Vicente Huidobro

Vicente Huidobro
GanwydVicente García-Huidobro Fernández Edit this on Wikidata
10 Ionawr 1893 Edit this on Wikidata
Santiago commune Edit this on Wikidata
Bu farw2 Ionawr 1948 Edit this on Wikidata
o gwaedlif ar yr ymennydd Edit this on Wikidata
Cartagena Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTsile Edit this on Wikidata
Alma mater
  • Instituto Pedagógico
  • Colegio San Ignacio Edit this on Wikidata
Galwedigaethbardd, llenor, newyddiadurwr, dramodydd Edit this on Wikidata
Adnabyddus amAltazor Edit this on Wikidata
Arddullbarddoniaeth Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolSigma Party of Chile Edit this on Wikidata
Mudiadcreacionismo Edit this on Wikidata
MamMaría Luisa Fernández Edit this on Wikidata
PerthnasauVicente García-Huidobro Santa Cruz Edit this on Wikidata
llofnod

Bardd, dramodydd, ac ysgrifwr o Tsile yn yr ieithoedd Sbaeneg a Ffrangeg oedd Vicente García Huidobro Fernández (10 Ionawr 1893 – 2 Ionawr 1948) a oedd yn llenor nodedig yr avant-garde yn llên America Ladin. Sefydlodd y mudiad esthetaidd creacionismo, sy'n pwysleisio dyletswyddau arbrofol y bardd. Ystyrir y gerdd hir Altazor (1931) yn gampwaith Huidobro.

Bywyd cynnar (1893–1911)

[golygu | golygu cod]

Ganwyd Vicente García Huidobro Fernández i deulu aristocrataidd yn Santiago de Chile ar 10 Ionawr 1893. Roedd ei dad yn ddyn busnes a'i fam yn awdur a noddwraig y celfyddydau.[1] Cafodd ei addysgu mewn ysgolion preifat.[2]

Gyrfa gynnar yn Ne America (1911–17)

[golygu | golygu cod]
"Triángulo armónico (1912).

Cyhoeddodd ei gyfrol gyntaf o gerddi, Ecos del alma, yn 1911. Sefydlodd y cylchgrawn Musa Joven yn 1912, ac ynddo fe gyhoeddodd ei ymdrech gyntaf o farddoniaeth bictograffig, "Triángulo armónico", sy'n ymddangos hefyd yn ei gyfrol Canciones en la noche (1913) Yn y flwyddyn 1913 hefyd cyhoeddodd La gruta del silencio, perfformiwyd ei ddrama Cuando el amor se vaya yn Santiago, a chyd-sefydlodd y cylchgrawn Azul gyda Pablo de Rokha.[1]

Defnyddiodd arddull polemig o'r dechrau, er enghraifft yn ei lyfr Pasando y pasando (1914), sy'n lladd ar ysgolion yr Iesuwyr, offeiriaid yr Eglwys Gatholig, barddoniaeth Sbaeneg, a beirniad llenyddol o fri. Cafodd argraffiadau'r gwaith hwnnw eu cymryd gan yr awdurdodau, a llosgi gan aelodau ei deulu.[3] Bu hefyd yn denu sylw am ei ddatganiad llenyddol Non serviam (1914), sy'n gwrthod holl farddoniaeth yr oesoedd cynt, a draddodid ganddo yn yr Ateneo ("Y Ddarllenfa") yn Buenos Aires, a'i gasgliad o gerddi prôs, traethodau, a damhegion, Las pagodas ocultas (1914). Teithiodd yn ôl i Buenos Aires yn 1916 i ddarlithio ar bwnc barddoniaeth.[1][4]

Anterth ei yrfa (1917–44)

[golygu | golygu cod]

Aeth i Baris gyda'i deulu ifanc yn 1917. Yno ysgrifennodd i'r cylchgrawn Nord-Sud (1917–18), cyhoeddiad pwysicaf y mudiad ciwbiaeth. Yn ei waith, cyfunodd Huidobro dechnegau a ffurfiau arbrofol â chynnwys cythruddol a pholemig. Gwnaeth ddyfodolaeth yn destun sbort, ac arbrofodd â maniffestos celfyddydol. Cyfansoddodd gerddi gweledol yn debyg i calligrammes ei gyfaill Guillaume Apollinaire. Rhoddai'r enw creacionismo ar arddull ei hun, sy'n pwysleisio mynegiant ymreolus y bardd, trawsffurfiau ar gyfeireiriau a gramadeg, a delweddaeth a chysyniadaeth wreiddiol. Efelychwyd ei farddoniaeth gan feirdd Sbaenaidd megis Gerardo Diego a Juan Larrea, a datblygwyd y mudiad tebyg ultraísmo ym Madrid gyda chymorth Huidobro.[2]

Gyda chymorth yr arlunwyr ciwbiaidd Juan Gris a Pablo Picasso, dechreuodd Huidobro gyfansoddi barddoniaeth drwy gyfrwng y Ffrangeg. Cyhoeddodd nifer o gasgliadau Ffrangeg, gan gynnwys Horizon Carré (1917), Hallali (1918), Tour Eiffel (1918), Saisons choisies (1921), Tout à coup (1925), ac Automne régulier (1924). Cyhoeddodd hefyd gyfrolau o gerddi Sbaeneg, gan gynnwys Poemas árticos ac Ecuatorial (1918). Yn ogystal ag ymweld â'i famwlad, Tsile, yn aml, fe deithiodd i ddinasoedd eraill Ewrop, gan gynnwys Madrid a Zurich, a daeth yn gyfeillgar â nifer o enwau diwylliannol mawr y dydd, gan gynnwys Igor Stravinsky, Ezra Pound, Pablo Picasso, Tristan Tzara, a Naslav Nijinsky. Ym Mharis, ymddiddorai hefyd yn y theatr, ffilm, a chelf berfformio. Dywed iddo drefnu ffug-herwgipio ei hunan gan "asiantau imperialaidd Prydeinig" yn 1924, er mwyn hyrwyddo ei ysgrif wrth-Brydeinig Finis Britannia (1923).[3]

Yn 1931 cyhoeddodd Huidobro ei gampwaith, Altazor; o, El viaje en paracaídas, cerdd mewn saith caniad sy'n ymdrin â themâu marwolaeth a dirgelwch. Ystyrir y gwaith hwnnw yn un o'r esiamplau gwychaf ym marddoniaeth yr avant-garde. Ymhlith ei weithiau eraill mae'r ddrama Ffrangeg Gilles de Raíz (1932), y ddrama Sbaeneg En la luna (1934).[2]

Gweithgareddau gwleidyddol a milwrol (1932–44)

[golygu | golygu cod]

Dychwelodd Huidobro i Tsile yn 1932, ac ymunodd â'r Blaid Gomiwnyddol. Daeth yn aelod gweithgar yn y Ffrynt Poblogaidd (1937–41), clymblaid o bleidiau a grwpiau yr adain chwith a enillodd rym dan y radicalwr Pedro Aguirre Cerda yn etholiad arlywyddol 1938.[1]

Aeth Huidobro i Sbaen yn 1937 i frwydro ar ochr y Gweriniaethwyr yn Rhyfel Cartref Sbaen. Cyhoeddodd ddwy gyfrol o farddoniaeth yn 1941 a ellir eu hystyried yn esiamplau o'r ôl-avant-garde: Ver y palpar ac El ciudadano del olvido. Teithiodd i Ffrainc yn 1944 fel gohebydd rhyfel gyda lluoedd y Cynghreiriaid yn ystod yr Ail Ryfel Byd.[1]

Diwedd ei oes (1944–48)

[golygu | golygu cod]

Bu farw yn Cartagena o strôc yn 54 oed, ar 2 Ionawr 1948. Cyhoeddwyd ei gyfrol olaf o farddoniaeth, Últimos poemas (1948), wedi ei farwolaeth.[2]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 (Saesneg) Gérard De Cortanze, "Focus on Vicente Huidobro: Chronology" yn Review: Literature and Arts of the Americas cyfrol 15, rhifyn 30 (1981). Adalwyd ar Taylor & Francis Online ar 21 Mai 2019.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 (Saesneg) Cedomil Goic, "Huidobro Fernández, Vicente (1893–1948)" yn Encyclopedia of Latin American History and Culture (Gale, 2008). Adalwyd ar Encyclopedia.com ar 21 Mai 2019.
  3. ↑ 3.0 3.1 José Quiroga, "Huidobro, Vicente" yn Encyclopedia of Latin American and Caribbean Literature 1900–2003, golygwyd gan Daniel Balderston a Mike Gonzalez (Llundain; Routledge, 2004), t. 268–9.
  4. ↑ (Saesneg) Vicente Huidobro. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 21 Mai 2019.

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]
  • Mireya Camurati, Poesía y poética de Vicente Huidobro (Madrid: Cambeiro, 1980).
  • René De Costa, Vicente Huidobro y el creacionismo (Madrid: Taurus, 1975).
  • René De Costa, Vicente Huidobro: The Careers of a Poet (Rhydychen: Clarendon Press, 1984).
  • Cedomil Goic, La poesía de Vicente Huidobro (1974).
  • George Yúdice, Vicente Huidobro y la motivación del llenguaje (Buenos Aires: Galerna, 1978).