Ясноткавыя

Ясноткавыя
Яснотка белая, Германія
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Ясноткакветныя Сямейства:  Ясноткавыя
Міжнародная навуковая назва
Lamiaceae Lindl.
Сінонімы
Labiatae Juss.
Даччыныя таксоны
Падсямействы і трыбы: Ajugoideae Chloanthoideae Lamioideae Nepetoideae Elsholtzieae Lavanduleae Mentheae Ocimeae Pogostemonoideae Scutellarioideae Symphorematoideae Teucrioideae Viticoideae
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   32251 NCBI   4136 EOL   4302 GRIN   f:619 IPNI   30000097-2

Ясноткавыя (Lamiaceae), або губакветныя (Labiatae) — сямейства раслін, уключае каля 210 родаў і каля 3500 відаў, сярод якіх такія шырока выкарыстоўваныя ў кулінарыі расліны, як базілік, мята, размарын, палын, чабер, маяран і чабор. На Беларусі 54 віды ў 26 родах^[3].

Біялагічнае апісанне

Ільвіны хвост (Leonotis leonurus)

Велізарная большасць яснатковых — аднагадовая і шматгадовая трава, радзей паўхмызнякі і хмызнякі і толькі трохі дрэвападобных формаў.

Першапачатковая назва губацветныя (Labiatae Juss.) была дадзена з-за таго, што кветка ў большасці двугубая, падобна на расчыненую зяпу або пашчу з дзвюма вуснамі, накіраванымі ўверх і ўніз, а часам падзеленымі на розныя лопасці.

Плод звычайна чатырохдзельны, пагружаны ў кубачак, які застаецца пасля адцвітання; рэдка плод з 1 або 3 арэшкаў, па недаразвіцці іх часткі, але ніколі не бывае ні коробчатым, ні ягадным або іншага выгляду.

Сцёблы часцей за ўсё чатырохгранныя, у нешматлікіх круглявыя; лісце заўсёды супраціўнае, а пары іх размешчаныя накрыж, суцэльныя або розна рассечаныя. Прылісткаў няма. У кутах лісця кветкі адзінкавыя, парныя або сабраныя ў нешматлікія суквецці на кароткіх ножках; кожная пара такіх суквеццяў, датыкаючыся крайнімі кветкамі, утварае ілжывае кальцо кветак, а пры цесным размяшчэнні такіх кольцаў у верхняй частцы сцябла ўвесь збор колераў прымае выгляд ілжывага коласа (так, напрыклад, у мяты, катовіка, ільвінага хваста і інш.), прычым верхнія лісце значна паменшаныя і прымаюць ужо характар прыкветкаў. У лісці ўтрымоўваюцца араматычныя эфірныя алеі.

Кветка базіліка (Ocimum basilicum)

Кубачак заўсёды застаецца пры плёне, як ужо сказана, звычайна калакольчатая і пяцізубная, да часу сталасці плёну цвярдзее, і зубцы яе становяцца калючымі; радзей двугубая. Вяночак заўсёды трубчасты, але на канцы моцна вар'іруе: то ясна двугубый з моцна развітымі лопасцямі (шалвея, глухая крапіва, зябер і інш.), то неполнагубы або аднагубы (жывучка, дубніца), то абрэзаны амаль правільна і зусім не губаты (мята). Тычачак 4, рэдка 2, прымацаваных да трубкі вяночка, з якім яны і адвальваюцца разам; яны то ўтоеныя пад увагнутай верхняй губою вяночака, то выстаўляюцца наружу, калі вяночак непаўнагубы або зрэзаны.

Заўважана, што некаторыя яснатковыя з выбітнымі вонкімі тычачкамі і мала развітым вяночкам, маюць свой адмысловы раён распаўсюджвання, пераважна ў сярэдняй і ўсходняй Азіі, усходняй Еўропе, паўночнай Афрыцы і Паўночнай Амерыцы, што і залежыць, па ўсёй верагоднасці, ад аднастайнага жа размеркавання некаторых насякомых.

Роды

Acanthomintha Achyrospermum Acinos — Душыца Acrocephalus Acrotome Acrymia Aeollanthus Agastache Ajuga — Гарлянка Ajugoides Alajja Alvesia Amethystea Anisochilus Anisomeles Antonina Asterohyptis Ballota — Белакудранік Basilicum Becium Benguellia Blephilia Bostrychanthera Bovonia Brazoria Bystropogon Calamintha Capitanopsis Capitanya Catoferia Cedronella Ceratanthus Chamaesphacos Chaunostoma Chelonopsis Cleonia Clinopodium — Вырачка Colebrookia Coleus* Collinsonia Colquhounia Comanthosphace Conradina Craniotome

Cuminia Cunila Cyclotrichium Cymaria Dauphinea Dicerandra Dorystaechas Dracocephalum — Змеегалоўнік Drepanocaryum Eichlerago Elsholtzia Endostemon Englerastrum Eremostachys Eriope Eriiophyton Eriopidion Eriothymus Erythrochlamys Eurysolen Fuerstia Galeopsis — Зябер Geniosporum Glechoma — Блюшчык Glechon Gomphostemma Gontscharovia Hanceola Haplostachys Haumaniastrum Hedeoma Hemiandra Hemigenia Hemizygia Hesperozygis Heterolamium Hoehnea Holocheila Holostylon Horminium Hoslundia Hymenocrater Hypenia Hypogomphia

Hyptidendron Hyptis Hyssopus — Ісоп Isodictyophorus Isodon Isoleucas Keiskea Kinostemon Kudrjaschevia Kurzamra Lagochilus Lagopsis Lallemantia — Лялеманцыя Lamiastrum Lamiophlomis Lamium — Яснотка Lavandula — Лаванда Leocus Leonotis Leonurus — Сардэчнік Lepechinia Leucas Leucosceptrum Limniboza Lophanthus Loxocalyx Lycopus — Зюзнік Macbridea Marmoritis Marrubium — Шандра Marsypianthes Meehania Melissa — Меліса Melittis Mentha — Мята Meriandra Mesona Metastachydium Microcorys Micromeria Microtoena Minthostachys Moluccella Monarda

Monardella Mosla Neoeplingia Neohyptis Nepeta — Кацямятка Neustruevia Nosema Notochaete Ocimum Octomeron Ombrocharis Origanum — Мацярдушка Orthosiphon Otostegia Panzerina Paraeremostachys Paralamium Paraphlomis Peltodon Pentapleura Perilla — Перыла[4] Perovskia Perrierastrum Phlomis Phlomoides Phyllostegia Physostegia — Фізастэгія Piloblephis Pitardia Platostoma Plectranthus — Шпоракветнік[5] Pogogyne Pogostemon Poliomintha Prasium Prostanthera Prunella — Чорнагалоў Pseuderemostachys Puntia Pycnanthemum Pycnostachys Renschia Rhabdocaulon Raphidion

Rhododon Rosmarinus — Размарын Rostrinucula Roylea Rubiteucris Sabaudia Saccocalyx Salvia — Шалфей — у тым ліку Шалфей вешчуноў Satureja Schizonepeta Scutellaria — Шлёмнік Sideritis — Жалезніца Siphocranion Skapanthus Solenostemon Stachyopsis Stachys — Чысцік — у тым ліку Stachys byzantina Stenogyne Sulaimania Suzukia Symphostemon Synandra Syncolostemon Tetradenia Teucrium — Дуброўнік Thorncroftia Thuspeinanta Thymbra Thymus Tinnea Trichostema Vitex Wenchengia Westringia Wiedemannia Wrixonia Zataria Zhumeria Ziziphora

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. База Растения Беларуси
4. Перыла // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
5. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз. — С. 387.