Eileen Chang

Eileen Chang
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Shanghai International Settlements ^(en) eta Shanghai, 1920ko irailaren 30a
Herrialdea	Txinako Herri Errepublika  Taiwan  (1949ko abendua -  1995eko iraila)  Ameriketako Estatu Batuak  (1960ko uztaila -  1995eko iraila)
Heriotza	Westwood, 1995eko irailaren 8a (74 urte)
Familia
Aita	Zhang Zhiyi
Ama	Huang Suqiong
Ezkontidea(k)	Hu Lancheng ^(en)  (1944 -  1947) Ferdinand Reyher ^(en)  (1956ko abuztua -  1967)
Hezkuntza
Heziketa	Hong Kongeko Unibertsitatea St. Mary's Hall, Shanghai ^(en) St. John's University ^(en) Faculty of Arts, University of Hong Kong ^(en)
Hizkuntzak	txinera shanghainesea Nanjing dialect ^(en) mandarin txinera ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	gidoilaria, kazetaria, itzultzailea, idazlea eta eleberrigilea
Enplegatzailea(k)	Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
Izengoitia(k)	梁京 eta Լյան Ցին
Genero artistikoa	saiakera psychological drama ^(en)

Chang Ai-ling, Eileen Chang ezizenez ezaguna (txinera tradizionalean, 張愛玲; txinera sinplifikatuan, 张爱玲;pinyin, Zhāng Àilíng; Wade-Giles, Chang¹ Ai⁴-ling²; Shanghai, Txina, 1920ko irailaren 30a – Los Angeles, AEB, 1995eko irailaren 8a) txinatar eta estatubatuar idazlea izan zen.^[1] Urrezko Giltzarrapoa XX. mendeko txinatar literaturaren maistralanetako bat da.

Txinako Herri Errepublika 1952an utzi zuen, erregimen komunistaren aldarrikapena egin eta gutxira. Hain zuzen ere, erregimen komunista gaitzesteagatik, haren figura eta lana ostrazismora kondenatu zituzten Txinan bertan urte askoan.

Bizitza

Shanghain jaio zen 1920ko irailaren 30ean, familia burges batean. Jaio zenean, Zhāng Yīng (張瑛 / 张瑛) izena eman zioten.^[2] Li Hongzhang-en birbiloba zen (1823-1901), Taipingeko matxinadan parte hartu zuen Qingeko gobernadore orokorra. Zhang Peilunen biloba (1848-1903), Qingliu Pai-ren figura nabarmena Tongzhi eta Guangxu Zhang Peilun-en erregimenean, Frantzia eta Txinaren arteko gerran.^[3] Gerra ostean, Zhang Peilun Li Hongzhang-en alabarekin ezkondu zen, eta Qing dinastian idatzitako satira sozial onenetako batean kontatu zen erromantzea, A flower in a sinful sea – Lore bat bekatuzko itsaso batean –. Lanak garrantzi handia izan zuen Shangaiko gizartean 1940ko hamarkadan, Eileen Changen argitalpenen une gorenarekin batera.^[3]

1922an bere familia Shanghaitik Tianjinera joan zen. Txikitan amak txinatar idazkera irakatsi zion eta Tang poesiara hurbiltzen hasi zen.^[4] 1924an, amak aita utzi zuen maitale bat zuela jakin ostean, eta Frantziara joan zen arteak ikastera. Eileenen heziketa irakasle pribatu bat zian zuen, baina gaueko festa etengabeek eta aitaren eta bere bikote berriaren opioarekiko menpekotasunak poesia klasikoko ikasketak zaildu zizkioten, eta, horregatik, bertsoak aldatzeko trebetasuna garatu zuen, gogoratu ahal izateko.^[4][1]

1928an, bere aita maitalearekin banatu ondoren, Shanghaira itzuli zen. Ama ere eurekin itzuli zen. Amaren itzulerak eta aitaren menpekotasuna alde batean uzteak egonkortasuna eman zioten Changi bere bizitzan. Ingeles ikasketak hasi zituen, eta 1930ean lehen hezkuntzan sartu zen, bere amaren inposaketari esker aita horren aurka egon zen arren. Marrazkigintzan eta musikan trebatu zen. Ondoren, gurasoen dibortzioak beste aldaketa bat eman zion bere bizitzari, bigarren hezkuntzako ikasketak barnetegi batean egin zituen. Aitak ikasketak Britainia Handian jarraitzea eragotzi zion. Aitak bere amaren aurkako mendekuen jomuga izan zen Eileen, etxean giltzapetzera eta erasotzera ere iritsi zelarik.^[4]

1938an, Hong Kongeko Unibertsitatean sartu zen, eta literatura eta ingeles hizkuntza ikasi zituen. XVIII. mendeko txinatar literaturako klasikoei buruzko ikerketak hasi zituen, eta estudioko lanen artean Sueño del Pabellón rojo egon zen. 1941ean, Bigarren Txina-Japonia Gerran, japoniarren okupazioaren garaian, Shanghaira itzuli zen, eta han, jarduera politikoetan parte hartzen zuten beste intelektual txinatar batzuk ez bezala, Europako lanei buruzko zinema gidoiak sortzeko lanean jarraitu zuen, bereziki Émile Zolaren Frantziakoak. Shangaiko gizarte tradizionalaren inguruko bere lehen lan aipagarriak idazten eta argitaratzen hasi zen, egoera politiko eta soziala ezegonkorra zen garaian. Love in a fallen City (傾城之戀) izan zen bere lehen eleberria eta literaturaren munduari ateak ireki zizkiona.^[1][5][6]

1943an Hu Lancheng idazlearekin ezkondu zen, eta 1945ean utzi egin zuen. 1947an, bikotea dibortziatu egin zen.

1949an, Txinako Alderdi Komunistak boterea hartu zuen Txinan, Herri Errepublika aldarrikatuz. Eileen Chang politikatik at mantendu bazen ere, burges klaseko kide izateak, eta konpromiso iraultzaile falta horrek, posizio zailean jarri zuten. Sasoi horretan argitaratu zituen lanek, Rumors saiakerak eta Strange Stories ipuin sortak, ez zuten kritikaren babesik izan, ezta irakurleen onespenik ere.^[2]

1952an, Hong Kongera itzuli zen, eta han kontakizun laburren bilduma bat argitaratu zuen 1954an. Handik urtebetera, Estatu Batuetara emigratu zuen,eta han nazionalizazioa lortu zuen.^[5] Urte horretan bertan, The Rice-Sprout Song argitaratu zuen, Koreako Gerran girotua, Eillen Chang izenpean ingelesez argitaratutako nobela, eta nazioartean ospea lortu zuena. Lana Txinari buruzko tratatu ideologikotzat jo zuen kritikak. Bere lanari emandako babesa zela eta, Txinako gobernuak bere lanak debekatu zituen herrialdean hogeita hamar urtez.^[2] Ez zen inoiz Txinara itzuli.

1944an bere lanik aipagarrienetakoa den The Golden Cangue argitaratu zuen. Horren jarraipena The Rouge of the North izan zen, 1967an argitaratua, txineraz idatzitako lana, Mendebaldeko kritikaren onespena jaso zuen, eta bere maisulantzat jo zuen. Eleberria ingelesera itzuli zuten.^[2]

New Yorken, Changek bere bigarren senarra ezagutu zuen, Ferdinand Reyer estatubatuar gidoilaria eta harexekin ezkondu zen 1956an. Reyer 1967an hil zen. Bere senarra hil ondoren, Chang AEBko hainbat unibertsitatetan irakasle izan zen, hala nola, Cambridgeko Radcliffe Collegen, Massachusettsen, eta Berkeleyko Kaliforniako Unibertsitatean. Etapa horretan, Shanghaiko euskalkian idatzitako The Lives of Shanghai Beauties lanaren ikerketa eta txinerazko itzulpen lanetan zentratu zen.^[2] Bere lanen artean Han Bangqing-en (Qing dinastiaren amaiera) La flor sobre el mar (海上花列傳) lanaren itzulpena dago.^[5]

Chang 1973an joan zen Los Angelesera bizitzera. Han, bi urte geroago, Hai Shanghauren Biografia (海上花列傳 / 海上花列传 Hǎi Shànghuā Lièzhuàn) lanaren ingelesezko itzulpena osatu zuen Wu dialektoan idatzitako Qing garaiko eleberri herrikoia. 1980an, bere eleberriak Txinan nahiz atzerrian saldu ziren, eta eragin handia izan zuten Taiwango gerraosteko literatura-eleberrien prozesuan. Hiru urte geroago, La flor del mar lanaren itzulpen ofiziala argitaratu zen.

Heriotza eta legatua

Senarra hil ondoren, giltzaperatu egin zen, bizitza sozial guztia bertan behera utzita; uko egin zion elkarrizketak emateari eta eman zizkioten sariak jasotzeari. Bakardadean igarotako urteetan txineraz zein ingelesez idazten jarraitu zuen. 1995eko irailaren 8an Los Angeleseko bere apartamentuan hilik aurkitu zuten.^[7] Haren nahiei jarraituz, haren gorpua erraustu egin zuten, eta haren errautsak Ozeano Barera bota zituzten.

2010ean eta 2011n, Song Yilangsu albazeak Changen lan ospetsuenei buruzko hitzaldi batean parte hartu zuen Taiwanen, haren jaiotzaren urteurrena zela eta. Oroitzapenezko ekitaldietan ingelesez idatzitako La caída de la pagoda (雷峰塔) liburua argitaratu zen hil ondoren, eta el Libro del cambio-arekin batera lan autobiografikoen bilduma baten liburua da. Bi lanak ahaztuta geratu ziren AEBko editoreek argitaratzeko ezezkoa eman ostean, interesik gabekotzat jo zutelako. Bi eleberriak txineraz ere argitaratu ziren.^[8]

Lanak

Bikote harremanetan maitasuna eta tentsioak jorratzen dituzten eleberrien egilea da, eta bere istorio gehienak Shangaiko eta Hong Kongeko gizarte burges eta urbanoan garatzen dira, XX. mendearen lehen erdian.

Jatorria eta arbaso ezagunak izan arren, Eileen Changek 1970eko hamarkadaren erdialdean baino ez zituen aipatu bere arbasoak In the Remembrance of Hu Shizhi (Yi Hu Shizhi 憶胡適之) saiakeran. A flower in a sinful sea –Lore bat bekatuzko itsaso batean– dinastiaren amaierako lana, non bere aitona-amonen maitasun historia kontatzen den, Eileen Changek uko egin zion kontakizun erromantikoak idazteari, Eileen Changek ez zuen kontakizun erromantikorik idatzi nahi izan, eta, horren ordez, estilo pertsonal bat garatu zuen eta estilo pertsonal horri esker intzatespena jaso zuen.^[3]

Gaztelaniara itzulia

• Un amor que destruye ciudades (Hiriak suntsitzen dituen maitasuna), Anne-Hélène Suárez eta Qu Xianghongen txineraren itzulpena. Asteroidearen liburuak, 2016. ISBN 9788416213702
• Incienso (Intsentsua), Anne-Hélène Suárezen txineraren itzulpena. Asteroidearen liburuak, 2019. ISBN 9788417977009

Txineraz

• Urrezko Giltzarrapoa (El Candado de Oro) (金鎖記 / 金锁记 jīn suǒ jì), 1943. Bere lanik ezagunena. Opio-erretzaile batekin ezkonduta dagoen eta amaginarrebek umiliatu duten emakume baten degradazio moralaren istorioa kontatzen du.

• Arrosa Gorria eta Arrosa Zuria (La Rosa Roja y la Rosa Blanca) (紅玫瑰與白玫瑰 / 红玫瑰与白玫瑰 hóng méiguì yǔ bái méiguì), 1944. Hong Kongeko Stanley Kwan zuzendariak zinemara eraman zuen 1994an.

• El Amor que derriba una Ciudad (Hiri bat derribatzen duen maitasuna) (傾城之戀 / 倾城之恋 qīng chéng zhī liàn), 1945.

• Bànshng Yuán (半生緣 / 半生缘), 1948. Izenburua zaila da gaztelaniara itzultzeko. Yuan hitzak "arrazoia", "motiboa", "patuak finkatua" esan nahi du, baina gizakien arteko konpenetrazio edo kidetasun sentimendua ere izan daiteke, "kimika". Agian "Bizitza erdiko kidetasuna" esan nahi du. Ingelesera Eighteen Springs ("Hemezortzi Udaberriak") bezala itzuli da, eta istorioa Hong Kongeko zuzendari Ann Huik eraman zuen zinemara.

• Lujuria, arreta (Lujuria, precaución) (色戒 /Sè Jiè/ Lust Caution), 1950ean idatzia, 1978an argitaratua. Japoniako inbasioaren garaian Shanghain girotutako eleberri laburra, Zheng Pingruren bizitzan inspiratua. Ang Lee zuzendari taiwandarrak eraman zuen pantaila handira.

• Xin Jing (心經 / 心经 / The Heart Sutra). Eleberri labur honetan Sigmund Freud Psikoanalisiaren psikologo fundatzaileak deskribatutako Electra konplexuari heltzen dio Zhangek.
• Ipuinak: Blokeoa (El bloqueo) (封鎖), Neska dohakabea ( La chica desafortunada) (不幸的她).
• Prosa: Rumor
• Amor de la ciudad Eileen Changek idatzitako lana da. Eileen Chang idazle oparoa izan zen, eta, bere sormen-garaian, 1940ko hamarkadan, urtean hainbat lan argitaratzen zituen Shanghaiko hainbat aldizkaritan.
• Film gidoia: El amor sin fin, los niños

Ingelesez

Ingelesez ere idatzi zuen, Ameriketako Estatu Batuetan finkatu aurretik hartua zuen idazkera-hizkuntza.^[5] Bere ingelesezko bi eleberriak, University of California Press-ek berriki berrargitaratuak, honako hauek dira:

• The Rouge of the North. Urrezko Giltzarrapoaren (El Candado de Oro) antzeko istorioa, Shanghaiko emakume baten degradazio moral gero eta handiagoari buruzkoa.

• The Rice-sprout Song. Komunismoa ezarri osteko Txinako herri batean gertatzen da istorioa, giza harrokeriari buruzko gogoeta batean.

Beste batzuk

• Garai bertsuan argitaratu zen el mariscal eleberria
• Bere garaiko beste autore ezagunekin alderatuta, Chang modaren eredutzat hartu zen, garai hartako modari interesatzen zitzaion.

Erreferentziak

1. ↑ «Chang, Eileen (1920–1995) | Encyclopedia.com» Encyclopedia.com.
2. ↑ «Chang, Eileen (1920–1995)» Encyclopedia.com.
3. ↑ Hoyan, Carole H. F.. (1996). The life and works of Zhang Ailing : a critical study. University of British Columbia, 10-12 or..
4. ↑ Hoyan, Carole H. F.. (1996). The life and works of Zhang Ailing : a critical study. University of British Columbia, 13-17 or..
5. ↑ «Zhang Ailing | Eileen Chang 张爱玲» china traducida y por traducir 25 de marzo de 2016.
6. «Sept 3: Book Launch - Eileen Chang's The Book of Change» Journalism and Media Studies Centre, The University of Hong Kong 27 de agosto de 2010.
7. «Eileen Chang, el ángel caido de la literatura china» El Periódico de Catalunya 3 de julio de 2016.
8. «Eileen Chang's first English autobiographical novel published - People's Daily Online» en.people.cn.

Ikus, gainera

• Nellie Yu Roung Ling – Txinako lehen dantzari modernoa, moda egile eta diseinatzailea, Qing garaiaren amaierakoa eta errepublikaren garaikoa

Kanpo estekak