Τα μόκο

Αρχηγός Μαορί, στα τέλη του 18ου αιώνα

Λούις Τζον Στήλ - Πορτραίτο μιας νέας γυναίκας Μαορί με τατουάζ μόκο

Γκότφριντ Λιντάουερ - Ταμάτι Γάκα Νένε

Το Τα μόκο είναι ο μόνιμος τρόπος τροποποίησης του σώματος και του προσώπου των ιθαγενών Μαορί, στη Νέα Ζηλανδία. Παραδοσιακά διαφοροποιείται από το τατουάζ και το τατάου γιατί το δέρμα σκαλίζεται με uhi^[1] (σμίλες) και δεν τρυπιέται. Αυτό αφήνει το δέρμα με αυλακώσεις, αντί με μια λεία επιφάνεια.

Ο καπετάνιος Τζέιμς Κουκ έγραψε το 1769:

«Τα σημάδια γενικά σχηματίζουν σπείρες και είναι φτιαγμένα με μεγάλη λεπτομέρεια και κομψότητα. Η μία πλευρά συμπίπτει με την άλλη. Τα σημάδια στο σώμα μοιάζουν με φύλλα σε παλιά σκαλισμένα στολίδια, με βελονιές σε κέντημα, που αν και με την πρώτη ματιά φαίνονται ίδια, έχουν τόση ποικιλία σχημάτων που με μια προσεκτική εξέταση σε εκατό, δεν βρίσκονται δύο ακριβώς το ίδιο.»^[2][3]

Οι τα μόκο Τοχούνγκα (ή καλλιτέχνες τατουάζ) θεωρήθηκαν τάπου ή εξαιρετικά ιεροί και απρόσιτοι.^[4]

Καταβολές

Η τέχνη του τατουάζ είναι συνηθισμένη στην Ανατολική Πολυνησιακή πατρίδα των Μαορί και τα παραδοσιακά εργαλεία και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται ήταν παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνταν και σε άλλες περιοχές της Πολυνησίας (βλ. Buck 1974: 296, που αναφέρεται παρακάτω). Στον προ-ευρωπαϊκό Μαορί πολιτισμό, πολλά, αν όχι τα περισσότερα υψηλόβαθμα πρόσωπα έκαναν τα μόκο και εκείνα που δεν είχαν θεωρούνταν άτομα χαμηλότερης κοινωνικής θέσης. Το να κάνει κανείς μόκο αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης και συνοδευόταν από πολλές τελετές και τελετουργίες. Εκτός από τρόπος ένδειξης θέσης και ιεραρχίας, ένας άλλος λόγος ήταν για να γίνεται το άτομο πιο ελκυστικό στο αντίθετο φύλο. Οι άνδρες έκαναν συνήθως moko στα πρόσωπά τους, στους γλουτούς (raperape) και στους μηρούς (puhoro). Οι γυναίκες συνήθως έκαναν moko στα χείλη τους (kauwae) και στο πηγούνι. Άλλα μέρη του σώματος που είναι γνωστό ότι έκαναν moko οι γυναίκες ήταν στα μέτωπα, στους γλουτούς, στους μηρούς, στο λαιμό και οι άντρες στην πλάτη, στο στομάχι και στις γάμπες.

Μια συλλογή από κορόρε (χοάνες σίτισης)

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται

Αρχικά οι tohunga-ta-moko (οι ειδικοί στα moko) χρησιμοποιούσαν μια σειρά usi (σμίλες) φτιαγμένες από κόκαλα άλμπατρος που είχαν διαμορφωθεί σε λαβή και χτυπηθεί με σφυρί.^[5] Οι χρωστικές γίνονταν από το awheto που προοριζόταν για το σώμα, και από το ngarehu (καμένο ξύλο) για το βαθύ μαύρο χρώμα για το πρόσωπο. Επίσης η αιθάλη από το καμένο κόμμι Καυρί αναμειγνυόταν με λίπος για να φτιαχτεί χρωστική ουσία.^[6] Η χρωστική ουσία αποθηκευόταν σε περίτεχνα σκεύη που ονομάζονται oko, τα οποία συχνά θάβονταν όταν δεν τα χρησιμοποιήσαν. Τα oko περνούσαν στις επόμενες γενεές. Η kōrere (χοάνη σίτισης) πιστεύεται ότι χρησιμοποιόταν για τη σίτιση των αντρών που τα στόματά του είχαν πρηστεί αφού είχαν κάνει τα μόκο.^[7]

Μόνο άνδρες ήταν κατά κύριο λόγο ειδικοί στα τα μόκο, αν και ο Κίνγκ έχει καταγράψει μια σειρά από γυναίκες κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, οι οποίες εξασκούσαν επίσης την τέχνη. Υπάρχει επίσης μια εξαιρετικό παράδειγμα μιας γυναίκας αιχμάλωτης πολέμου στη δεκαετία του 1830, που την είδαν να φτιάχνει moko σε ολόκληρη την πλάτη της συζύγου ενός αρχηγού.

Αλλαγές

Η πρακτική Πακέχα δηλαδή η συλλογή και εμπορία Μοκομοκάι (κεφάλια με τατουάζ) άλλαξε τη δυναμική του ta moko στις αρχές της αποικιακής περιόδου. Ο Κίνγκ (βλέπε παρακάτω) μιλάει για τις αλλαγές που εξελίχθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι βελόνες ήρθε να αντικαταστήσουν τα uhi ως κύρια εργαλεία. Αυτή ήταν μια πιο γρήγορη μέθοδος, λιγότερο επιρρεπείς σε πιθανούς κινδύνους για την υγεία, αλλά η αίσθηση του ta moko ομαλοποιήθηκε. Το τα μόκο στους άνδρες σταμάτησε γύρω στη δεκαετία του 1860, σε συνέχεια της αλλαγής της μόδας και της αποδοχής της πρακτική Παχέκα.

Οι γυναίκες συνέχισαν να κάνουν τα μόκο μέσα στον 20ο αιώνα^[8] με τον Κίνγκ στις αρχές του 1970 να παίρνει συνέντευξη σε πάνω από 70 ηλικιωμένες γυναίκες που είχαν κάνει το ta moko.^[9] Οι γυναίκες παραδοσιακά έκαναν μόνο τατουάζ στα χείλη τους,^[10] γύρω από το πηγούνι, και μερικές φορές στα ρουθούνια.^[11]

Το τα μόκο σήμερα

Από το 1990 υπήρξε ανάκαμψη της πρακτικής του ta moko τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, ως ένδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας και μια αντανάκλαση της γενικής αναβίωσης της γλώσσας και του πολιτισμού. Σήμερα τα περισσότερα ta moko γίνονται με τη χρήση μηχανήματος τατουάζ, αλλά υπήρξε επίσης μια αναβίωση της χρήσης των uhi (σμίλες).^[12] Οι γυναίκες επίσης έχουν εμπλακεί περισσότερο ως επαγγελματίες, όπως η Christine Harvey των Chathams, η Henriata Nicholas στη Ροτορούα και η Julie Kipa στη Whakatane.

Το Te Uhi a Mataora ιδρύθηκε το 2000 «για τη διατήρηση, την ενίσχυση και την ανάπτυξη του ta moko ως μία ζωντανή μορφή τέχνης».^[13]

• .
• 
  Māori Moko το 1908
• 
  Τάμε Ίτι, Νγκάι Τουχόε
• 
  Τουκουκίνο Τε Αχιαταέγουα, Νγκάτι Ταματερά
• 
  Τε Αχο-ο-τε-ράνγκι Γουαρεπού, Νγκάτι Μαχουτά

Χρήση από μη ιθαγενών

Ξεκινώντας με το Moehanga το 1805^[14] και στη συνέχεια με το Χόνγκι Χικα και το Τε Πέχι Κούπε^[15] και ακολούθως από αρκετά Πακέχα Μαορί, οι Ευρωπαίοι εισήχθησαν στην πρώιμη μορφή του, αλλά μέχρι και σχετικά πρόσφατα αυτή η τέχνη είχε μικρό αντίκτυπο παγκοσμίως. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η μεγάλη δημοσιότητα που έφερε η χρήση σχεδίων των Μαορί από τον Ρόμπι Γουίλιαμς, τον Μπεν Χάρπερ και το 2007 σε επίδειξη μόδας από το Ζαν Πωλ Γκοτιέ υπήρξε αμφιλεγόμενη.^[16][17][18] Τα ta moko είναι σύμβολα σοβαρότητας και ιερότητας και η κατάχρησή τους από μη Μαορί θεωρείται ιεροσυλία.^[19][20]

Η προσπάθεια του ομίλου Te Uhi a Mataora να υπάρξει η αναγνώριση των σχεδίων των Μαορί ως πολιτισμικά σύμβολα που θα χρησιμοποιούνται με προσοχή, γίνεται με την προώθηση του όρου kirituhi προσπάθειας που πλέον τυγχάνει ευρείας αποδοχής:^[21][22][23]

«... ο όρος Kirituhi κυριολεκτικά μεταφράζεται ζωγραφισμένο δέρμα. Σε αντίθεση με το Ta moko το οποίο εκφράζει μια διαδικασία από συγκαταθέσεις, γενεαλογικές και ιστορικές πληροφορίες, το Kirituhi είναι απλώς ένα σχέδιο εμπνευσμένο από τους Μαορί που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε, για οποιονδήποτε λόγο και από τον καθέναν ...»^[24]

Γκαλερί

• Tā moko
• 
  Tāwhiao, Tukaroto Matutaera Potatau Te Wherowhero
• 
  Μπάρνετ Μπέρνς, Ευρωπαϊκό
• 
  Riperata Kahutia, Te Aitanga-a-Mahaki
• 
  Rewi Manga Maniapoto, Ngati Maniapoto
• 
  Guide Susan
• 
  Tamati Waka Nene, Nga Puhi
• 
  Tomika Te Mutu, Ngāi Te Rangi
• 
  Άγνωστη γυναίκα Μαορί
• 
  Άγνωστο άντρας Μαορί
• 
  Άγνωστο άντρας Μαορί
• 
  Hariota Hull
• 
  Άγνωστη γυναίκα Μαορί
• 
  Άγνωστη γυναίκα Μαορί
• 
  Άγνωστη γυναίκα Μαορί
• 
  Άγνωστο άντρας Μαορί
• 
  Κα Rabone, 1871
• 
  Tuterei Karewa

Δείτε ακόμα

• Μοκομοκάι, διατηρημένα κεφάλια Μαορί
• Πι'α, παραδοσιακό αντρικό τατουάζ από τη Σαμόα

Βιβλιογραφία

• Hiroa, Te Rangi (Sir Peter Buck). (1950). The Coming of the Maori. (2nd ed.) Wellington: Whitcombe & Tombs.
• Jahnke, R. and H. T., "The politics of Māori image and design", Pukenga Korero (Raumati (Summer) 2003), vol. 7, no. 1, pp. 5–31.
• Michael King, and Marti Friedlander, (1992). Moko: Māori Tattooing in the 20th Century. (2nd ed.) Auckland: David Bateman. ISBN 1-86953-088-8
• Nikora, L. W., Rua, M., and Te Awekotuku, Ng., "Wearing Moko: Māori Facial Marking in Today's World", in Thomas, N., Cole, A., and Douglas, B. (eds.), Tattoo. Bodies, Art and Exchange in the Pacific and the West, London: Reacktion Books, pp. 191–204.
• Horatio Gordon Robley, (1896). Moko, or Maori Tattooing. digital edition from New Zealand Electronic Text Centre
• Te Awekotuku, Ngahuia, "Tā Moko: Māori Tattoo", in Goldie, (1997) exhibition catalogue, Auckland: Auckland City Art Gallery and David Bateman, pp. 108–114.
• Te Awekotuku, Ngahuia, "More than Skin Deep", in Barkan, E. and Bush, R. (eds.), Claiming the Stone: Naming the Bones: Cultural Property and the Negotiation of National and Ethnic Identity (2002) Los Angeles: Getty Press, pp. 243–254.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Τα μόκο

• Μουσείο της Νέας Ζηλανδίας Te Papa Tongarewa, πληροφορίες για το Moko^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Εικόνες σχετικές με το moko από τη συλλογή του Μουσείου της Νέας Ζηλανδίας Te Papa Tongarewa
• Επιπλέον βιβλιογραφία από το New Zealand Electronic Text Centre collection στα Ta Moko, mokamokai, Horatio Robley και της τέχνης του.
• The rise of the Maori tribal tattoo, BBC News Magazine, 21 Σεπτ 2012, Ngahuia Te Awekotuku, Πανεπιστήμιο του Waikato, Νέα Ζηλανδία.

Παραπομπές

1. «Fig. 46.—Uhi, or chisels in the British Museum (actual size). Presented by Sir George Grey, K. C. B., &c». Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015. 
2. Major-General Robley (1896). «Moko and Mokamokai — Chapter I — How Moko First Became Knows to Europeans». Moko; or Maori Tattooing. Chapman and Hall Limited. σελ. 5. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2009. 
3. «Tattoo History Museum». vanishingtattoo.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2009. 
4. «The Māori - The Tattoo (Ta Moko)». 
5. Best, Eldson (1904). «The Uhi-Maori, or Native Tattooing Instruments». The Journal of the Polynesian Society 13 (3): 166–172. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-04-21. https://web.archive.org/web/20120421032341/http://www.jps.auckland.ac.nz/document//Volume_13_1904/Volume_13%2C_No._3%2C_September_1904/The_Uhi-Maori_or_native_tattooing_instruments%2C_by_Elsdon_Best%2C_p166-172/p1. Ανακτήθηκε στις 2016-08-06. 
6. «KAURI GUM». Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015. 
7. «Korere - Tasman District». Landcare Research - Manaaki Whenua. Ανακτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2014. 
8. "A Relic Of Barbarism", Wanganui Herald, 1904
9. "Moko" by Michael King, Ιούλ 1973, Te Ao Hou THE MAORI MAGAZINE
10. «Is Permanent Makeup Worth It?». Pinky Cloud. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-08-05. https://web.archive.org/web/20150805024648/http://pinkycloud.com/permanent-makeup-the-pros-and-cons-of-tattooing-of-lips-eyelids-and-eyebrows-tattoo-prices/. Ανακτήθηκε στις 2016-02-16. 
11. «History of Tattoos». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015. 
12. "Revival of Moko", Δεκ 29, 2007, nzherald.co.nz
13. «Museum of New Zealand: Te Uhi A Mataora». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2016. 
14. "...the first Maori who reached England...had a well tattooed face..."
15. «Fig. 10.—Tattooing on the face of Te Pehi Kupe, drawn by himself». Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015. 
16. "Contemporary Manifestations of the traditional Ta Moko" Αρχειοθετήθηκε 2011-02-24 στο Wayback Machine., Mia Kassem, NZArtMonthly, 2003
17. «Cheeky French steal moko». Stuff.co.nz. 2009-09-13. http://www.stuff.co.nz/life-style/fashion/44467. Ανακτήθηκε στις 2011-11-16. 
18. «Sharples: Protected Objects Third Reading Speech». Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2015. 
19. «Moko». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2016. 
20. «Kirituhi - Moko Inspired». 
21. «Moko 'exploitation' causes concern». The New Zealand Herald. NZPA. 2003-11-03. http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=3532027. Ανακτήθηκε στις 2011-11-16. 
22. Ihaka, James (2009-03-27). «Ta Moko making its mark on Maori». The New Zealand Herald. http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10563758. Ανακτήθηκε στις 2011-11-16. 
23. «Myth and the moko». Waikato Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-03-04. https://web.archive.org/web/20160304032628/http://www.stuff.co.nz/167499. Ανακτήθηκε στις 2011-11-16. 
24. "Ta Moko - A History On Skin", Christchurch Arts Festival 2005