Stefan Nemanja

Stefan Nemanja
Veliki knez Srbije
Vladavina1166. - 1196.
NasljednikStefan Nemanjić
SupružnikAna Nemanjić
DjecaVukan Nemanjić
Stefan Nemanjić
Rastko Nemanjić
Efimija Nemanjić
OtacZavida, knez Zahumlja
Rođenje1113.
Ribnica
Smrt13. februar 1199.
Manastir Hilandar
Mjesto sahraneManastir Studenica

Stefan Nemanja (Стефан Немања); 1113. - 13. februar 1199. bio je veliki župan Srbije od 1168. do 1196. godine. Kao član dinastije Vukanović, Nemanja je osnovao dinastiju Nemanjić koja je upamćena po tome da je utemeljila Srpsko carstvo i nacionalnu crkvu. Prema Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti, Nemanja spada među najznačajnije Srbe zbog njegovog književnog doprinosa i altruističkih atributa.

Nakon tri decenije ratovanja i pregovora koji su konsolidirali Srbiju između zapadnog i bizantijskog uticaja, Nemanja je abdicirao u korist svog srednjeg sina Stefana Nemanjića koji je postao prvi krunisan kralj među Nemanjićima, zbog čega je nazvan Prvovjenčani. Nemanja je otišao u Svetu Goru gdje je postao monah pod nazivom Simeon. Na kraju života pridružio mu se njegov najmlađi sin Rastko (kasnije poznat kao Sveti Sava) koji je postao prvi nadbiskup Srpske pravoslavne crkve.

Zajedno sa sinom Savom, Nemanja je izgradio srpski manastir Hilandar na Svetoj Gori 1198. godine i izdao Hilandarsku povelju. Manastir je kasnije postao kolijevka Srpske pravoslavne crkve. Srpska pravoslavna crkva je kanonizirala Stefana Nemanju ubrzo nakon njegove smrti pod imenom sveti Simeon Mirotočivi (srpski: Свети Симеон Мироточиви) nakon brojnih čuda.

Bizantijsko-ugarski rat

[uredi | uredi izvor]

Stefan Nemanja je osnivač srpske srednjovjekovne vladarske dinastije Nemanjići koja je vladala državom do 1371. Stefan Nemanja je i osnivač nezavisne srpske države. Njegovo životno djelo otuda je ostavilo značajan uticaj na savremenike i buduća pokoljenja da se prepoznatljivo izdigao od prethodnika i nasljednika. Konstantin Jireček označio je njegovu pojavu rječima da njegovo ime lebdi na raskrsnici vremena, da se on često spominje za vlade svojih nasljednika, ali uvijek tako kao da prije njega nije ničega bilo.[1]

Ostaci crkvi Sv. Bogorodice na ušću Kosanice u rijeku Toplicu. Ovo je prva Nemanjina zadužbina koja je građena 1158-1162. Podignuta je na temeljima ranobizantijskog hrama, datiranog u 5. ili 6 vijeka. Manastir je zapustio nakon Velike seobe Srba za vrijeme Velikog bečkog ili Velikog turskog rata 1688-1690.

U 1163, car Manuel I Komnen je sa vojskom preko Serdike (Sofija) došao u Niš, gdje se prema Jovanu Kinamu odlučio "da se uzgred pozabavi stvarima u vezi Srbije".[2] Tada je Srbijom vladao veliki župan Desa, saveznik Ištvana III u ugarskim dinastičkim sukobima, a time i protivnik Manuela.[2] Kada je Desa najzad bio prinuđe da dođe u Niš pred cara, otkrivene su njegove veze sa ugarskim kraljem Ištvanom III, Desa ga je nazvao svojim gospodarem, Manuel I je odlučio da ga izvede pred sud i kazni. Desa je najprije pritvoren i držan pod stražom, a zatim poslat u dvorski zatvor u Carigrad.[2]

Pošto je smjenio velikog župana Desu, koji je ušao u savez sa Ugarima, umjesto njega dao je zemlju na upravu Zavidinim sinovima, koji su bili u grčkoj stranci. Zavida je imao četiri sina: Tihomira, Stracimira, Miroslava i najmlađeg Nemanju. Tihomir je bio najstariji i postao je raški veliki župan. Priznavala su ga braća koja su upravljala pojedinim dijelovima Raške. Stracimir je držao područja oko Zapadne Morave, Miroslav Hum, dok je Stefan Nemanja držao područja oko Ibra, Toplice i Dubočice (oko Leskovca). Stefan Nemanja bio je oženjen Anom sa kojom je imao je tri sina, Rastka, Stefana i Vukana Nemanjića te kćerke Vuku, Devu i Efimiju.

Bizantski car Manuel I Komnen pokrenuo je veliku vojsku na Ugarsku jer bio obavešten o njihovom nezadovljstvu i unutrašnjim sukobima. Ugarski kraljević Bela morao je živjeti u Carigradu, gdje su ga i oženili, a Beline zemlje, Dalmacija sa južnom Ugarskom (ispod Velebita), morale su doći pod carigradsku upravu. U Ugarskoj dolazi do otpora zbog čega car Manuel kreće u pohod. Bizantijska vojska osvaja Zemun i Srijem 1165. godine. Uz Grke su išli i obavezni odredi Srba. Druga bizantijska vojska krenula je na zapad pod komandom Jovana Duke, preko Raške i Bosne prema jadranskoj obali. Bez velikog otpora uzeli su sve gradove od Splita do Bara nateravši ih da priznaju bizantsku vlast. U sjevernoj Dalmaciji postade grčki namjesnik Nićifor Halufa, a u južnoj s Dukljom kir Izanacije. Srijem i susedne oblasti dođoše pod vlast Kostantina Anđela i Vasilija Tripsiha.

Crkva svetog Nikole na ušću Banjske u rijeku Toplicu kod Kuršumlije. Ova crkva predstavlja drugu Nemanjinu zadužbinu koja je izgrađena oko 1166. godine u bizantijskom stilu. Gradili su je i oslikali najbolji carigradski majstori. Podignuta je na temeljima ranobizantijskog hrama, datiranog u 5. ili 6 vijeka. (Također pogledaj: Doseljavanje Slavena na Balkan)

Bizantici su imali uspjeha i u kampanji u Italiji gdje su zauzeli važnu pomorsku luku na zapadnoj obali Jadrana Ankonu. Venecija koja se ranije obraćala za pomoć Bizantiji tokom osvajačkog pohoda Fridriha Barbarosa u sjevernoj Italiji, promijenila je svoj odnos prema Grcima u strahu da ne izgubi Jadran. Ona se približi Ugarskoj kao prirodnom savezniku protiv Grka. U isti mah počeli su da rade i među Srbima, naročito u Raškoj, kako bi ih pobunili protiv Bizantije.

Ugari su krenuli već 1166. godine u kontranapad da potisnu Bizantiju iz novodobijenih oblasti. Međutim, car Manuel kao odgovor pokrenuo je tri vojske protiv Ugarske, jedna s Dunava, a druge dve čak preko Karpata, prema središtu Panonije. Dok je glavna ugarska vojska operisala prema Dunavu, Beogradu i Braničevu, zašle su dve bizantske vojske duboko u njihovo područje izazvavši opštu paniku. Ugari su bili prisiljeni da preko posrednika traže mir na njihovu štetu 1167. godine.

U međuvremenu, bizantijski car Manuel započinje 1166. godine pregovore sa rimskim papom Aleksandrom III o crkvenoj uniji.[3]

Ostaci pećinske manastirske lavre Sv. Arhangela Mihaila na litici u podnožju tvrđave Ras.[4] Prema narodnom folklornom vjerovanju, Nemanja je bio zatočen u ovoj pećini.

Kao idealan kandidat Venecije i Ugarske među Srbima pojavio se Nemanja, koga su braća a prije svih veliki župan Tihomir utamničili u pećini kod Rasa (Novi Pazar). Nemanja se, vjerovatno, nadao, da će mjesto Dese doći on kao dotadašnji predstavnik grčke stranke, dok je car Manuel doveo na prijestol njegova najstarijeg brata. Ljut zbog toga Nemanja mjenja svoju politiku u korist Ugarske i njenih saveznika. Iz tamnice Nemanja se spasao, ne zna se čijom pomoću. Nemanjin sin i biograf, Stefan Prvovjenčani, opisujući očevu mladost, kaže, kako se izbavio uz pomoć "nebeskih sila": "I ovoga opet, zbog krotosti i pravde, i divne smernosti, i zbog svih dobrih običaja, Vladika premilostivi rukom svojom krepkom i mišicom visokom izvede iz kamenite pećine, i uzvede ga na presto otačastva njegova i podiže ga za gospodara velikoga svemu svetu"

Uspon na prijestol (1168-1172)

[uredi | uredi izvor]

U 1166. ili 1167. godine, Nemanja je okupio svoje pristalice u tvrđavi Ras i započeo sukob protiv Tihomira koji je tražo naslon na Grke. Nemanja je zbacio Tihomira, ali se on uspio održati uz pomoć Bizanta. Do odlučujuće bitke između braće dolazi kod Pantina na Kosovu u kojoj je Tihomirova vojska bila poražena, a on sam je stradao 1168. u rijeci Sitnici.[5] Te iste godine, William od Tyre, emisar od Amalrica, latinski kralja Jerusilema, stigao je u diplomatsku misiju u Carigrad.[6] Njegov cilj je bio da se Bizantija pridruži krstašima protiv Egipta. William od Tyre, najverovatnije pod uticajem Bizantinaca, ostavio je negativno mišljenje o Srbima u svojim izveštajima.[7]

Crkva svetog Đorđa na brdu kod Novog Pazara, Svjetska baština (UNESCO) od 1979. godine. Ova crkva predstavlja treću Nemanjinu zadužbinu koja je sagrađena oko 1171. godine u romanskom stilu. Gradili su je najbolji primorski majstori, najverovatnije iz Kotora, a dok su freske oslikali najbolji grčki majstori.

Nemanja je potom napao, bizantijskog vazala, kneza Zete Radoslava i tom prilikom pripojio svojoj zemlji dio tadašnje Zete i Neretvljansku oblast. Uskoro, Manojlo Komnin dolazi u sukob sa Mletačkom republikom i po njegovom naređenju biva 12. marta 1171. godine zaplenjena sva mletačka imovina na prostoru Bizantije. Kao odgovor na ovo, iz Venecije je pokrenuta mletačka ratna flota sa oko 120 brodova prema bizantijskim posedima. Mletačka flota krenula je u septembru te godine prema istoku, pokorila je, uz put, bizantijski Trogir i Dubrovnik. Tada Nemanja ulazi u tješnje veze sa Mlecima te otpočinje sa napadima na bizantijski Kotor, vršeći istovrijemeno prepade kroz moravsku dolinu kojom prolazi glavni javni put između bizantijskog Beograda i Niša. Prema Arnoldu od Lübecka, na tom putu u blizini tvrđave Ravno, u martu 1172. godine, Srbi su izveli noćni napad na logor zapadnih vitezova i hodočasnika predvođenih Henry the Liona i u pratnji Bizantinaca.[8] Arnold od Lubecka je također ostavio negativno mišljenje o Srbima u svojim hronikama. Najverovatnije pod utiskom noćnog napada nakon kojeg su krstaši hitno napustili ovu "opasnu zemlju", on ih je čak nazvao "Belijalevim sinovima".[8] U međuvrijemenu, u 1171. godini, za sultana u Egiptu je postavljen Salahudin, koji će postati jedan od najvećih branilaca Islama u historija.

Borbi protiv Bizantije želela je da se priključi i kraljevina Ugarska, a podršku ovom savezu davalo je i Sveto rimsko carstvo, sa Fridrihom Barbarosom (1152—1190) na čelu. Nemanja je očekivao ugarsku pomoć, ali u međuvrijemenu umire kralj Ugarske Ištvan III 4. marta 1172. godine. Ugarsko poslanstvo uputilo se u Serdiku (Sofiju), gdje se ulogorio car Manuel sa vojskom priprijemajući se za pohod. Ugarski prijestol zadobio je Manojlov kandidat Bela III (1173—1196). U međuvrijemenu, mletačka vojska tokom zimovanja 1171/72 na ostrvu Hiosu biva desetkovana epidemijom, tako da Srbi ostaju sami u borbi protiv Bizantije. Manojlo je odmah iskoristio povoljan trenutak i nakon prijema ugarskog poslanstva sam se na čelu vojske uputio na Srbe. Pred nadolazećom bizantijskom vojskom, veliki župan Nemanja se povukao u planine.

Prema bizantijskom historičaru Jovanu Kinamu Mlečani su podstakli Nemanju na ustanak.[9]

Bizantijski vazal (1172-1182)

[uredi | uredi izvor]
Olovni pečat Stefana Nemanje na grčkom jeziku (Narodni muzej u Beogradu). Sačuvana su tri pečata (bule) Stefana Nemanje, dva se čuvaju u Narodnom muzeju, a jedan, pripada zbirci Ermitaža, Sankt Peterburg. Na aukciji u San Marinu 2023. godine, pojavio se novi, do sada nepoznat, pečat Stefana Nemanje.[10]

Ovaj sukob se okončao Nemanjinom predajom caru Manojlu. Nemanja se jednog dana ritualno pokorio Manuelu I Komnenu. Gologlav, bosonog, sa odjećom iscjepanom do lakata, konopcem oko vrata i mačem u rukama ušao u bizantijski logor i izašao pred cara. Stigavši pred Manojla Nemanja je pred njega pao ničice pružajući mu svoj mač, da sa njim radi šta mu je volja.[9] Bizantijski car je prihvatio njegovu poniznost, pristavši na obnovu vazalnih obaveza i ostavljanje Nemanje na položaju velikog župana. Završni dio ove epizode odigrao se u Carigradu, kroz koji je Nemanja proveden kao sužanj u Manojlovoj trijumfalnoj povorci, dok ga je masa okupljenog svijeta ismijavala. Tokom boravka u Carigradu, Nemanja je živio u manastiru Bogorodice Evergetide (u čiju je slavu po povratku u Rašku podigao manastir Bogorodice Dobrotvorke (Studenica)).

Ilustracija "Turska zasjeda" koja oslikava bitku kod Miriokefalona. Autor Gustave Doré. U ovim klancima Grci i Srbi su doživjeli težak poraz od Turaka Seldžuka.

Bizantijski car Manojlo Komnin je vratio Nemanju na položaj velikog župana, a njegovoj braći je potvrdio njihove udione oblasti - Stracimiru oko Zapadne Morave i Miroslavu Zahumlje. Po povratku u Rašku, Nemanja se okrenuo učvršćivanju centralne vlasti, a Tihomirovog sina i nasljednika Prvoslava je primorao da se odrijekne vladarskih pretenzija u njegovu korist.

U skladu sa svojim vazalnim obavezama, Nemanja je redovno slao pomoćne odrede u bizantijske vojne pohode. Tako su se i srpske snage našle u sastavu bizantijske vojske koji su trupe Ikonionskog sultanata do nogu potukle u bici kod Miriokefalona 17. septembra 1176. godine u klancima Male Azije. Po riječima Nikite Honijata, sam Manojlo je ovaj strahovit poraz usporedio sa katastrofom kod Mancikerta iz 1071. godine.

Bogumilstvo svoj vrhunac doživljava u Bizantijskom Carstvu tokom 11. i u prvoj polovini 12. vijeka.[11] Krajem 12. vijeka, među Srbima i drugim balkanskim Slavenima, je bilo veoma rasprostranjeno 'slavensko' gnostičko ili dualističko učenje nazvano bogumilstvo. Glavna politička tendencija bogomilstva bila je otpor bizantijskoj državnoj i crkvenoj vlasti.

Freska iz 1290. godine u crkvi svetog Ahilija u Arilju, koja oslikava Sabor protiv jeretika održan 1176. godine. U donjem desnom uglu prikazani su bogumili.
Crkva svetog Petra i Pavla u Novom Pazaru, Svjetska baština (UNESCO) od 1979. godine. Na ovom mjestu održan je sabor 1176. godine protiv jeretika.

Samo bogumilstvo je bilo veoma rašireno među narodom u Raškoj i Bosni, a njegovo širenje među vlastelom dovjelo je Nemanjine akcije protiv njih. On je sazvao državni-crkveni sabor na kome je trebalo da se donese odluka daljim mjerama protiv njih. Sabor je okupio kompletan državni vrh, sastavljen od velmoža i raškog episkopa Evtimija, kao i velikog broja igumana i monaha.[11] Sabor je održan oko 1176. godine, u vreme Nemanjinom vazalstva i prije smrti cara Manojla 1180. godine.[11] Veliki župan Nemanja na saboru održao je govor o štetnosti bogumilske heresi. Na saboru kao glavni svjedok govorila je jedna žena koja je bila udata za heretika.[11] Njeno svjedočenje bilo je presudno da se prepirka na saboru okonča i da većina stekne utisak da se radi o štetnom vjerskom učenju. Nakon konsultacija, naročito sa grčkim episkopom Evtemijom, veliki župan doneo je mjere protiv njih. Čelnik ili vođa bogumilske zajednice u Raškoj je uhvaćen i izveden pred dvorski sud. Veliki župan je njihovom vođi poštedio život, a osuđen je na tjelesnu kaznu, odsecanje jezika kako ne bi više hulio i širio štetno učenje. Za razliku od bizantijskog antibogumilskog sabora, odluke Nemanjinog nisu podrazumjevali smrtnu kaznu.[11] Vojska je upućena u one djelove Raške gdje je njihovo djelovanje bilo najizraženije. Prvjenstveni cilj ove akcije je bilo preobraćanje. Mjere koje su preduzimane protiv onih koji su to odbijali su bile zaplena imovine, kažnjavanjem blažim kaznama, spaljivanje knjiga, kao i proterivanje iz zemlje.[11] Za bogumilsku zajednicu u Raškoj ovo je svakako bio progon i nemilosrdna akcija ali ipak nije bilo sukoba i masovnog ubijanja jer u suprotnom čelniku Bogumilske zajednice ne bi bio pošteđen život. Njihova zaplenjena imovina nije korišćena za lično bogaćenje već je razdeljena prokaženim i ubogim.

Pretpostavlja se da je dio bogumila tada pobjegao iz Raške u Bosnu, gdje su našli utočište pod okriljem bana Kulina, dok je jedan dio ostao prikrivajući svoji vjeru. Smatra se da je bilo i preobraćenih.

Rat sa Bizantijom (1183-1191)

[uredi | uredi izvor]
Bizantijsko Carstvo u vrijeme smrti cara Manojla I 1180. godine.

Nakon smrti cara Manojla 24. septembra 1180. godine ugarski kralj Bela III smatrao je da nema više obaveza prema Bizantiji. Već 1181. godine pokreće ofanzivu protiv Bizantije i osvaja Srijem, sjevernoistočni dio jadranske obale (uključujući Zadar) i Zemun. Bizantija je tada bila zauzeta unutrašnjim sukobima tako da je izostao vojni odgovar na ugarska osvajanja. Godine 1182. Bela III naređuje napad na Beograd i Braničevo. Sam napad je bio dosta nevješto izveden, a obje tvrđave branile su iskusne vojskovođe iz doba cara Manojla, Aleksije Vranas i Andronik Lampardas.

Nakon smrti cara Manojla 1180. godine, njegova udovica, latinska princeza Marija Antijohijska bila je regent njenom maloljetnom sinu nasljedniku trona Alekseju I Komninu. Njeno regenstvo je bilo omraženo među Grcima zbog favorizovanja latinskih odnosno mletačkih trgovaca, te je sa sinom svrgnuta sa vlasti u aprilu 1182. godine od Andronika I Komnena, koji je u Carigrad ušao u valu velike podrške svojih pristalica. Gotovo istovrijemeno, slavlje se pretvorilo u nasilje prema omraženim Latinima u njihovoj četvrti gdje je usljedio masakar.

Ktitorski portret Stefana Nemanje, velikog župana (1168 - 1196), kasnije monaha Simeona, osnivača manastira Studenice. Naslikano 1568. godine u vrijeme kada je veliki vezir osmanlijskog carstva bio Mehmed-paša Sokolović i patrijarha Makarija Sokolovića.

Uzurpacija Andronika oslobodila je Nemanju potčinjenosti bizantijskom caru, odnosa uspostavljenog za života Manojla Komnina 1172. godine. Također, zapovednik bizantijske vojske Andronik Lampardis u Nišu i Braničevu otkazao je poslušnost novim centralnim vlastima. U isto vrijeme, u 1183. godini, ugarski kralj Bela III pokreće ofanzivu i osvaja bizantijski Beograd, Niš i Serdiku (Sofiju). Prema bizantijskom historičaru Nikiti Honijatu ovom pohodu priključili su se i Srbi na čelu sa Nemanjom. Sljedeće godine, Nemanja pokreće ofanzivu na jugoistočnu jadransku obalu i osvaja bizantjski Skadar i opseda Dubrovnik.

U međuvrijemenu, 1185. godine, Andronik I stradao je od linča rulje u Carigradu a novi bizantijski car Isak II Anđelos započeo je mirovne pregovore sa ugarskim kraljem. Mirovnim ugovorom bilo je predviđeno da car Isak II oženi Belinu kćerku Margaretu. Ugarska vojska povukla se sa centralnog Balkana ostavljajući Nemanju bez podrške. Na sreću po Nemanju, u isto vrijeme, Normani i Bugari su se pridružili antibizantijskoj alijansi.

Nemanja je prisilio Dubrovnik da zameni bizantijsku sa normanskom vlašću. Normani kralja William II of Sicilije, također 1185. godine, osvajaju bizantijski Drač i Solun i pokreću ekspediciju prema Carigradu ali usled velike pljačke gube disciplinu, pa ih Bizantinci lako pobeđuju u bici kod Donje Strume. Također, u Donjem Dunavu, u sjevernoj Bugarskoj je započeo ustanak predvođen braćom Petrom i Ivanom I Asenom, čiji je jedan od povoda bio vanredni danak koji je car Isak II nalažio da se sakupi zarad njegove svadbe. Tokom 1186. i 1187. godine Nemanja je koordinisao akcije sa braćom Asen protiv Bizantije.

Između dva cara

[uredi | uredi izvor]

U međuvrijemnu, Ejubidski sultan Salahudin oslobađa 1187. godine Jerusalim. Zbog pada Jerusalima na latinskom Zapadu dolazi do velikog komješanja koji pokreće Treći krstaški rat. Velika krstaška vojska predvođena njemačkim carem Fridrihom I Barbarosom uputila se 1189. godine od Budima preko Beograda i Niša prema Jedrenu i Carigradu.

Manastirska crkva Uspenja Presvete Bogorodice na ušću Studenice u rijeku Ibar, Svjetska baština (UNESCO) od 1986. godine. Zadužbina Stefana Nemanja koja je izgrađena oko 1186. godine. Gradili su je najbolji primorski majstori kamenoresci sa jadranske obale dok su freske oslikali najbolju grčki majstori oko 1208. godine. Carska lavra manastira Studenice u prostornom smislu građena je po uzoru na tadašnje cistercitske opatije na Zapadu, čiji je glavni protagonista u 12. vijeku bio Sveti Bernard od Klervoa.

U Nišu, u novom stolnom mjestu Stefana Nemanje, susreli su se njemački car i veliki župan krajem jula 1189. godine.[12] Nemanja je na sastanku od Barbarose tražio da krstaši zarate sa Bizantijom. Međutim, Barbarosa je na diplomatski način odbio ovaj predlog želeći da obezbedi samo bezbjedan prelaz za svoju vojsku kroz Bizantiju. Mjesac dana kasnije započeli su pregovori uz velike tenzije između krstaša i bizantinaca oko prolaza. Krstaši su zauzeli Filipolje i Jedrene i pripremali se za napad na Carigrad. Konačno, postignut je sporazum o prelasku Dardanela u februaru 1190. Tokom pregovora, car Isak II je odgovorio da mu je sklopljeno prijateljstvo između krstaša i Srba padalo sumnjivo i teško.[12]

Međutim, nakon prelaska u Malu Aziju te iste godine njemački car utopio se u rijeci Kilikiji. Istovrijemeno, car Isak II pokreće kaznenu ekspediciju na Srbe i u bici na Južnoj Moravi Nemanja je bio poražen. Carigrad zapravo nije želeo da pokori Srbe već da povrati Niš i glavni put prema Beogradu kao i da od buntovnih Srba načini saveznike. Ugovorom o miru bilo je predviđeno da Stefan Nemanjić, srednji sin velikog župana Stefana Nemanje oženi bizantskom princezom, tj. sinovicom bizantskog cara. Ovim činom Nemanjići su se orodili sa carskom porodicom.

Povratak Bizantiji i njen pad

[uredi | uredi izvor]

Zaključenim mirom predviđeno je da velikog župana Nemanju nasljeđuje njegov srednji sin Stefan, koji je dobio bizantijsku titulu sevastokratora i bizantijsku princezu Evdokiju za ženu, a ne prvorođeni Vukan.

Ugarski kralj Bela napao je Srbiju početkom 1193. Car Isak II zahtjevao je povlačenje ugarskih trupa i prijetio Beli ratom. Istovrijemeno je mletački dužd Enrico Dandolo pokušao da zauzme ugarski Zadar, ali bezuspješno. Aprila 1195, tast Stefana Nemanjića Aleksije III Anđelos (1195—1203) svrgnuo je sa vlasti svog brata cara Isaka II i pruzeo je vlast.[13]

Godine 1196, na državnom saboru kod Petrove crkve u Rasu (Novi Pazar), Stefan Nemanja se odrekao prijestolja u korist srednjeg sina Stefana, koji postaje veliki župan Raške. Najstarijem sinu Vukanu je ostavio na upravu Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu. Nemanja se u dubokoj starosti zamonašio i dobio je ime Simeon. Ubrzo nakon toga, odlazi u Bizantiju, u Atos (Sveta Gora), gdje se već neko vrijeme nalazio kao monah njegov najmlađi sin Sava. Dobili su dozvolu od bizantijskog cara da obnove manastir Hilandar.

Novi papa Inoćentije III koji je u jednom pismu 1198. godine pozvao cjelokupan Zapad na oslobođenje Svete zemlje nije bio zadovoljan to što su Srbi potčinjeni carigradskom patrijarhu već je želio da ih preko Vukana vrati pod okrilje Rima. Vukan i ugarski kralj Emerik (1196-1204) sklapaju savez protiv Stefana nakon čega izbija građanski rat u Srbiji. Akciji protiv Stefana prethodilo je njegovo pismo rimskom papi u kome je zatražio krunu. Emerik je ovaj Stefanov potez doživio kao otvoreni napad na njegov krunu jer se u Ugarskoj tradicionalno smatralo da jedino ona u okruženju može da ima primat kod rimskog pape. Stefan je u sukobima izgubio prijestolje i morao je pobjeći iz zemlje 1202. godine kod bugarsko-kumanskog kneza Kalojana (knez 1196-1203; kralj 1204-1207).

U međuvrijemenu, kontrolu nad novoformiranom krstaškom vojskom preuzima moćni mletački dužd Enrico Dandolo, koji je na iznenađenje svih, pa i samog pape, u Četvrtom krstaškom ratu prvo šalje u napad na ugarski Zadar 1202. godine, a potom i na Bizantiju čiju će prijestolnicu Carigrad krstaši osvojiti aprila 1204. godine. Stefan koristi ovu situaciju i u kontraofanzivi uz pomoć kneza Kalojana vraća se na prijestol u Rasu (Novi Pazar) 1204. godine, dok se Vukan povlači u Zetu. Borbe između braće prekinute su 1205. godine i uspostavljeni su odnosi kakvi su bili prije izbijanja sukoba. Na ruševinama Bizantije na Balkanu nastaje Latinsko Carstvo.

Spomenik Stefanu Nemanji u Beogradu, 2021.

Najveću dobit od nestanka Bizantije imala je Venecija, koja je postala glavni trgovački posrednik robom između Istoka i Zapada ne samo na Jadranu već u Sredozemlju (Također pogledaj: Put svile i Marco Polo).[14] Od tada počinje zlatno doba ovog primorskog grada ali i Nemanjića. Stefan je poput njegovog oca imao dobre odnose sa Venecijom, koja mu je na kraju isposlovala kraljevsku krunu kod novog rimskog pape Honorija III.[15] Zajedno sa krunom u Ras (Sandžak) stigla je i mlada iz Venecije. Nova Stefanova žena, Ana Dandolo, Italijanka bila je unuka dužda Enrica Dandola iz vladajuće mletačke porodice. Ovo je predstavljao veliki udarac za Ugarsku. Zapravo Veneciji zbog trgovačkih interesa nije odgovaralo da istočnu obalu Jadrana kontrolišu moćna Bizantija ili Ugarska. Ovu priliku u poznom srednjem vijeku iskoristili su Raška, Bosna i Dubrovnik, koji su se osamostalili. Tada dolazi do emancipacije zapadnog Balkana. Grade se tvrđave i gradovi, razvija trgovina i privredna aktivnost, posebno rudarstvo, a stanovništvo postaje po prvi put imućnije. Dubrovnik je postao posrednik u trgovini, naročito srebrom, između Raške, Bosne i Venecije.[16] A, narodna izreka "Od Kulina bana i dobrijeh dana" vjerovatno nije bez osnova. Mlečani su također zaslužni za kovanje prvog novca u vrijeme Stefana Prvovjenčanog.[17] Kraljica Ana je bila majka najznačajnijem srpskom kralju u 13. vijeku, Urošu I Nemanjiću (kralj 1243-1276), koji je bio polu-Italijan. Njegovu zadužbinu prjedstavlja manastir Sopoćani kod Novog Pazara koji je od 1979. godine upisan u svjetsku baštinu (UNESCO). Slikarstvo u Sopoćanima prjedstavlja renesansu prije renesanse i važi za najljepše slikarstvo u cijeloj Evropi 13. vijeka. Italija je u poznom srednjem vijeku postala najurbanija zemlja u čijim gradovima-državama nastaje renesansa i humanizam koji su fundamentalno utjecali na cjelokupan Zapad. Međutim, istovrijemeno pad Bizantije a potom i njena krhka obnova 1261. godine pod dinastijom Paleolog ujedno su označavali oslabljen hrišćanski bedem i širenje islama na Balkan i Evropu. U poznom srednjem vijeku na račun Bizantije na Balkanu širi se Srbija, a u Maloj Aziji Turci Osmanlije.

Stefan Nemanja je umro 1199. O njegovom životu biografije su napisali njegovi sinovi Rastko Nemanjić i Stefan Nemanjić (Prvovjenčani). Crkva ga je proglasila za sveca.

Na početku 21. vijeka u Srbiji se vodi žustra polemika oko novog grandioznog spomenika Stefanu Nemanji u Beogradu.[18][19]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Konstantin Jireček. Istorija Srba. Beograd, 1952.
  2. ^ a b c Srpska država i Ohridska arhiepiskopija u XII vijeku (Jovanka Kalić, Vizantološki institut, 2007.)
  3. ^ Pope Alexander III (1159-89): The Art of Survival (Anne J. Duggan and Peter D. Clark, p. 309-311)
  4. ^ The Cave Lavra of the Archangel Michael in Ras (Danica Popović, Marko Popović, 1999)
  5. ^ Bitka kod Pantina 1168. godine i jedinstvo države (Božidar V. Zarković, 2020.)
  6. ^ Krstaši i Srbi (str. 120, Dr Aleksandar Uzelac, Beograd, 2018)
  7. ^ Krstaši i Srbi (str. 121, Dr Aleksandar Uzelac, Beograd, 2018)
  8. ^ a b Krstaši i Srbi (str. 123/124, Dr Aleksandar Uzelac, Beograd, 2018)
  9. ^ a b Ritual potčinjavanja Stefana Nemanje caru Manojlu I Komninu 1172 (Martin Marko Vučetić, Unverzitet Johan Gutenberg, Majnc, 2013.)
  10. ^ Artemide Auction
  11. ^ a b c d e f Antibogumilska borba pravoslavnih vladara tokom XII i u drugoj deceniji XIII vjeka (Radovan Radić, 2015.)
  12. ^ a b Neke implikacije susreta Fridriha I Barbarose i Stefana Nemanje od Branka Georgieva
  13. ^ Ostrogorski, Georgije (1993). Istorija Vizantije (II fototipsko izdanje originala 1959.). Beograd. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: ref=harv (link)
  14. ^ Enrico Dandola and Rise of Venice by Thomas F. Madden (2006)
  15. ^ Chronica per extensium descripta ad annum 46-1280 i Chronica brevis ad annum 46-1342 dužda Andrije Dandolo kao historijski izvor (Ivica Čairović, Univerzitet u Beogradu, 2020)
  16. ^ Italija u petnaestom vijeku (Alberto Tenenti, Clio, 2001.)
  17. ^ Srpski obol - Muzej Vojvodine[mrtav link]
  18. ^ Stefan Nemanja u Beogradu - 23 metra polemike (RTS Oko - Zvanični kanal)
  19. ^ Razložni glasovi su se izgubili u medijskoj histeriji (Politika, Mirjana Sretenović, 22.10.2020.)
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Stefan Nemanja

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]