Dafydd Elis-Thomas

Y Gwir Anrhydeddus Arglwydd Elis-Thomas
Gweinidog dros Ddiwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon
Yn ei swydd 3 Tachwedd 2017 – 12 Mai 2021
Prif Weinidog	Carwyn Jones Mark Drakeford
Rhagflaenwyd gan	Ken Skates
Dilynwyd gan	Dawn Bowden
Llywydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru
Yn ei swydd 12 Mai 1999 – 11 Mai 2011
Rhagflaenwyd gan	Swydd newydd
Dilynwyd gan	Rosemary Butler
Aelod o Senedd Cymru dros Ddwyfor Meirionnydd Meirionnydd Nant Conwy (1999–2007)
Yn ei swydd 6 Mai 1999 – 6 Mai 2021
Rhagflaenwyd gan	Swydd newydd
Dilynwyd gan	Mabon ap Gwynfor
Mwyafrif	8,868 (40.1%)
Cynrychiolaeth Senedd y DU Aelod o Dŷ'r Arglwyddi Lords Temporal Deiliad Cychwyn y swydd 18 Medi 1992 Arglwydd am Oes Aelod Seneddol dros Feirionnydd Nant Conwy Yn ei swydd 9 Mehefin 1983 – 9 Ebrill 1992 Rhagflaenwyd gan Creuwyd yr etholaeth Dilynwyd gan Elfyn Llwyd Aelod Seneddol dros Feirionnydd Yn ei swydd 28 Chwefror 1974 – 9 Mehefin 1983 Rhagflaenwyd gan William Edwards Dilynwyd gan Diddymwyd yr etholaeth
Manylion personol
Ganwyd	Dafydd Elis Thomas (1946-10-18) 18 Hydref 1946 (78 oed) Caerfyrddin, Sir Gaerfyrddin
Plaid wleidyddol	Annibynnol
Cysylltiadau gwleidyddol arall	Plaid Cymru (1970–2016)
Priod	Elen Williams Mair Parry Jones (presennol)
Plant	3

Gwleidydd Cymreig yw Dafydd Elis-Thomas, Barwn Elis-Thomas neu'r Arglwydd Elis-Thomas (ganwyd 18 Hydref 1946). Bu'n Aelod Seneddol dros Blaid Cymru yn San Steffan rhwng 1974 ac 1992 ac mae'n aelod o Cyfrin Gyngor y Deyrnas Unedig. Daeth yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi yn 1992.

Yn 1999 fe'i etholwyd yn Aelod Cynulliad dros Ddwyfor Meirionnydd dros ran Plaid Cymru. Daeth yn Llefarydd cyntaf y Cynulliad o'r cychwyn yn 1999 hyd at 2011. Fe'i ail-etholwyd i'r Cynulliad yn Mai 2016 ond gadawodd Blaid Cymru ym mis Hydref gan aros fel aelod annibynnol hyd ei ymddeoliad cyn etholiad Mai 2021.^[1]

Mae'n Llywydd Prifysgol Bangor ac yn Llywydd Anrhydeddus Searchlight Cymru yn ogystal.

Gyrfa

Ganwyd Dafydd Elis-Thomas yng Nghaerfyrddin, yn fab i weinidog yn Eglwys Bresbyteraidd Cymru, a chafodd ei fagu yn Llandysul a Llanrwst.^[2][3] Bu'n fyfyriwr ym Mhrifysgol Bangor rhwng 1964 – 1970 lle cafodd ddoethuriaeth mewn Athroniaeth ac Astudiaethau Llenyddol.

Fe’i etholwyd yn Aelod Seneddol yn Chwefror 1974, yr un adeg â Dafydd Wigley, pan etholwyd dau aelod seneddol Plaid Cymru, ac yn dilyn etholiad mis Hydref, dri aelod seneddol am y tro cyntaf. Ar y cychwyn, ef oedd yr aelod ieuengaf yn y Tŷ Cyffredin. Gadawodd y lle hwnnw ym 1983 ac ym 1992 fe’i henwebwyd i fod yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi, fel y Barwn Elis-Thomas.

Yn Hydref 2016, pum mis ar ôl ei ail-ethol, penderfynodd adael Plaid Cymru oherwydd yn ei eiriau ef "nad oes unrhyw fwriad gan Plaid i chwarae rhan fwy cadarnhaol yn y Cynulliad". Dywedodd cangen Dwyfor Meirionnydd o Blaid Cymru y dylai galw is-etholiad ond dywedodd Elis-Thomas nad oedd ganddo unrhyw fwriad i wneud hynny.

Eisteddodd fel aelod annibynnol ers hynny. Ar 3 Tachwedd 2017 ymunodd â chabinet Llywodraeth Cymru gan gymryd swydd oedd wedi bod yn wag am flwyddyn sef y Gweinidog dros Ddiwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon.

Cyhoeddodd ar raglen Dewi Llwyd ar BBC Radio Cymru 12 Ebrill 2020 nad oedd yn sefyll yn Etholiad nesaf y Senedd yn 2021. Ar ôl ystyriaeth hir dywedodd nad oedd yn cystadlu yn Dwyfor Meirionnydd yn 2021, ond dywedodd fod yna lawer o ffyrdd eraill o wasanaethu'r cymdeithas. Dywedodd ar y rhaglen "Mae 'na fwy i fod yn ddinesydd da na bod yn wleidydd etholedig am fwy na 40 mlynedd.

"Gan 'mod i yn cyrraedd, neu wedi cyrraedd, y cyfnod yna o gynrychioli Meirionydd beth bynnag - onid yn gwbl gyson ar hyd y cyfnod yna - am fwy na deugain mlynedd, fydda fo ddim yn gwneud llawer o synnwyr i sefyll etholiad gan wybod y byddwn i'n 78 erbyn diwedd y Cynulliad nesa."^[4][5]

Personol

Ym 1970 priododd Elen M. Williams ac mae ganddynt dri mab. Wedi ysgariad, bu'n bartner i Marjorie Thompson, cadeirydd CND. Ym 1993 priododd Mair Parry Jones ac maent yn byw yn Llandaf, Caerdydd pan fo'n gweithio yng Nghaerdydd ac ym Betws-y-Coed fel arall. Yng nghofnodion swyddogol Sant Steffan cyfeirir ato fel "Dafydd Elis Elis-Thomas".^[6]

Proffesiynol

Dyma rai o'i swyddi proffesiynol:

• Cadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg: rhwng 1994 a 1999
• Cyn-aelod o Gyngor Celfyddydau Cymru
• Cyn-aelod o'r British Film Institute lle roedd yn Gadeirydd Screen rhwng 1992 a 1999
• Cyfarwyddwr ac Is-gadeirydd Cynefin Environmental Ltd. rhwng 1992 a 1999
• Tiwtor Cymraeg yng Ngholeg Harlech^[7] ac yn Llywydd Prifysgol Bangor ers 2000.
• Aelod o Gorff Llywodraethol Yr Eglwys yng Nghymru

Llenor

Mae'n awdur ar nifer o lyfrau gan gynnwys Cyfansoddi Ewrop - Helaethu Ffiniau.

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: William Edwards	Aelod Seneddol dros Feirionnydd 1974 – 1983	Olynydd: dilewyd yr etholaeth
Rhagflaenydd: etholaeth newydd	Aelod Seneddol dros Feirionnydd Nant Conwy 1983 – 1992	Olynydd: Elfyn Llwyd
Rhagflaenydd: Bernadette Devlin	Baban y Tŷ 1974	Olynydd: Hélène Hayman
Cynulliad Cenedlaethol Cymru
Rhagflaenydd: swydd newydd	Aelod Cynulliad dros Feirionnydd Nant Conwy 1999 – 2007	Olynydd: dilewyd yr etholaeth
Rhagflaenydd: etholaeth newydd	Aelod Cynulliad dros Ddwyfor Meirionnydd 2007 – 2021	Olynydd: Mabon ap Gwynfor
Seddi'r cynulliad
Rhagflaenydd: Dim	Llywydd y Cynulliad 1999 – 2011	Olynydd: Rosemary Butler
Swyddi gwleidyddol pleidiol
Rhagflaenydd: Dafydd Wigley	Llywydd Plaid Cymru 1984 – 1991	Olynydd: Dafydd Wigley

Cyfeiriadau

1. bbc.co.uk; adalwud 15 Hydref 2016.
2. "Dafydd Elis-Thomas AM". BBC Democracy Live website. BBC. 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-08-24. Cyrchwyd 3 Mai 2013.
3. "Dafydd Elis-Thomas AM". Gwefan Plaid Cymru. Plaid Cymru. 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-01-10. Cyrchwyd 3 Mai 2013.
4. "Dafydd Elis-Thomas ddim am geisio adennill ei sedd". BBC Cymru Fyw. 2020-04-12. Cyrchwyd 2020-04-12.
5. Rhaglen radio, Dewi Llwyd ar fore Sul. "Dim bwriad i ailsefyll - Aelod Cynulliad Dwyfor Meirionnydd". BBC Sounds - radio Cymru.
6. London Gazette: no. 53056. p. 15921. 23 Medi 1992.
7. Manylion bywgraffiadol ar wefan wleidyddol y BBC, 1 Medi 1999; Adalwyd 30 Rhagfyr 2015