пяці год турэмнага зняволення па абвінавачванні «за прыналежнасць да Інтэрнацыяналу», якога да таго часу ўжо не існавала. У сярэдзіне студзеня 1886 года, дзякуючы пратэстам левых дэпутатаў і цэлага шэрагу грамадскіх дзеячаў, Крапоткін атрымаў свабоду. Увесну 1886 ён разам з сям'ёй перасяліўся ў Вялікабрытанію, дзе пражываў да 1917 года.

Вяртанне ў Расію

[правіць | правіць зыходнік]

У чэрвені 1917 года, пасля Лютаўскай рэвалюцыі, 74-гадовы Пётр Аляксеевіч Крапоткін вярнуўся ў Расію.

30 мая 1917 года ў 2 гадзіны 30 хвілін Крапоткін прыбыў на Фінляндскі вакзал у Петраград. У зале яго чакалі ваенны міністр Аляксандр Керанскі і стары сябар Мікалай Чайкоўскі, які стаў пасля Лютаўскай рэвалюцыі дэпутатам Петраградскага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Друк шырока адзначыла прыезд старога эмігранта. З нагоды вяртання Крапоткін атрымліваў віншаванні як ад прыватных асоб, так і ад грамадскіх і дзяржаўных арганізацый.

У пачатку 1921 года Крапоткін цяжка захварэў на запаленне лёгкіх. Пётр Аляксеевіч Крапоткін памёр у ноч на 8 лютага 1921 года ва ўзросце 78 гадоў.

Анархізм і дзяржава

[правіць | правіць зыходнік]

На думку Крапоткіна, анархізм адбываецца з таго ж рэвалюцыйнага пратэсту, таго ж людскога незадавальнення, што і сацыялізм; і вынікам рэвалюцыі ён бачыць усталяванне «бездзяржаўнага камунізму», новы грамадскі лад бачыўся яму як вольны Федэратыўны саюз самакіравальных адзінак (суполак, тэрыторый, гарадоў), заснаваны на прынцыпе добраахвотнасці і «безначалья». Меркавалася калектыўнае вядзенне вытворчасці, калектыўнае размеркаванне рэсурсаў і наогул калектыўнасць за ўсё, што ставіцца да эканомікі, да сферы паслуг, да чалавечых узаемаадносін. Калектыў прадстаўляў бы сабой таварыства зацікаўленых у сваёй дзейнасці людзей, якія разумелі б, навошта і для каго яны ўсё гэта робяць, чаго было б дастаткова для іх добраахвотнай дзейнасці.

Будучы дапытлівым навукоўцам, таленавітым гісторыкам, высокаадукаваным чалавекам, Крапоткін спрабаваў падвесці пад анархізм якую-небудзь навуковую аснову і аргументавана паказаць яго неабходнасць, для яго анархізм уяўляўся філасофіяй чалавечага грамадства. Метад пазнання Крапоткіна заснаваны на адзіным для ўсіх законе, законе салідарнасці і ўзаемнай дапамогі і падтрымкі. Ён імкнуўся даказаць, што дарвінаўскае палажэнне аб барацьбе за існаванне варта разумець як барацьбу паміж відамі і ўзаемадапамога ўнутры відаў. Узаемная дапамога і салідарнасць - рухавікі прагрэсу.

На думку Крапоткіна, зусім недапушчальна атаясамліваць урад і дзяржаву, бо апошняе ўключае ў сябе не толькі існаванне ўлады над пэўнай часткай грамадства, але і засяроджванне кіравання, грамадскага жыцця ў адным цэнтры. Наяўнасць дзяржавы, апроч усяго іншага, прадугледжвае ўзнікненне новых адносін як паміж рознымі групамі насельніцтва, так і паміж асобнымі членамі грамадства.

Дзеля абгрунтавання гэтага ён адзначае, што ў XII-XVI стагоддзях Еўропа была пакрыта мноствам багатых гарадоў, іх рамеснікі, навукоўцы, архітэктары выраблялі цуды мастацтва, адкрывалі многае ў розных галінах ведаў, іх універсітэты закладвалі аснову навукі, караваны, перасякаючы акіяны, не толькі папаўнялі казну, але і ўскладалі новыя веды на алтар геаграфіі. Сучаснае ж мастацтва, на думку Крапоткіна, пераўзыходзіць сярэдневяковае толькі ў хуткасці, у дынаміцы свайго развіцця, а зусім не ў якасці.

Зноскі

  1. ↑ Историческая энциклопедия Сибири / под ред. В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
  2. ↑ Kropotkin, Peter Alexeivich, Prince // The Enciclopædia Britannica — 12 — London, NYC: 1922. — Vol. XXXI English History to Oyama, Iwao. — P. 688.
  3. ↑ Пирумова Н. М. Кропоткин Пётр Алексеевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13 : Конда — Кун. — С. 480–481. Праверана 27 верасня 2015.
  4. ↑ а б Пирумова Н. М. Кропоткин Пётр Алексеевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13 : Конда — Кун. — С. 480–481. Праверана 28 верасня 2015.
  5. ↑ а б Catalog of the German National Library Праверана 7 жніўня 2024.
  6. ↑ а б Сытин А. К. Дмитрий Иванович Литвинов: материалы к биографии, Dimitri Ivanovich Litvinov: Materials for a Biography // Историко-биологические исследования — 2014. — Т. 6, вып. 3. — С. 11–34. — ISSN 2076-8176; 2500-1221