Hallelujah

Hallelujah
Leonard Cohenen eta Susan Boyleren musika-lana
Egilea(k)	Leonard Cohen eta Susan Boyle
Argitaratze-data	1984
Izenburua	Hallelujah
Honen izena darama	hallelujah ^(en)
Ezaugarriak
Genero artistikoa	folk rock eta gospela
Hizkuntza	ingelesa
Iraupena	4:36 minutu
Diskoetxea	Columbia Records
Deskribapena
Honen parte da	Various Positions ^(en)
Ekoizpena
Ekoizlea	baliorik ez
Hitzak	Leonard Cohen
Bestelako lanak
Musikagilea	Leonard Cohen
Bideoa	YouTube

Leonard Cohen

Hallelujah abesti bat da, Leonard Cohen abeslari kanadarrak idatzia eta 1984an argitaratua Various Positions albumean. Hasieran ez zuen arrakasta handirik izan, baina 1991ean ezagunagoa egin zen John Cale abeslariaren bertsioari esker. 1994an Jeff Buckley kantautore estatubatuarrak grabatutako bertsioak arrakasta handia lortu zuen, eta abestia oso pupular bihurtu zen. Himno laikoen “oinarritzat” jotzen dute.^[1]

2001ean Shrek filmean agertu zenetik,^[2] are eta popularragoa egin zen abestia, eta artista askok bertsionatu dute kontzertu eta grabazioetan: oraingoz, 300 bertsio baino gehiago ezagutzen dira. Abestia sarri erabili da zinean eta telebistan, bai eta telentu lehiaketetan ere. 2016ko azaroan Cohen hil zenean, jendeak interes handiagoa erakutsi zuen "Hallelujah" abestiarekiko, nazioarteko zenbait arrakasta-zerrendatan agertzeraino, hala nola American Billboard Hot 100 delakoa.^[3]

Hitzak

Hallelujah, Cohenek idatzi bezala, poema bat da oinarrituta Bibliaren istorioetan, aspaldiko kontakizunetan, fedean, ziurtasunik ezean eta kezka esistentzialetan. Cohenek sinbologia judua erabiltzen du adierazteko maitatzearen loria eta pena. Irati Jimenez euskal idazleak euskaratu zuen poema Nabarra aldizkarian.^[4]

Cohenek 80 zirriborro egin zituen "Hallelujah" abestiarena, Royalton hotelean zegoela, New Yorken. Haren bertsio originalak, Various Positions diskoan kaleratu bezala, zenbait aipamen bibliko ditu, bereziki Sanson eta Dalilarena, Epaileen liburukoa (“zure ilea moztu”), eta baita David erregea eta Bathsebarena (“Emakumea teilatuan bainua hartzen ikusi zenuen / Haren edertasunak eta ilargiak eroarazi zintuzten”).^[5]

1984ko estudioko diskoaren bertsioari jarraiki, Cohenek bertsio originalari atxiki zitzaion 1985ean egindako mundu-jiran. Hala ere, 1988an eta 1993an egindako jiretan aldaketak egin zituen poemaren hitzetan. Zenbait kantarik nahastu egiten dituzte bertsio bietako hitzak eta, noiz behinka, aldatu egiten dituzte hitzak. Adibidez, Cohenen “uso sakratua”-ren ordez, Rufus Wainwright abeslariak “iluntasun sakratua” erabiltzen du, eta Allison Crowe kantari kanadarrak, ostera, “espiritu santua”.

Cohenen poesia lirikoa eta haren ikuspegia, alegia, “Aleluia asko daudela”, ispilatzen da bertsio barietate izugarrian, eta haien tonu diferenteetan, zeinen arabera abestia izan daitekeen “melankolikoa, hauskorra, bizkorgarria edo pozgarria”, nork abesten duen. John Cale kantautore galestarrak, berak egin baitzuen abestiaren lehen bertsioa 1991n, zabaldu zituen “neurritasuna eta zintzotasuna”. Jeff Buckley abeslari estatubatuarrarenak goibelagoa da, eta Buckleyk berak deskribatu zuen “aleluia orgasmiko”-tzat. Crowe-rentzat, abestia “oso sexuala” da, eta harreman bat du azpian. Wainwright-ek eskaini zuen interpretazio bat “purifikatzailea eta ia liturgikoa”, eta Guy Garvey Elbow banda britainiarreko kideak interpretazio erlijiozkoa eman zion.

Cohen hil eta berehala egindako elkarrizketa batean, k.d. lang abeslari kanadarrak adierazi zuen berak ulertzen zuela Hallelujah abestia “borroka baten antzekoa, giza desira eta zuhurtasun espiritualaren artekoa, bi polo horien artean harrapatuta”. Steven Page-k, aldiz, uste du abestia dela “beste batzuk nahigabetzeaz”.

Bertsioak

1991 ezkero, 300 bertsio baino gehiago egin dira "Hallelujah" abestiarena, hainbat hizkuntzatan. AEBetako, Kanadako eta Australiako musika-industriak zenbatuta, 2008rako abestiaren bost milioi kopia saldu ziren CD formatuan. BBCk irrati-dokumental bat eskaini dio, liburu bat kaleratu da hartaz, eta zenbait filmen eta telesailen soinu-bandan erabili da. Zenbait kasutan, eutsi egin zaio John Calek eta Jeff Buckleyk lortutako melodiari, baina hitzak ia erabat aldatuta, erlijiozko gorespena egiteko, batez ere beste hizkuntzetara itzuli denean. Kasu horietan, jatorrizko bertsiotik geratzen den elementu bakarra da leloaren "Hallelujah".

John Cale

1991n John Cale kantari galestarrak, berau The Velvet Underground taldeko kide ohia, egin zuen "Hallelujah" abestiaren lehen bertsioa, ezagunenetako bat. I’m Your Fan albumean sartu zuen, Leonard Cohenen omenezko albuma. Agertu zen, halaber, Fragments of a Rainy Season albumean, zuzenean grabaturikoa zenbait artistaren artean. Calek Cohen ikusi zuen abestia kantatzen, eta haren hitzak eskatu zizkion. Cohenek 15 orri bete hitz bidali omen zizkion, eta gero berak aukeratu zituen bertsorik lotsagabeenak.

Caleren bertsioa izan da bertsio askoren oinarria, Leonard Cohen-ek berak 2008-2009 urteen artean egindako mundu-jirarena. Orobat, haren bertsioa erabili zen Shrek pelikulan (2001), eta Scrubs telesailaren soinu-bandaren lehen albumean.

Jeff Buckley

Jeff Buckley abeslari estatubatuarrak grabatu zuen Hallelujah abestiaren bertsiorik ezagunena eta, seguruenik, inportanteena, oinarritua John Caleren bertsioan, nahiz eta “erreforma” erabateko batekin. Grace estudioko albumean sartu zen, 1994an. Buckleyk erakutsi zuen zelako dohainak dituen interpretaziorako, bertsio malenkoniatsu eta sinple batekin. Bertan, musikariaren ahotsak soilik gitarra elektrikoaren laguntza jasotzen du, soinu erdiakustiko batekin. Haren bertsioa jo daiteke gaiaren inguruan egin den bertsiorik birtuosoena. 2003an, Rolling Stone aldizkariak aukeratu zuen bertsioa bere zerrendan, “Inoizko 500 abesti onenak, Rolling Stoneren arabera”, eta sailkatu zuen 250. tokian, albo batera utzita Leonard Cohenen originala bera.

2007ko maiatzaren 29an, diskoetxeak erabaki zuen kaleratzea single moduan, gogoratzeko musikari gaztearen heriotza hamar urte lehenago, Wolf ibaian itota, Tennesseen, ustezko istripu batean.

Rufus Wainwright

Rufus Wainwright kantari kanadarrak grabatu zuen Memphis Skyline abestia 1997an, Jeff Buckley-ren omenez, zeina urte hartan hil baitzen, eta hark kantaturiko Hallelujah. Geroago, single bat atera zuen Cohenen abestiarekin, baina pianoa erabilita eta Caleren antzeko konponketekin. Wainwright-en bertsioa Shrek pelikularen albumean erabili zen, nahiz eta filmerako Caleren bertsioa erabili.

Rufus Wainwrightek, haren arreba Martha Wainwrightek eta Joan Wasser-ek kantatu zuten abestia Leonard Cohen: I’m Your Man filmerako.

k.d. lang

2004an k.d. lang abeslari kanadarrak "Hallelujah" abestiaren bertsio bat grabatu zuen Hymns of the 49th Parallel albumean. Harrezkero, zenbait ekitaldi esanguratsutan interpretatu du, hala nola Juno sarietan, 2005ean, non “entzuleek bi minutuko txalo zaparrada eskaini zioten, zutik”. Beste horrenbeste egin zuen 2006an, Canadian Songwriters Hall of Fame ekitaldian, Cohen bertako kide egin zutenean. Anjani Thomas Cohenekin kantatzen zuen abeslariak esan zuen ondoren: “k.d. lang entzun ondoren […] elkarri begiratu eta esan genuen, ‘tira, uste dut utzi dezakegula kantu hori atsedena hartzen, perfekziora iritsi da-eta!’”. Langek berriro kantatu zuen 2010eko Neguko Olinpiar Jokoen irekitze-ekitaldian, Vancouverren, 3.000 milioi telebista-ikusleren aurrean. 2017an ere, kantatu zuen, Tower of Song: A Memorial Tribute to Leonard Cohen omenaldian.

Beste bertsio batzuk

1988an Bob Dylan kantari estatubatuarrak abestu zuen "Hallelujah" Montrealen emandako kontzertuan. 1993an, Surfin’ Bichos-en bertsioak jasotzen ditu zenbait abeslariren bertsioak. 1996an, Enrique Morenteren eta Lagartija Nick-en bertsioa Omega diskoan azaldu zen. 2008an Alexandra Burke-k abestiaren bertsio trinkoa grabatu zuen, eta Gabonetan number one izan zen Britainia Handian. 2015ean, Soledad Pastorutti abeslari argentinarrak kantuaren bertsioa gaztelaniaz grabatu zuen CD batean. 2016an Pentatonix a cappella taldeak Cohenen abestia bertsionatu zuen "A Pentatonix Christmas" Gabonetako diskorako.

Aitorpenak eta lorpenak

• BBCk ordubeteko irrati-dokumentala egin zuen, The Fourth, The Fifth, The Minor Fall, ospatzeko 25 urte bete zirela abestia lehen aldiz grabatu zenetik.
• Q musika-aldizkari britainiarrak musikagileen artean egindako galdeketan izendatu zuten inoizko 10 abesti onenen artean.
• Rolling Stone aldizkariak zerrendatu zuen 500 abestirik onenen artean.
• Blender aldizkariaren 2009ko otsailaren aleak izendatu zuen "Hallelujah" hil horretako “Inoizko abestirik onena”.
• 2005ean Chart aldizkariak izendatu zuen "Hallelujah" 10. abesti kanadar onena.

Erreferentziak

1. «| Brigham Young University» web.archive.org 2018-01-14 (Noiz kontsultatua: 2019-07-15).
2. (Ingelesez) Fetters, Ashley. (2012-12-04). «How Leonard Cohen's 'Hallelujah' Became Everybody's 'Hallelujah'» The Atlantic (Noiz kontsultatua: 2019-07-15).
3. «Leonard Cohen's 'Hallelujah' Hits Hot 100 for First Time» Billboard (Noiz kontsultatua: 2019-07-15).
4. «Uberan - Euskal Idazleen Elkartea - Leonard Cohen (II): 'Abestien dorreko printzea'» uberan.eus (Noiz kontsultatua: 2019-07-15).
5. (Ingelesez) «BBC Radio 2 - The Fourth, The Fifth, The Minor Fall» BBC (Noiz kontsultatua: 2019-07-15).

Kanpo estekak

• Leonard Cohen egilearen abesti euskaratuak. Armiarma