Сцяг Расіі

Сцяг Расійскай федэрацыі

Сцяг Расіі — дзяржаўны сцяг Расійскай Федэрацыі, яе афіцыйны дзяржаўны знак (нараўне з гербам і гімнам). Уяўляе сабой прамавугольнае палотнішча з трох раўнавялікіх гарызантальных палос: верхняй — белага, сярэдняй — сіняга і ніжняй — чырвонага колеру. Адносіны шырыні сцяга да яго даўжыні 2:3^[1].

Першы расійскі сцяг

Да XVII стагоддзя Маскоўская дзяржава не мела дзяржаўнага сцяга. Яго гісторыя прасочваецца з часоў маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча, калі ў 1668 годзе быў спушчаны першы маскоўскі карабель «Арол».

Галандскі інжынер О. Бутлер, які кіраваў пабудовай карабля, звярнуўся да Баярскай думы з просьбай «…спытаць у Яго Царскай Вялікасці наказ: які, як таму ёсць звычай у іншых дзяржаў, падняць на караблі сцяг». Дварцовы прыказ на гэтую просьбу адказаў, што ў практыцы такой акалічнасці не здаралася, а Аружэйная палата «будуе сцягі, харугвы і прапары для ваенных частак і ваявод, а як быць з карабельным сцягам, Цар загадаў спытаць яго, Бутлера, які ёсць на то звычай у яго краіне». Сцяг Нідэрландаў з 1630 года ўяўляў сабою палотнішча, якое складаецца з трох гарызантальных палосаў роўнай шырыні: чырвонай (верхняй), белай (сярэдняй) і сіняй (ніжняй), аб чым Бутлер і даклаў цару^[2].

Герб Масквы

Вядома, што даклад Бутлера падзейнічаў: «Роспіс, што яшчэ трэба да карабельнага будаўніцтва, апроч таго, што цяпер набыта за морам» сведчыць, што для сцягоў была закупленая «кіндзяк-пунсовая», белая і сіняя матэрыя. Магчыма, на выбар Аляксеем Міхайлавічам белага, сіняга і чырвонага ў якасці рускіх нацыянальных колераў паўплывала тая акалічнасць, што яны паўтараюць расфарбоўку маскоўскага герба: «У барвовым шчыце Святы Велікамучанік і Пераможца Георгій, у срэбным узбраенні і лазуравай прывалоцы (мантыі) на срэбным […] кані, які перамагае […] дракона».^[3] Як бы там ні было, сцяг менавіта гэтых колераў і быў падняты на «Арле». Князь Аляксандр Пуцяцін у артыкуле «Аб рускім нацыянальным сцягу» піша, што гэты сцяг фактычна і быў першым рускім нацыянальным сцягам.

Калі з колерамі рускага сцяга сітуацыя ўяўляецца даволі яснай, то з нагоды яго малюнка існуюць розныя меркаванні:

• Аўтар «Нарысаў рускай марской гісторыі» Ф. Ф. Веселаго лічыць, што «з колераў матэрый, ужывальных на сцягу карабля „Арол“, і з таго, што пры ўзбраенні яго галоўнымі распарадчыкамі былі галандцы, можна з вялікай верагоднасцю дапусціць, што тагачасны сцяг у перайманне галандскаму складаўся з трох гарызантальных палосаў: белай, сіняй і чырвонай».^[4] Пацверджаннем гэтага з’яўляецца тая акалічнасць, што для свайго сына Пятра (будучага рускага імператара Пятра I Вялікага) Аляксей Міхайлавіч загадаў шыць трохпалосныя бела-сіне-чырвоныя сцягі.
• З гэтымі довадамі не згодзен іншы вядомы гісторык флоту, П. І. Белавянец. У працы «Колеры рускага дзяржаўнага нацыянальнага сцяга» ён спасылаецца на вядомую гравюру «Узяцце крэпасці Азоў. 1696 год» галандскага мастака А. Сханебека  (руск.). Сцягі рускага флоту на ёй маюць выгляд палотнішчаў, падзеленых крыжам на роўныя часткі. Варта, аднак, адзначыць, што ўзяцце Азова адносіцца да часу Пятра I; да гэтага ж часу адносіцца і першае дакументальнае згадванне аб бела-сіне-чырвоным сцягу, максімальна блізкім да сучаснага сцяга Расіі.

Афіцыйнае тлумачэнне колераў сцяга было такім: белы — колер волі, сіні — колер Багародзіцы, чырвоны колер сімвалізуе дзяржаўнасць. З іншага боку, гэта колеры Белай, Малой і Вялікай Русі^[5].

Сцяг цара Маскоўскага

Сцяг Расіі (1686—1721)

6 жніўня 1693 года, падчас плавання Пятра I на 12-гарматнай яхце «Святы Пётр» у Белым моры з атрадам ваенных караблёў, пабудаваных у Архангельску, на ёй упершыню быў падняты ў якасці штандарта так званы «Сцяг цара Маскоўскага» — палотнішча, якое складаецца з трох гарызантальных палосаў белага, сіняга і чырвонага колераў, з залатым двухгаловым арлом пасярэдзіне. Сцяг, аналагічны сучаснаму рускаму сцягу, стаў выкарыстоўвацца ў якасці марскога сцяга Расіі. Улічваючы тую акалічнасць, што ў сухапутных войсках кожны полк меў свой сцяг, адзіны марскі сцяг, прыняты Пятром, з’яўляўся дэ-факта дзяржаўным сцягам Расіі.

У 1699—1700 гг. Пятром I уводзіцца новы штандар і распрацоўваюцца новыя варыянты ваенна-марскога сцяга. 20 студзеня 1705 года Пётр I выдаў указ, паводле якога «на гандлёвых усялякіх судах» павінен паднімацца бела-сіне-чырвоны сцяг. Трохпалосны сцяг выкарыстоўваўся і на ваенных караблях да 1712 года, калі ў якасці ваенна-марскога сцяга быў зацверджаны Андрэеўскі сцяг. Бела-сіне-чырвоны сцяг становіцца камерцыйным сцягам (гэта значыць сцягам грамадзянскіх судоў).

Сцяг Расійскай імперыі

Сцяг Расійскай імперыі (1721—1917)

Нягледзячы на тое, што Пётр I распрацаваў за сваё жыццё вялізную колькасць сцягоў (розныя варыянты Андрэеўскага сцяга, штандары цара Маскоўскага і імператара Усерасійскага, варыянты гюйсаў і інш.), дзяржаўны сцяг Расійскай імперыі ім так і не быў усталяваны. Пераемнікі Пятра амаль паўтара стагоддзі працягвалі гэтую «традыцыю»: нягледзячы на шырокае выкарыстанне ў побыце рускага бела-сіне-чырвонага трыкалора, юрыдычна яго статус у якасці сцяга Расійскай імперыі не быў усталяваны.

У 1858 года ў праўленне імператара Аляксандра II старшыня геральдычнай палаты Расійскай імперыі барон Кене звярнуў увагу гасудара на тое, што колеры дзяржаўнага сцяга Расіі не супадаюць з колерамі дзяржаўнага герба (што ішло насуперак правілам нямецкай геральдыкі). Нягледзячы на тое, што ў рэчаіснасці колеры рускага сцяга адпавядалі колерам цэнтральнага, найстаражытнейшага малюнка дзяржаўнага герба імперыі, а менавіта — герба Масквы, барон Кене ўпэўніў імператара ў неабходнасці стварэння новага сцяга.

Сцяг гербавых колераў Расійскай імперыі (1858—1883)

Указам Аляксандра II ад 11 чэрвеня 1858 года быў уведзены чорна-жоўта-белы «сцяг гербавых колераў»: «Апісанне Найвысачэйша зацверджанага малюнка размяшчэння гербавых колераў Імперыі на сцягах і іншых прадметах, ужывальных для ўпрыгожванняў пры ўрачыстых выпадках. Размяшчэнне гэтых колераў гарызантальнае, верхняя паласа чорная, сярэдняя жоўтая (або залатая), а ніжняя белая (або срэбная). Першыя палосы адпавядаюць чорнаму дзяржаўнаму арлу ў жоўтым полі, і какарда з гэтых двух колераў была заснавана імператарам Паўлам I, тады як сцягі і іншыя ўпрыгожванні з гэтых колераў ужываліся ўжо ў час валадарання імператрыцы Анны Іаанаўны. Ніжняя паласа белая або срэбная адпавядае какардзе Пятра Вялікага і імператрыцы Кацярыны II; імператар жа Аляксандр I, пасля ўзяцця Парыжа ў 1814 годзе, злучыў правільную гербавую какарду са старажытнай Пятра Вялікага, якая адпавядае беламу або срэбнаму вершніку (Св. Георгію) у маскоўскім гербе». Указ зацверджаны Сенатам па дакладзе міністра імператарскага двара графа У. Адлерберга^[6].

Сцяг Расійскай імперыі «для прыватнага ўжывання» (1914—1917)

Аднак расійскае грамадства не прыняло гэты новы знак дзяржаўнай улады. У імперыі паралельна існавалі два сцягі: чорна-жоўта-белы — нацыянальны «дэ-юрэ» і бела-сіне-чырвоны — нацыянальны «дэ-факта», прычым перавагі насельніцтва паўсюдна аддаваліся апошняму.

Падчас каранацыі імператар Аляксандр III звярнуў увагу на кантраст у Маскве: Крэмль быў упрыгожаны і ўся працэсія апранутая ў бела-жоўта-чорнае, а ў горадзе пераважалі бела-сіне-чырвоныя колеры. Была прызначана камісія з аўтарытэтных асоб пад старшынствам генерал-ад'ютанта адмірала К. М. Пасьета. Камісія вынесла наступнае рашэнне: «Бела-сіне-чырвоны сцяг, заснаваны імператарам Пятром Вялікім, мае за сабою амаль 200-летнюю даўнасць. У ім прымячаюцца і геральдычныя дадзеныя: маскоўскі герб паказвае белага вершніка ў сінім плашчы на чырвоным полі. Пацверджаннем гэтым колерам служаць і сцягі ў ваенным флоце: 1-я лінія пазначаецца чырвоным, 2-я — сінім і 3-я — белым сцягам з Андрэеўскім крыжам у крыжы, Контр- і віцэ-адміральскія сцягі адпаведна маюць чырвоную і сінюю палосы, нарэшце, гюйс складзены з колераў: белага, сіняга і чырвонага. З іншага боку, бела-жоўта-чорны колеры ні гістарычных, ні геральдычных асноў за сабою не маюць». На падставе рашэння камісіі адмірала Пасьета нацыянальным сцягам быў найвысачэйша зацверджаны бела-сіне-чырвоны^[7].

7 мая 1883 года імператар Аляксандр III выдаў указ аб выкарыстанні бела-сіне-чырвонага трыкалора ў якасці дзяржаўнага сцяга Расійскай імперыі. Чорна-жоўта-белы з гэтага моманту лічыцца дынастычным сцягам уладарнага дому Раманавых. Паводле іншых звестак, якія супярэчаць дадзенаму сцвярджэнню, бела-сіне-чырвоны сцяг найвысачэйша зацверджаны імператарам Аляксандрам III толькі «для камерцыйных суднаў»^[8].

Апошні рускі імператар Мікалай II у 1896 годзе канчаткова замацаваў за бела-сіне-чырвоным сцягам статус адзінага дзяржаўнага сцяга Расійскай імперыі. З пачаткам Першай сусветнай вайны ў 1914 годзе для ўзняцця патрыятызму быў уведзены дадатковы імперскі сцяг «для прыватнага ўжывання», які адрозніваўся ад дзяржаўнага сцяга імперыі жоўтым прамавугольнікам з выявай дзяржаўнага герба. Аднак гэты сцяг не атрымаў распаўсюджвання; насуперак распаўсюджанай памылцы, ён ніколі не быў дзяржаўным сцягам Расійскай імперыі.

Сцяг Савецкай Расіі

Сцяг РСФСР, прапорцыі сцяга — 1:2

Сцяг СССР

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі сцяг Расіі быў заменены на чырвоны з сярпом і молатам (дэкрэт ВЦВК ад 14 красавіка 1918 года). Пасля ператварэння Расіі ў СССР гэты сцяг стаў сцягам СССР, а яго частка — РСФСР — атрымала сцяг «савецкага ўзору», які адрозніваецца ад сцяга СССР толькі вертыкальнай паласой блакітнага колеру ля тронка.

Другая сусветная вайна

Гістарычны сцяг Расіі выкарыстоўваўся ў перыяд з 1942 па 1945 гады ў якасці аднаго са знакаў Рускай вызваленчай арміі.

• 
  Адзін з варыянтаў нарукаўных знакаў «Асобай дывізіі генерала Смыслоўскага», 1943 год
• 
  Брашура Камітэта вызвалення народаў Расіі (КВНР)
• 
  Палкавы сцяг РВА з навагодняга віншавання КВНР, снежань 1944 г.
• 
  Братэрскія могілкі салдат РВА ў Празе з эмблемай у выглядзе Андрэеўскага сцяга. 1945 год
• 
  Мемарыяльны манумент «Воінам Расійскага вызвольнага Руху і чыноў РВА»

Сцяг Расійскай Федэрацыі

Сцяг Расійскай Федэрацыі

У канцы 1980-х гадоў гістарычны сцяг Расіі стаў адным са знакаў руху за рэформы і супраць камуністычнай ідэалогіі. З 22 жніўня 1991 бела-сіне-чырвоны трыкалор ізноў стаў дзяржаўным сцягам Расіі. Сучасны сцяг Расіі быў заканадаўча канчаткова зацверджаны 8 снежня 2000 года Федэральным канстытуцыйным законам «Аб Дзяржаўным сцягу Расійскай Федэрацыі».

Зноскі

1. Федэральны канстытуцыйны закон «Аб Дзяржаўным сцягу Расійскай Федэрацыі» ад 8 снежня 2000 года.
2. Цыт. па: Дыгало В. А. Флот государства Российского. Откуда и что на флоте пошло / Под редакцией И. Ф. Цветкова. — Москва: Издательская группа «Прогресс», «Пангея», 1993, с. 113.
3. Цыт. па: Гербы городов, губерний и посадов Российской империи. Репринтное воспроизведение издания 1899 года. — Москва: «Планета», 1991, с. 96.
4. Цыт. па: Дыгало В. А. Флот государства Российского. Откуда и что на флоте пошло / Под редакцией И. Ф. Цветкова. — Москва: Издательская группа «Прогресс», «Пангея», 1993, с. 117.
5. Дзяржаўны сцяг РФ. Артыкул з сайта РИА Новости
6. Полное собрание законов Российской Империи, т. XXXIII, № 33.289.
7. Цыт. па: Путятин Александр. О русском национальном флаге.
8. Морской Устав, статья 1142. Издание 1886 года. (руск.)

Літаратура

• Гербы городов, губерний и посадов Российской империи. Репринтное воспроизведение издания 1899 года. — Москва: «Планета», 1991.
• Дыгало В. А. Флот государства Российского. Откуда и что на флоте пошло / Под редакцией И. Ф. Цветкова. — Москва: Издательская группа «Прогресс», «Пангея», 1993.
• Полное собрание законов Российской Империи, т. XXXIII, № 33.289.
• Путятин Александр. О русском национальном флаге.

Спасылкі

• Федэральны канстытуцыйны закон «Аб Дзяржаўным сцягу Расійскай Федэрацыі»
• Сцяг Расіі Архівавана 5 мая 2016.
• Расійскі трыкалор: ад Пятра Вялікага да Уладзіміра Пуціна Архівавана 12 жніўня 2011.