Kartuzy

	Kartuzy
	Blazono
urbo
Kartuzy (Pollando)
Genitivo de la nomo	Kartuz
Provinco	Pomerio (provinco de Pollando)
Distrikto	Distrikto Kartuski
Komunumo	Komunumo Kartuzy
Speco de komunumo	Urbo-kampa
Fondita en	1391 (mencio)
Urborajtoj	29-a de marto 1923
Koordinatoj	54° 20′ N, 18° 12′ O (mapo)54.33333333333318.2Koordinatoj: 54° 20′ N, 18° 12′ O (mapo)
Areo	6,23 km²
Loĝantaro	15472 (en 2004)
Loĝdenso	2 483,5 loĝ./km²
Poŝtkodo	83-300
Telefona antaŭkodo	58
Aŭtokodo	GKA
TERYT	6222905024
Estro	Mirosława Lehman
Titolo de estro	Urbestro
Adreso de estraro	ul. Hallera 1
Poŝtkodo de estraro	83-300
Telefono de estraro	58 681-05-02
Fakso de estraro	58 681-19-05
Ĝemelaj urboj	Caissargues (Francio), Duderstadt Germanio
Komunuma retejo	http://www.kartuzy.pl
Domajno	kartuzy.pl
	v • d • r

Ĉi tiu artikolo bezonas poluradon, ĉar enhavas plurajn tekstopartojn en pola lingvo.

La priskribo de la problemo troviĝas ĉi tie. Bonvolu ŝanĝi la enhavon por plibonigi la artikolon.

Kartuzy estas urbo en Pomerio (provinco de Pollando) en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Kartuzy en distrikto Kartuski.

(Dulingva nomo pro la kaŝuboj loĝantaj tie en la urbo kaj distrikto: kaŝube Kartuzë, Esperante Kartuzio, germane Karthaus).

Loĝas en la urbo ĉirkaŭ 15500 da loĝantoj (99 % kaŝuboj).

Historio

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en paleolitiko (ŝtonepoko)

Antaŭ preskaŭ 20 mil jaroj la teritorion de nuntempa Pomerio kaj regionon de nuna Kartuzio estis kovrita per dika tavolo da glaĉero. Dopiero pod koniec okresu starszej epoki kamienia, to znaczy w paleolicie, około 13 tys. lat p.n.e. z terenów północnej Polski zaczęło ustępować zlodowacenie bałtyckie. Cofający się lodowiec ukształtował główne rysy terenu, czyli moreny, wzgórza, doliny, jeziora i rzeki. Z kolei 2 tys. lat później ukształtowała się linia brzegowa słodkowodnego wówczas Bałtyku. Dopiero na początku naszej ery Morze Bałtyckie osiągnęło obecny wygląd i wielkość. Sur la tereno forlasita de glaĉero aperis io simila al nuna tundro.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en mezolitiko

Pli ol 8 mil jaroj a.K. sur la teritorio de nuntempa Pomerio plivarmiĝis kaj stabiliĝis la klimato. En tiu tempo la subarkta tundro ŝanĝiĝis al vastaj arbaroj. Samtempe en mezolitiko sur la teritorio de norda Pollando aperis la unuaj nomadaj gentoj, migrantaj norden post la ĉasbestoj. Nie istnieją jednak znaleziska potwierdzające obecność takich grup bezpośrednio na terenie obecnego miasta. Ponadto dokładna rekonstrukcja egzystencji ludzi zamieszkujących te tereny nie jest możliwa i opiera się głównie na analogii do terenów ościennych. Mimo wszystko wiadomo, że pierwsi ludzie na tym obszarze zajmowali się łowiectwem.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en neolitiko (nova ŝtonepoko)

La arkeologiaj esploroj sur la tereno de la urbo Kartuzio komenciĝis en la 19-a jc. Plimulto de la arkeologiaj trovaĵoj tamen perdiĝis dum la Dua Mondmilito.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en Bronza epoko

Fine de la Bronza epoko, t.e. 1200 da jaroj a.K., la Gdanska Pomerio kun la tereno de hodiaŭa Kartuzio estis sub la influo de la Kulturo de Luzacio. Niewiele wiadomo o osadach tych ludów, głównymi znaleziskami są pojedyncze groby i odnalezione w nich przedmioty. Często odnajdywano również fragmenty ceramiki, narzędzia rolnicze oraz biżuterię. Wiadomo jednak, że ludzietej kulturypalili zwłokizmarłych, a ich prochyumieszczali w urnach, które były przeważniechowane na obszarze tzw. pól popielnicowych oraz wkurhanach. Gęstość zaludnienia w okolicy dzisiejszych Kartuz w epoce brązu szacuję się na jedną osobę na 5 km2.

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en Fera epoko

En la ĉirkaŭaĵo de la nuntempa Kartuzio troviĝas ne multaj arkeologiaj trovaĵoj el la frua Fera epoko, do de la jaroj 400 ĝis 100 a.K.. Na terenie obejmującym dzisiejsze Kartuzy można było odnaleźć liczne kultury współtworzone przez ludy, których pochodzenie jest ciągle dyskutowane. Warto dodać, że w tamtym czasie dominującą rolę na tym obszarze straciła kultura łużycka, która została zastąpiona przez kulturę pomorską. Z kolei 150 lat p.n.e. kultura pomorska została zastąpiona przez kulturę oksywską. Na początku naszej ery ziemia kartuska została zdominowana przez kulturę wielbarską.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio en antikveco

Inter la 1-a kaj 3-a jc p.K. sur la ĉirkaŭaĵo de nuna Kartuzio dominis la ĝermanaj gentoj de la Gotoj kaj Gepidoj. Tamen jam ĉe la fino de 5-a jc p.K., rezulte de la migrado de popoloj, tiun terenon okupis la slavaj gentoj. Co więcej, ziemia kartuska w starożytności leżała na uboczu bursztynowego szlaku. Był to szlak handlowy między europejskimi krajami basenu Morza Śródziemnego a ziemiami leżącymi na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Powoduje to, że z tego okresu pochodzi niewiele znalezisk. Wiadomo jednak znacznie więcej na temat domostw i struktury społecznej, aczkolwiek głownie dzięki analogiom do terenów ościennych.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la ĉirkaŭaĵo de Kartuzio de la 5-a jc ĝis la 6-a jc p.K.

Sur la terenoj ĉirkaŭantaj la nuntempa Kartuzio oni trovis valorajn aĵojn, ekzemple la romiajn monerojn, biĵuterion kaj broĉojn, kiuj estis tie danke al setlantoj de tiuj terenoj de la duono de la 5-a jc p.K. ĝis la komenco de la 6-a jc p.K.. Probable tio estis la reprezentantoj de ĝermanaj gentoj, kiuj ne sukcesis forlasi la terenojn antaŭ la veno de Slavoj kaj esti devigitaj akcepti la kutimojn kaj morojn de la novaj setlantoj. Na przełomie V i VI wieku n.e. plemiona słowiańskie opanowały prawie cały teren północnej Polski i nadmorski pas wybrzeża Morza Bałtyckiego.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio en la Mezepoko

La unuaj informoj pri malgranda ĉeklostra setlejo, kiu poste transformis la urbo devenas de la jaro 1391 kaj aperis en la fond-dokumento de la paroĥejo en Kiełpino. Data ta stanowi początek pisanych dziejów Kartuz. Zakon Kartuzów, który dał nazwę miastu, sprowadzony został na Pomorze Gdańskie w drugiej połowie XIV wieku przez właściciela okolicznych dóbr – Jana z Różęcina. Zakonnicy, zgodnie ze swoją regułą, mieszkali w oddzielnych domach zwanych eremami. Obowiązywał ich nakaz milczenia. Dobre stosunki z Zakonem Krzyżackim i kontakty z Gdańskiem przyczyniły się do rozwoju osady. Wówczas zbudowano kościół i zabudowania gospodarcze.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de la fondintoj de la urbo Kartuzio en la Gdanska Pomerio

La Kartuzio estis fondita danke al la invito al Gdanska Pomerio de la Ordeno de kartuzianoj en la jaro 1381, la a[ordeno estis fondita en la jaro 1084 en la valo de Chartreuse apud Grenoblo en Francio. (vidu la apudan foton).

Zakon opierał się na regule św. Benedykta, według wymogów życia pustelniczego. Sprowadzeni z Pragi zakonnicy pod okiem pierwszego przeora Saksończyka ojca Johannesa Deterhausa, dzięki wsparciu finansowemu patrycjusza gdańskiego Jana Thiergarta, zbudowali kościół w stylu gotyckim, który przetrwał do dziś. Kartuzi stosując surowe reguły życia, budzili podziw wśród majętnych osób, dzięki czemu w krótkim czasie skupili w swoich rękach ogromny majątek. W 1474 roku posiadali liczne wioski, między innymi Gdynię i nieruchomości w Gdańsku. Dopiero w 1823 roku doszło do kasacji klasztoru i konfiskaty jego majątku przez władze pruskie.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio en la 16-a jc

En la 16-a jc Kartuzio, kiel la setlejo ĉeklostra, havis malprogreson. Tio estis sekve de detruoj dum la Dektrijara Milito (1454-66), inter Prusia Konfederacio aliancita kun la Krono de la Regno de Pollando, kaj aliflanke la Ŝtato de la Teŭtona Ordeno. Kartuzy nie podźwignęły się z kryzysu jeszcze w drugiej połowie XVI wieku. Świadczy o tym fakt, że nawet w 1570 roku liczyły tylko trzech zagrodników. Z kolei w 1590 roku liczyły pięciu zagrodników, zobowiązanych do pracy wokół wszelkich klasztornych potrzeb.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio en la 17-a jc

En la 17-a jc Kartuzio daŭre estis nur malgranda ĉeklostra setlejo. Jednak w połowie XVII wieku posiadały już dwadzieścia zagród ratajów i rzemieślników pracujących na poklasztornym folwarku. Dodatkowo był tam karczmarz, krawiec i specjaliści od wytwarzania wódki. Zakon kartuzów dwukrotnie gościł w swoich włościach króla Polski Zygmunta III (vidu la foton). W 1626 roku przybył on do Kartuz ze swoim synem królewiczem Władysławem (vidu la foton). W 1651 roku w okolicy dzisiejszych Kartuz przebywał król Jan Kazimierz (vidu la foton). Mimo wszystko więź zakonu kartuzów z ludnością kaszubską była nikła, gdyż tworzyli go głównie zakonnicy niemieckiego pochodzenia, którzy osiedlali się na tych ziemiach od końca XVI wieku.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio en la 18-a jc

Komence de la 18-a jc la loka ordeno de kartuzianoj havis grandan posedaĵon, t.e. 50 vilaĝojn, 40 lagojn, 24 fiŝstavojn, 9 muelilojn, 20 gastejojn, vastajn terenojn kaj multe da domoj en diversaj urboj de Pomerio. Wraz z przejęciem przez władze pruskie w 1772 roku klasztoru kartuzów i jego posiadłości, wieś przyklasztorna, nazywana Kartuzami, zyskała niezależność. Nie przyczyniło się to jednak do rozwoju poklasztornej wsi. Osada liczyła około stu mieszkańców, wśród których obok Kaszubów - katolików byli również Niemcy -ewangelicy, rekrutujący się spośród osadników sprowadzonych masowo przez zakon kartuzów.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio en la 19-a jc

Komence de la 19-a jc rezulte de la provinca administracia reformo de Prusio farita post la Napoleonaj Militoj (1815-1819) (vidu la apudan mapon) Kartuzio fariĝis la sidejo de la Distrikt-administracio. Liczba mieszkańców Kartuz, która w 1848 roku wynosiła 817 osób, stosunkowo szybko urosła osiągając piętnaście lat później - 1765 osób, a w 1890 roku - 2351 osób. Rozwojowi wioski, przekształcającej się w miasteczko, sprzyjała również budowa szos z Gdańska i do Bytowa, którymi kursowały codziennie omnibusy, a przede wszystkim doprowadzenie do Kartuz w 1886 roku linii kolejowej z Pruszcza Gdańskiego. Wspomnianą linię sukcesywnie przedłużano do Lęborka, dokąd dotarła ona w 1905 roku.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1900-1918

Jam komence de la 20-a jc en Kartuzio aperis urbaj akvoduktoj kaj elektro. Ĝuste dum tiu periodo estis la plej forta disvolvo de la urbo. Antaŭ la la eksplodo de la Unua Mondmilito estis ankaŭ finkonstruita la plej avantaĝa por la komunikado kun Gdansko la fervojo tra Kokoszki-Wrzeszcz, tamen detruita en la jaro 1945 dum la fino de Dua Mondmilito. Co więcej, na szeroką skalę rozpoczęto kolejne inwestycje komunalne, drogowe oraz kolejowe. W 1910 roku po ukończeniu elektrowni wodnej w Rutkach na Raduni Kartuzy zelektryfikowano. Dużą uwagę przywiązywano też do spraw związanych z upiększaniem Kartuz.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1919–1930

Laŭ la subskribita la 29-an de junio 1919 de la Traktato de Versajlo la terenoj de Kartuzio eniris Pollandon en 1918 kiam ĝi denove renaskiĝis (vidu la apudan mapon). La simbolan transprenon de la urbo kaj la terenoj faris la 8-an de februaro 1920 generalo Józef Haller. Pierwszym polskim starostą w Kartuzach był adwokat Emil Sobiecki. Dzięki usilnym staraniom ówczesnych władz, dnia 29 marca 1923 roku Kartuzy uzyskały prawa miejskie. Ponadto w lipcu 1923 roku miastu nadano herb, którego autorem był znany działacz kaszubski doktor Aleksander Majkowski. W październiku 1925 roku odbyły się pierwsze wybory do Rady Miasta.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1931–1938

Dum la intermilita periodo Kartuzio estis la Turisma Centro de tn. Kaŝubia Svislando. Tiam estis konstruitaj interalie la Urbaj Banejoj sur la Cigna Insulo. Dobrze rozwijały się prywatne firmy, założone na początku lat trzydziestych XX wieku, prowadzące działalność turystyczną. W mieście funkcjonowało co najmniej 5 hoteli dysponujących 180 miejscami noclegowymi. Uzupełnieniem bazy hotelowej były liczne pensjonaty i kwatery prywatne. Dobrze rozwijała się również gastronomia. Restauracje oferowały głównie dania kuchni regionalnej.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio deum la Dua Mondmilito

Dynamiczny rozwój miasta powiatowego przerwał wybuch II wojny światowej. Dnia 4 września 1939 roku rozpoczęła się hitlerowska okupacja Kartuz. Lata wojny były okresem terroru i bezlitosnej eksterminacji ludności kaszubskiej. Masowa eksterminacja Polaków spowodowała powstanie ruchu konspiracyjnego. Najważniejszą organizacją konspiracyjną na ziemi kartuskiej była Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski”. Walki o Kartuzy rozpoczęły się 9 marca 1945 roku. Miasto zaatakowały oddziały pancerne i piechota z 49 armii generała pułkownika Iwana Griszina dowodzona przez Konstantego Rokossowskiego. Okupacja hitlerowska zakończyła się 10 marca 1945 roku, kiedy do Kartuz wkroczyły oddziały Armii Czerwonej.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1945-1955

Okres powojenny charakteryzowała szybka chęć odbudowy społecznego i gospodarczego potencjału miasta. W maju 1945 roku w Kartuzach powstała Biblioteka Publiczna. Była ona pierwszą biblioteką, która powstała na terenie województwa gdańskiego. Jej założycielem i pierwszym dyrektorem był Wadim Lincow. W 1946 roku powstał Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Kaszuby”, który stał się ambasadorem tego miasta na świecie. 16 grudnia 1946 roku doszło do utworzenia lokalnego Zrzeszenia Kaszubsko –Pomorskiego, które włączyło się w kulturalne życie miasta. W 1947 roku otworzono w Kartuzach Muzeum Kaszubskie. Po wojnie Kartuzy trafiły do województwa gdańskiego i stały się powiatem rolniczym.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1956–1975

W drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku liczba mieszkańców Kartuz stopniowo malała. Wiązało się to z rozwojem przemysłu w Gdańsku i opuszczaniem tych ziem przez Niemców. Nawet przyjazd nowych urzędników i nauczycieli z centralnej Polski nie spowodował polepszenia sytuacji Kartuz. Jednak w latach sześćdziesiątych liczba mieszkańców miasta zaczęła powoli rosnąć. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku nastąpił rozwój lokalnego przemysłu, głównie rolnego, spożywczego i budowlanego. Zauważalny był też rozwój turystyki. Niepodzielną władzę w mieście i okolicy sprawowali komuniści.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1976–1988

Kartuzy w 1976 roku – w następstwie ogólnopolskiej reformy administracyjnej, która zlikwidowała 17 dotychczasowych województw, a w ich miejsce powołała 49 nowych województw – nadal należały do województwa gdańskiego. Reforma zniosła również powiaty, w tym powiat kartuski. Kartuzy były jednak centrum regionu, znajdowały się tu instytucje takie jak szpital, sądy, szkoły ponadpodstawowe, rejon energetyczny oraz rejon dróg publicznych. Następował też dalszy rozwój turystyki i działań ekologicznych, który zaowocował utworzeniem w 1983 roku Kaszubskiego Parku Krajobrazowego.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio dum la jaroj 1989–1999

Po przemianach ustrojowo-politycznych z 1989 roku w rejonie Kartuz nastąpiła wyraźna odbudowa ruchu kaszubskiego. Jego celem była odbudowa tradycji i tożsamości kulturowej Kaszubów na zdominowanych przez nich terenach. Język kaszubski wszedł do szkół, przedszkoli, kościołów, mediów i świata polityki. Znaczenie Kartuz jako ważnego ośrodka administracyjnego przywrócono w 1998 roku kiedy to miejscowość ponownie stała się stolicą powiatu obejmującego osiem kaszubskich gmin. Pierwszym starostą powiatu kartuskiego został Marian Wilkowski.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")

Historio de Kartuzio post la jaro 1999

La Sankta Bruno de Kolonjo, fondinto de kartuzianoj kaj patrono de urbo **Kartuzio**

Sekve de la administracia reformo en la jaro 1999 Kartuzio estas en Pomeria Vojevodio. En la jaro 2002 laŭ decido de Apostola Ĉefurbo en Romo la Sankta Bruno de Kolonjo estas patrono de la urbo Kartuzio (vidu la apudan foton). Współczesne władze miasta starają się zapewnić podniesienie jego rangi poprzez prowadzenie inwestycji służących przede wszystkim rozwojowi turystyki, co wiąże się z bliskim sąsiedztwem Gdańska. Zadaniu temu służą również inicjatywy wspierające rozwój lokalnej twórczości kaszubskiej. W 2013 roku Kartuzy świętowały dziewięćdziesięciolecie nadania praw miejskich.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)

Bibliografio:

1. Bahn Paul (2001): The Penguin Archaeology Guide, Penguin Books, Londono / London.

2. Christian David, Brown Cynthia, Benjamin Craig (2014): Big History. Between Nothing and Everything, McGraw-Hill Education, Nov-Jorko / New York.

3. Ellwart Jarosław (2000): Kaŝubio (Kaszuby), Regiono (Region0, Gdinio / Gdynia.

4. Heather Peter (1996): La Gotoj (The Goths), Blackwell Publishers, Kembriĝo / Cambridge.

5. Kokowski Andrzej (2005): La Antikva Pollando (Starożytna Polska), La Eldonejo "Trio" ( Wydawnictwo Trio), Varsovio / Warszawa.

6. Marks Leszek, La lasta granda glaciiĝo en Pollando (Last Glacial Maximum in Poland), „Quaternary Science Reviews” 2002, vol 21, n-roj 1 – 3, p. 103 – 110.

7. Mazoyer Marcel, Roudart Laurence (2006): A History of World Agriculture. From the Neolithic Age to the Current Crisis, Earthscan, London.

8. Piskorski Jan Maria (1999): Pomerio dum la tempo de Vandaloj (Pommern im Wandel der Zeiten), La Kastelo de Pomeriaj Princoj (Zamek Książąt Pomorskich), Szczecin.

9. Samsonowicz Henryk (1990): Historio de Pollando de la jaro 1795 (Historia Polski do roku 1795), La Eldonejo Lernej-Pedagogia (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne), Varsovio / Warszawa.

10. Uecker Heiko (2001): Studien zum Altgermanischen. Reallexikon der germanischen Altertumskunde, Walter de Gruyter, Berlino / Berlin.

11. Whittle Alasdair (1996): Eŭropo dum neolitiko (Europe in the Neolithic). The Creation of New Worlds, La Eldonej o de Kembriĝa Universitato (Cambridge University Press), Kembriĝo / Cambridge.

12. Widernik Mieczysław (2001): La Historio de la urbo Kartuzio (Dzieje Kartuz), Komunumo Kartuzio (Gmina Kartuzy), Kartuzio / Kartuzy.

13. Zvelebil Marek, Domańska Lucyna, Dennell Robin (1998): Harvesting the Sea, Farming the Forest: The Emergence of Neolithic Societies in the Baltic Region, Continuum International Publishing Group, Ŝefildo / Sheffield.

14. Zvelebil Marek (1986): Hunters in Transition: Mesolithic Societies of Temperate Eurasia and Their Transition to Farming, La Eldonejo de Kambriĝa Universitato (Cambridge University Press), Kembriĝo / Cambridge.

Internacia kunlaboro

Duderstadt en Germanio
Caissargues en Francio

Famuloj ligitaj kun la urbo Kartuzio

Lotte Bingmann-Droese, en la jaro 1930, la germana pentristino naskita en Kartuzio

Lotte Bingmann-Droese (naskiĝis en la jaro 1902 kiel Charlotte Droese en Kartuzio; mortis en la jaro 1963 en Gießen en Germanio) - la germana pentristino (vidu la apudan foton)

Anna Anderson (naskiĝis en la jaro 1896 en distrikto Kartuski), nomata sin: Anastasija Nikolaevna Romanova / la caridino Anastasia (vidu la apudan foton).
Andrzej Wroński (naskiĝis en la jaro 1965 en Kartuzio) - pola luktisto, dufoje olimpik-ĉampiono en lukto (vidu la apudan foton)
Prof. d-ro habil. Witold Stankowski (naskiĝis en la jaro 1966 en Kartuzio) - pola historiisto (vidu la apudan foton)
Jan Rompski, kaŝube Jón Rómpsczi (naskiĝis en la jaro 1969 en Kartuzio) - la kaŝuba verkisto
Zenon Kitowski (naskiĝis en la jaro 1981 en Kartuzio) - pola klarnetisto (vidu la apudan foton)

Wojciech Kasperski (naskiĝis en la jaro 1981 en Kartuzio) - pola film-produktisto
Aleksander Majkowski (kaŝube Aleksander Majkòwsczi) (naskiĝis en la jaro 1876 en Kościerzyna, mortis en Gdynia, entombigita en Kartuzio / vidu la apudan foton de la memortabulo omaĝe al li en Gdansko) – kaŝuba verkisto, ĵurnalisto, poeto kaj dramisto

inĝ. Kola Ajayi (naskiĝis en Warri / Niĝerio la 23an de aprilo 1906), esperantisto kaj aktoro el Niĝerio kiu la 10an de marto 1933 prelegis en Esperanto pri Afriko, ĉefe pri kulturo, religio, moroj kaj kutimoj de siaj samlandanoj, tio okazis en la loka Gimnazio en Kartuzio. (vidu la suban foton en la ĉapitro Esperanto)

Esperanto

La 10an de marto 1933 joruba-negro, aktoro-esperantisto el Niĝerio inĝ. Kola Ajayi prelegis en Esperanto pri Afriko, ĉefe pri kulturo, religio, moroj kaj kutimoj de siaj samlandanoj, la prelego kun diapozitivoj (lumbildoj) okazis en la Gimnazio en Kartuzio, la prelegon partoprenis direktoro de la Gimnazio Józef Orzech, kiu estis ankaŭ esperantisto kaj ĝuste li tradukadis la prelegon al la pola, krome partoprenis la instruistoj kaj amase la lernantoj de la Gimnazio, partoprenis ankaŭ la lokaj esperantistoj: Adela Frankowska kaj Feliks Marszałkowski. La preleganton sendis al Kartuzio Jan Fethke el Bydgoszcz kiu esperantigis la afrikanon en la jaro 1931 en Bydgoszcz. (Vidu la artikolon kaj foton de tiu evento:^[1])

En Kartuzio naskiĝis konata esperantisto Feliks Malinowski (nask. la 23an de julio 1932) kiu estinte kaŝubo tamen translokiĝis al regiono Pałuki, al urbo Żnin (en la jaro 1988 li instruis Esperanton en Afriko).

Komence de septembro 2015 venis de Miastko la Senata Esperanto-ekspozicio. La Senata Ekspozicio dum sia turneo tra Pollando unue estis oktobre 2012 en Varsovio en la Pola Senato kaj estis organizita okaze de la 125-jara Jubileo de Esperanto fare de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando), polaj parlamentanoj: senatanoj Edmund Wittbrodt, Kazimierz Kleina, Andrzej Grzyb kaj sejmanino Teresa Hoppe kun financa helpo de Mecenato de Esperanto el Japanio Etsuo Miyoshi. Post la Senato la E-ekspozicio estis en Malborko, Nowy Staw, Tczew, Gdynia, Pelplin, Wołów, Złotoryja, Vroclavo, Sosnowiec, Czeladź, Będzin, Lębork, Lodzo, Loviĉo, Sztum, Kwidzyn, Elbląg, Slupsko, Kępice, Darłowo, Łeba kaj Miastko. Al Kartuzy / Kartuzio la ekspozicion invitis la lokaj esperantistoj de EDE-PL Halina Borysiewicz kaj doktoriĝ-kandidato Mariusz Borysiewicz kun la vic-prezidanto de EDE-Pollando Eduardo Kozyra (legu: Kozira), ĉio kunlabore kun la Urbestrino de Kartuzio, Direktorino de la Publika Biblioteko Kazimiera Nowicka kaj la loka aktiva esperantisto red. Andreo Marszałkowski. La vernisaĝo okazis la 7-an de septembro 2015 je la horo 17:00 en la Publika Biblioteko je la nomo de Janusz Żurakowski en Kartuzio. En la trihora vernisaĝo krom la multaj urbanoj partoprenis la vernisaĝon esperantisto de Wejherowo Gerard Tobias kiu i.a. dum kvaronhoro en Esperanto deklamis ampleksan fragmenton de Sinjoro Tadeo, "La Preĝo sub la verda standardo" kaj "Vojon" de Ludoviko Zamenhof, Andreo Marszałkowski el Kartuzio prelegis pri historio de E-Movado en Kartuzio, Krystyna Mikołajczak kantis en Esperanto kaj tradicie Eduardo Kozyra prelegis pri Ludoviko Zamenhof, Esperanto kaj gvidis tra la ekspozicio kun centoj da esperantaĵoj en la vitroŝrankoj (E-medaloj kaj insignoj, libroj, prospektoj, poŝtmarkoj ktp.). Rezulte de la vernisaĝo 9 personoj aliĝis al la E-kurso kiun gvidos en Kartuzio Andreo Marszałkowski. (Vidu la artikolon pri tiu evento:^[2] kaj ^[3]). La sekvonta urbo dum la turneo de la Senata Ekspozicio estos Puck / Pucko.

Referencoj

↑ http://afryka.org/afryka/rok-1933--afrykanin-prowadzi-zajecia-w-kartuskim-gimnazjum,news/
↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-03-06. Alirita 2015-09-30 .
↑ http://www.kartuzy.pl/kultura/789-apel-biblioteki-kogo-rozpoznajesz-na-zdj%C4%99ciu^{[rompita ligilo]}

Eksteraj ligiloj

Kategorio Kartuzy en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

http://www.kartuzy.pl/ Interreta paĝo de la urbo

Bibliotekoj

[1] ttp://afryka.org/afryka/rok-1933--afrykanin-prowadzi-zajecia-w-kartuskim-gimnazjum,news/

[2] Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-03-06. Alirita 2015-09-30 .

[3] ttp://www.kartuzy.pl/kultura/789-apel-biblioteki-kogo-rozpoznajesz-na-zdj%C4%99ciu^{[rompita ligilo]}

[1]

[2]

[3]